తెలంగాణ తెలుగు సృజనాత్మకం. మట్టి పరిమళాల భరితం. తెలంగాణ భాషలోని అద్వితీయమైన ‘జోడి పదాలు’తెలుగు భాషకే వన్నెతెచ్చాయి.
కవల పిల్లల్లాంటి వీటిని పదవిన్యాసాలు, జంటపదాలు లేదా జోడి పదాలు అనవచ్చు. తెలంగాణ మాండలికంలో వినిపించే ఈ ‘ఐలాపురం (ఎడ్ల) జోడి’ లాంటి పదాలు అర్థవంతంగా ఉంటాయి. ఒక్క పదంగానే అనిపిస్తాయి. ఈ జోడి పదాల్లో రెండోపదం మొదటి పదానికి బలాన్ని చేకూర్చేలా ఉంటుంది. వాక్యానికి బలమైన అర్థాన్ని, అందాన్ని ఇచ్చే ఈ పదాలు నాదాత్మకంగానూ.. లయాత్మకంగాను ఉంటాయి. తెలంగాణ మాండలికానికి ఓ విలక్షణతను, విశిష్టతను అద్దే ఈ జోడిపదాల్లోని కొన్నింటిని చూద్దాం.
‘అక్కల్ముక్కల్..’ మా అవ్వ ఈ పదాన్ని చాలాసార్లు వాడేది. చింతకాయ తొక్కు పెట్టుకునే ముందర చింతకాయల్ని రోట్లోవేసి ‘అక్కల్ముక్కల్’గా దంచుకోవాలె అనేది. అంటే పూర్తి పిండి పిండిగా రుబ్బుకోవద్దు అన్నమాట. అలాగే పెసరిగారెలు చేసుకునేటప్పుడు కూడా నానబెట్టిన పెసర్లను ‘అక్కల్ముక్కల్’గా దంచుకోవాలె కానీ పూర్తి పిండిగా కాదని చెప్పటానికి అక్కల్ముక్కల్ వాడుతుంటారు.
‘అగ్గోసగ్గో..’ ఏదైనా వస్తువును కొనేటప్పుడు ‘ఏదో అగ్గువకో సగ్గువకో’ ఇంతకియ్యరాదు అంటుంటారు. చవకగా అనే పదానికి ప్రత్యామ్నాయంగా వాడే మాట ఇది. ‘అగ్గువ’ అంటే వెలతక్కువ, చవుక అని అర్థం. ‘సగ్గు’ అంటే తగ్గు, క్షీణించు. ధర తగ్గించి ఇవ్వరాదూ అన్నది అంతరార్థం.
‘అగులుబుగులు..’ ఏదైనా చెడువార్త విన్నప్పుడు మనసంతా ‘అగులుబుగులు’ అయిందంటారు. అంటే భయం భయంగా అవడం! ఈ జంటలోని ‘అగులు’కు అర్థం పగులు, ఊడు. ఇక ‘బుగులు’ అంటేనేమో దడ, భయం. మనస్చాంచల్యాన్ని చెప్పే మాట ఇది.
‘అత్తిరిబిత్తిరి..’ ఏదైనా వెర్రి పనులు అమాయకంగా చేస్తే ‘అత్తిరిబిత్తిరి’ అనే పదాన్ని వాడుతారు. అత్తరం (ఆత్రం- తొందరపాటు), బిత్తరం (చంచలం) అన్న పదాల్లోంచి వచ్చిన జోడిపదాలివి.
‘అడుపదడుపల..’ అప్పుడప్పుడు అనే పదానికి మారుగా దీన్ని వాడతారు. ఎవరైనా చుట్టాలు కానీ, స్నేహితులు కానీ వచ్చినప్పుడు ‘అడుపదడుపల వచ్చిపో’ అంటుంటారు. ‘అడపాదడపా’ అన్న మాట మనం తరచూ వినేదే. దానికి ఇదో రూపాంతరం.
‘అదలుబదలు..’ ఏదైనా వస్తువుని ఒకరికొకరు ఇచ్చుపుచ్చుకోవడాన్ని ‘అదలుబదలు’ అంటారు. దీన్నే ఇచ్చుకం పుచ్చుకమనీ చెబుతారు. అంటే ఇచ్చిపుచ్చుకోవడం అన్నమాట. విడివిడిగా చూస్తే, ‘అదలు’కు ఉన్న అర్థాల్లో కదులు ఒకటి. ‘బదలు’ అంటే అప్పు.
‘అంటుసొంటు..’ అందరితో కలిసి ఉండటానికి ఇష్టపడని వ్యక్తిని గురించి నిష్టూరంగా చెప్పే క్రమంలో వానికి ఎవరి ‘అంటుసొంటు పట్టదు’ అని అంటారు. ‘సొంటు’ అంటే తప్పు, దోషం అనే అర్థాలున్నాయి కానీ, అవి ఇక్కడ సరిపోవు. ఇక్కడ ఈ పదానికి సరైన అర్థం.. ‘సంబంధం’.
‘అరుకతి బరుకతి..’ లాభనష్టాలు బేరీజు వేయడంలో ‘అరుకతి లేదు బరుకతిలేదు’ అని వాడుతారు. కల్లాలకాడ మానుకతో వడ్లు కొలిచేటప్పుడు మొదటి మానుకని ఒకటి అని కాకుండా ‘బరుకతి’ మూడును, ఏడును కూడా పలుకరు, వాటికి బదులుగా రెండున్నొకటి, ఆరున్నొకటి అని లెక్కిస్తారు. వాటిని పలుకుతే బరుకతి ఉండదని ప్రజల్లో ఓ భావన ఉన్నది.
