బాలల సంరక్షణ.. సామాజిక బాధ్యత

మానవ హక్కుల ప్రకటన అనంతరం బాలల హక్కులు కూడా మానవహక్కులేననే స్పృహతో ఐక్యరాజ్యసమితి 1959లో బాలల హక్కుల ప్రకటన (Declaration of Rights of the Child) ను చేసింది. దీనివల్ల ప్రపంచ వ్యాప్తంగా బాలల హక్కులకు ప్రాధాన్యం ఏర్పడింది. ఈ ప్రకటనలో మొత్తం 10 అంశాలున్నాయి.

మానవ హక్కుల ప్రకటన అనంతరం బాలల హక్కులు కూడా మానవహక్కులేననే స్పృహతో ఐక్యరాజ్యసమితి 1959లో బాలల హక్కుల ప్రకటన (Declaration of Rights of the Child) ను చేసింది.
దీనివల్ల ప్రపంచ వ్యాప్తంగా బాలల హక్కులకు ప్రాధాన్యం ఏర్పడింది. ఈ ప్రకటనలో మొత్తం 10 అంశాలున్నాయి.

1. ఈ ప్రకటనలో హక్కులను బాలలందరూ అనుభవిస్తారు. బాలబాలికలు జాతి, లింగ, రంగు, భాష, మతం, రాజకీయం లేదా సామాజిక ఆవిర్భావం, ఆస్తి, పుట్టుక లేదా స్థితిలో తేడా లేకుండా అన్ని హక్కులకు అర్హులు.
2. బాలలు ప్రత్యేక సంరక్షణను అనుభవించాలి. స్వేచ్ఛాయుత, గౌరవప్రదమైన పరిస్థితుల్లో ఆరోగ్యకరంగా, స్వాభావికంగా, శారీరకంగా, మానసికంగా, నైతికంగా, ఆధ్యాత్మికంగా, సామాజికంగా అభివద్ధి చెందడానికి చట్టం లేదా ఇతర మార్గాల ద్వారా అవకాశాలు కల్పించాలి.
3. బాలబాలికలు పుట్టుకతో పేరు, జాతీయతకు అర్హులు.
4. బాలబాలికలు సామాజిక భద్రతా ప్రయోజనాలను అనుభవించాలి. ఆరోగ్యంగా పెరగడానికి, అభివృద్ధి చెందడానికి అర్హులు. ఇందు కోసం జనన పూర్వ, జననాంతర సంరక్షణతోపాటు తల్లీపిల్లల సంరక్షణ కోసం ప్రత్యేక శ్రద్ధ, రక్షణ కల్పించబడుతుంది. సరైన పోషకాహారం, గృహవసతి, వినోదం, వైద్యసేవలు పొందే హక్కు ఉంది.
5. శారీరకంగా, మానసికంగా లేదా సామాజికంగా బలహీనులైన పిల్లలకు ప్రత్యేక ఆదరణ, విద్య, సంరక్షణ అందించాలి.
6. సంపూర్ణ, సమ్మేళన మూర్తిమత్వ అభివృద్ధికి బాలలకు ప్రేమ, ఆదరణ కావాలి. వారు ఎక్కడ పెరిగినా సరైన సంరక్షణ -తిండి వాత్సల్యపూరిత, నైతిక, భౌతిక వాతావరణం కల్పించాలి. పిన్నవయస్సులో ఎంతో అవసరమైతే తప్ప తల్లి నుంచి వేరుచేయరాదు. సరైన కుటుంబ సంరక్షణ, సరిపడినంత ఆదాయమార్గాలు లేక బాలలకు సమాజం, ప్రభుత్వాధికారులు తగిన బాధ్యత వహించాలి. పేద కుటుంబాల్లో బాలల నిర్వహణ కోసం ప్రభుత్వమే ఆర్థిక లేదా ఇతర సహాయాన్ని అందించాలి.
7. కనీసం ప్రాథమిక స్థాయి వరకైనా ఉచిత, నిర్బంధ విద్య పొందడానికి బాలలు అర్హులు. సాధారణ సంస్కృతిని పెంచేలా, వారి సామర్థ్యాలను అభివృద్ధి చేసుకోవడానికి, వ్యక్తిగత నిర్ణయాలు తీసుకోవడానికి, నైతిక, ఆధ్యాత్మిక జ్ఞానం కోసం సమాజానికి ఉపయోగపడే పౌరుడు అవడానికి ఆస్కారమిచ్చే విద్యను అందించాలి.
8 బాలల అసక్తులు అనేవి వారు పొందే విద్యకే మార్గదర్శకాలుగా ఉండాలి. దీని కోసం తల్లిదండ్రులు బాధ్యత వహించాలి. ఆటలు, వినోదం పొందడానికి పూర్తి అవకాశాలను పిల్లలు పొందాలి. ఈ హక్కును పొందడానికి సమాజం, ప్రభుత్వాధికారులు చొరవ చూపాలి.
8. ఎలాంటి పరిస్థితుల్లోనైనా సంరక్షణ, సహాయం పొందేవారిలో పిల్లలు ప్రథమంగా ఉండాలి.
9. అన్ని రకాల నిర్లక్ష్యం, క్రూరత్వం, దోపిడీల నుంచి బాలలకు రక్షణ కల్పించాలి. ఏ రకమైన అక్రమ రవాణాకు వారు గురికాకూడదు. సరైన కనిష్ఠ వయస్సు వచ్చేవరకు పిల్లలను ఎలాంటి ఉద్యోగంలో చేర్చుకోరాదు. వారి ఆరోగ్యాన్ని లేదా విద్యను, శారీరక, మానసిక, నైతిక వికాసాన్ని ఆటంకపరిచే ఎలాంటి వృత్తి లేదా ఉద్యోగంలోకి ఎట్టి పరిస్థితుల్లోను అనుమతించకూడదు.
10. జాతి, మత, ఇతర వివక్షతలకు దారితీసే విధానాల నుంచి పిల్లలకు రక్షణ కల్పించాలి. వారి శక్తిసామర్థ్యాలను తోటివారి సేవలకు వినియోగించేలా, స్నేహబంధం, సహనం, శాంతి, విశ్వఉదారత్వం పెంపొందేలా వీరిని పెంచాలి.

• పై ప్రకటనలోని అంశాలు ఏ దేశాల్లోను అమలు కాలేదు. దీంతో ‘ఎగ్‌లెంటిబెగ్‌’ అనే ఉపాధ్యాయురాలు యూఎన్‌వోలో ప్రత్యేక చొరవ చూపి, వీటి అమలుకు కృషి చేసింది. దీనివల్ల 20 నవంబర్‌ 1989న యూఎన్‌వో బాలల హక్కుల ఒడంబడికలో 180 దేశాలు సంతకాలు చేశాయి. అదే రోజున యూఎన్‌వో లోని సర్వప్రతినిధి సభ కూడా బాలల హక్కుల ఒప్పందం (Convention on the Right of the Child) ను ఆమోదించింది. అందుకే 20 నవంబరును అంతర్జాతీయ బాలల హక్కుల దినోత్సవంగా నిర్వహిస్తున్నారు. భారతప్రభుత్వం 11 డిసెంబర్‌, 1992న బాలల హక్కుల ప్రకటనను జారీచేసింది.
• 1979లో యూఎన్‌వో బాలల అంతర్జాతీయ సంవత్సరంగా ప్రకటించింది.
• 1989లో యూఎన్‌వో బాలల హక్కుల కమిషన్‌ను ఆమోదించింది.
• మనదేశంలో నవంబర్‌ 14 (నెహ్రూ జయంతి) బాలల దినోత్సవంగా జరుపుకొంటున్నాం.
• జూన్‌ 12కు ప్రపంచ బాలకార్మిక వ్యతిరేక దినం గా జరుపుకొంటున్నాం. 24 జనవరి జాతీయ బాలికా దినోత్సవంగా జరుపుతున్నాం.