‘ఆపతిసంపతి..’ ఆపతి అంటే ఆపద. సంపతి అంటే సంపద. కష్టసుఖాల గురించి చెప్పే సమయంలో ఈ పదాన్ని వాడతారు. వాడు ‘ఆపతికి సంపతికి దేనికి పనికిరాడు’ అంటారు. అంటే అతను ఎవరినీ పట్టించుకోకుండా ఉంటాడనే అర్థంలో దీన్ని వాడుతారు.
‘ఇయ్యరమయ్యర..’ ఎవరినైనా ఇష్టమొచ్చినట్టు కొట్టినప్పుడు ‘ఇయ్యర మయ్యర జోపిండ్రు’ అని వాడుతుంటారు. ఇదో అనుకరణ వాచకం.
‘ఉప్పోస ఊరట..’ ఇరుగు పొరుగుతో సఖ్యతగా లేకపోతే.. ‘ఉప్పోస లేదు ఊరటలేదు’ అంటుంటారు. ఇది కూడా నిష్టూరంగా వాడే పదమే.
‘ఇస్కుడిస్కుడు..’ బట్టలన్ని ‘ఇస్కుడిస్కుడు’ చెయ్యకు అంటారు. అంటే నలగ్గొట్టొద్దు.. ముడతలు పడనీయొద్దు అని అర్థం.
‘ఉత్తిగపచ్చిగ..’ ఉచితంగా ఇవ్వరని అర్థం. ఏదైనా కొనుగోలు చేసేటప్పుడు ఫ్రీగా ఇవ్వరా అని అడిగితే.. ‘ఉత్తిగలేదు పచ్చిగలేదు’ అంటూ బదులొస్తుంది అవతలి పక్షం నుంచి!
‘ఉమ్మయ్య జక్కయ్య..’ ఓ అస్తిత్వం అంటూ లేనివాడని అర్థం. ఎవరైనా వ్యక్తిని తనకు పరిచయం లేనివాడు అనికానీ, ఠికాణా/ చిరునామా లేనివాడు అని చెప్పాల్సి వచ్చినప్పుడు ఎవడో ‘ఉమ్మ య్య జక్కయ్య’గాడు అని చెబుతారు.
‘ఐశద్ బేశద్..’ నువ్వెంత? వాడెంత? అన్న మాటలకు ప్రత్యామ్నాయమిది. ఎవరైనా గొడవ పడినపుడు ఒకరికొకరు నువ్వెంతంటే నువ్వెంత అనుకునే సమయంలో ఇది వినబడుతుంది. నువ్వెంత అని అనుకునేటప్పుడు ‘వాని ఐశద్ ఏంది బేశద్ ఏంది’ అంటారు. ఉర్దూలోంచి వచ్చి కలిసిన మాటలివి. ఆ భాషలో హైసియత్ అంటే అర్హత. అదే ఇక్కడ ‘ఐశద్’ అయింది. ఇక ‘బేశద్’ అంటే ఎక్కువ.
‘తల్లడం మల్లడం..’ ఏదైనా సమస్యతో మనసు, శరీరం తల్లడిల్లిపోతుంటే ‘తల్లడం మల్లడం’ అని చెబుతారు. ‘తల్లడపడు’ అంటే బాధపడు. ‘మల్లడి’ అంటే దుఃఖం, పరితాపం. అంటే దాదాపు ఒకే అర్థం ఉన్న పదాలన్న మాట. అలాగే, ఏదైనా సమస్య మనిషిని ఉక్కిరి బిక్కిరి చేస్తున్నప్పుడు
‘తాయిమాయి’ చేస్తుంది అని అంటారు.
ఇలా తెలంగాణ తెలుగులో ‘ఇర్రిర్రు’, ‘ఉప్పోస ఊరట’, ‘ఏసుతాసు’, ‘ధూంధాం’, ‘ఉత్తిగ పచ్చిగ’, ‘చెంగడబింగడ’, ‘పానాపానం’, ‘చిట్కు రం పట్కురం’ లాంటి ‘జోడి పదాలు’ వేనవేలుగా గ్రామప్రజల వ్యవహారికంలో దొర్లుతుంటాయి. నిజానికి మన తెలంగాణ భాషాసౌందర్యానికి జోడిపదాలు కూడా ఒక కారణం.
తెలంగాణ తెలుగులో ‘ఇర్రిర్రు’, ‘ఉప్పోస ఊరట’, ‘ఏసుతాసు’, ‘ధూంధాం’, ‘ఉత్తిగ పచ్చిగ’, ‘చెంగడబింగడ’, ‘పానాపానం’, ‘చిట్కురం పట్కురం’ లాంటి ‘జోడి పదాలు’ వేనవేలుగా గ్రామప్రజల వ్యవహారికంలో దొర్లుతుంటాయి. నిజానికి మన తెలంగాణ భాషాసౌందర్యానికి జోడిపదాలు కూడా ఒక కారణం.
తెలంగాణ మాండలికంలో వినిపించే ఈ ‘ఐలాపురం (ఎడ్ల) జోడి’ లాంటి పదాలు అర్థవంతంగా ఉంటాయి. ఒక్క పదంగానే అనిపిస్తాయి. ఈ జోడి పదాల్లో రెండోపదం మొదటి పదానికి బలాన్ని చేకూర్చేలా ఉంటుంది.
‘ఇయ్యరమయ్యర..’ ఎవరినైనా ఇష్టమొచ్చినట్టు కొట్టినప్పుడు ‘ఇయ్యర మయ్యర జోపిండ్రు’ అని వాడుతుంటారు. ఇదో అనుకరణ వాచకం.