బాలలు అంటే

• బాల శ్రామికుల చట్టం (1986) 14 సంవత్సరాలు పూర్తికానివారు.
• బాలల న్యాయ చట్టం (1986) 18 సంవత్సరాలు దాటని బాలురు, 16 సంవత్సరాలు దాటని బాలికలు.
• హిందూ మైనారిటీ సంరక్షణ చట్టం (1986) 18 సంవత్సరాలు దాటని వారు మైనర్లు.
• మాతృత్వ సంక్షేమ చట్టం (1986) – మాతృగర్భంలో ఉన్నవారిని జన్మించని పిల్లలుగా నిర్వచించింది.
• యునైటెడ్‌ నేషన్స్‌ చైల్డ్‌ రైట్స్‌ ప్రకారం 18 సంవత్సరాల లోపు వారందరూ బాలలే. పుట్టుకతో వారికి కలిగే అవసరాలన్నీ వారి హక్కులే. ఆ హక్కులే బాలల హక్కులు. అంతర్జాతీయ ఒడంబడికల ప్రకారం 18 సంవత్సరాల్లోపు బాలలు 40 రకాల హక్కులను కలిగి ఉంటారు. వాటిని స్థూలంగా 4 రకాలుగా వర్గీకరించవచ్చు
  1. జీవించే హక్కు
  3. అభివృద్ధి చెందే హక్కు
  2. రక్షణ పొందే హక్కు
  4. భాగస్వామ్య హక్కు

1. జీవించే హక్కు (మనుగడ హక్కు)

• మంచి విద్యను పొందడం, ఆరోగ్యంగా జీవించడం, రక్షిత మంచినీరు పొందడం, ఆరోగ్యకర వాతావరణంలో జీవించడం, తల్లిదండ్రులతో కలిసి జీవించడం, గుర్తింపు కలిగి ఉండటం, ఏకాంతాన్ని కోరుకోవడం, స్వేచ్ఛగా బతకడం, గౌరవంగా జీవించడం, విశ్రాంతి కోరడం వంటి హక్కులన్నీ బాలలు కలిగి ఉంటారు.

2. రక్షణ పొందే హక్కు (సంరక్షణహక్కు)

• లింగవివక్ష, కులవి వక్ష, మత వివక్ష, ప్రాంత వక్ష, వర్ణ వివక్ష, దోపిడీ, దౌర్జన్యం, లైంగిక వేధింపులు వంటి అవమానాల నుంచి రక్షణ పొందే హక్కును బాలలు కలిగి ఉన్నారు. ఇవేకాక ప్రకృతి వైపరీత్యాలు, అంటువ్యాధులు, శిక్షలు, పని, మత్తుమందులు, హింస, ప్రమాదాల నుంచి బాలలు రక్షణ పొందే హక్కును కలిగి ఉంటారు వాళ్లు ఆరోగ్యంగా పెరగడానికి, అభివృద్ధి చెందడానికి అర్హులు. దాని కోసం జననపూర్వ, జననాంతర సంరక్షణతో పాటు తల్లీ పిల్లల సంరక్షణ కోసం ప్రత్యేక శ్రద్ధ, రక్షణ కల్పించాలి. సరైన పోషకాహారం, గృహవసతి, వినోదం, వైద్యసేవలు పొందే హక్కు పిల్లలు కలిగి ఉన్నారు.
• 1974లో నాటి జాతీయ బాలల విధానం పిల్లలకు తగినన్ని సేవలు, సౌకర్యాలు కల్పించాలని, తల్లి గర్భంలో ఉన్నకాలం నుంచి వారికి యుక్తవయస్సు వచ్చే వరకు వారి శారీరక, మానసిక, సామాజిక అభివృద్ధికి ప్రభుత్వాలు కృషి చేయాలని పేర్కొంది. పిల్లల సమతౌల్య అభివృద్ధికి నిర్ణీత కాలపరిమితిలో అన్ని విధాలైన సౌకర్యాలను కల్పించి, వారికి అత్యవసరమైన సేవలను విస్తృతంగా అమలుపరచాలని కూడా ఈ విధానం పేర్కొంది.

3. అభివృద్ధి చెందే హక్కు (వికాసహక్కు)

• బాలలు శారీరక, మానసిక, సాంఘిక, సాంస్కతిక, వృత్తిపర, ఆధ్యాత్మిక, నైతికంగా అభివృద్ధి చెందాలి. ప్రశంసలు పొందడం, స్వేచ్ఛగాఆలోచించడం, సామాజిక సమానత్వం వంటి హక్కులు బాలలు కలిగి ఉంటారు.

4. భాగస్వామ్యం హక్కు (పాల్గొనే హక్కు)

• ఆటలు, పాటలు, సాంస్కతిక కార్యక్రమాలు, సంఘాల ఏర్పాటు వంటి అంశాల్లో భాగస్వామ్యం పొందే హక్కు బాలలకు కలదు. భావవ్యక్తీకరణ స్వేచ్ఛ, స్నేహపూర్వక జీవనం, ఇతరుల అభిప్రాయాల్ని గౌరవించడం కూడా ఈ కోవకే చెందుతాయి. ఈ హక్కులన్నీ బాలలకు ఉంటాయి.
• ఈ నాలుగు హక్కులతో పాటు, మన ప్రభుత్వం విద్యాభివద్ధి కోసం ఉచిత నిర్బంధ విద్యాహక్కు చట్టాన్ని రూపొందించింది. బాలల ఆసక్తులు అనేవి వారు పొందే విద్యకు మార్గదర్శకాలుగా ఉండాలి. దీని కోసం తల్లిదండ్రులు బాధ్యత వహించాలి. ఆటలు, వినోదం పొందడానికి పూర్తి అవకాశాలను పిల్లలు కలిగి ఉండాలి. ఈ హక్కులు పొందడానికి సమాజం, ప్రభుత్వాధికారులు చొరవ చూపాలి.

బాలల హక్కులను హరించే (కాలరాసే) పనులు:

• భ్రూణహత్యలు, బాల్య వివాహాలు, వేధింపులు, వెట్టిచాకిరి, గనుల్లో పనులు, పత్తిచేలో పనులు, లింగ వివక్ష, పిల్లల అమ్మకం.

బాలల హక్కులు – సంరక్షణ:

• బాలల హక్కుల పరిరక్షణ ఒకరితో సాధ్యపడదు. ఇది అందరి బాధ్యతగా గుర్తిస్తేనే సాధ్యమవుతుంది. ముఖ్యంగా ప్రభుత్వం, తల్లిదండ్రులు, సమాజం, పాలకుల కృషి అవసరం.

బాలల హక్కులు భారత రాజ్యాంగం:

• 6-14 సంవత్సరాల బాలలందరికీ ఉచిత నిర్బంధ ప్రాథమిక విద్యా హక్కు – ప్రకరణ 21ఎ.
• 14 సంవత్సరాల వయస్సు వరకు ఎలాంటి ప్రమాదకరమైన పనుల్లో ఉండరాదు/ఉంచరాదు – ప్రకరణ 24 (Child labour Projibition and regulation Act 1986)
• ఎలాంటి దుర్వినియోగం నుండైనా రక్షణ పొందే హక్కు వృత్తిలో బలవంతపు ప్రవేశాల నుండి రక్షణ పొందే హక్కు – ప్రకరణ 39(ఇ)
• ఆరోగ్యకరమైన స్వేచ్ఛ, స్వాతంత్య్రంతో అభివద్ధి చెందేందుకు సమాన అవకాశాలు, సదుపాయాల హక్కు దోపిడి నుండి భౌతికంగా, నైతికంగా, అనాథ కాకుండేలా బాల్యం యవ్వనాల్ని రక్షించుకునే హక్కు ప్రకరణ 39(1)
• సమానత్వపు హక్కు – ప్రకరణ 14
• మత, జాతి, కుల లింగ వివక్షతకు గురి కాకుండా ఉండే హక్కు ప్రకరణ 15
• అక్రమ రవాణా, కట్టుబానిసత్వం నుంచి రక్షణ పొందే హక్కు – ప్రకరణ 23
• సామాజిక అన్యాయం, అన్ని రకాల దోపిడి నుంచి రక్షణ హక్కు – ప్రకరణ 46
• మహిళలు, పిల్లల కోసం ప్రత్యేక ఏర్పాటు ప్రకరణ 15(3)

బాలల హక్కులను అమలు చేయడానికి ప్రభుత్వం చేసిన చట్టాలు

1) బాలల చట్టం -1933
2) బాలల ఉద్యోగ కల్పనా చట్టం 1938
3) కర్మాగారాల చట్టం -1948
4) కనీస వేతన చట్టం (1948) బాలలను ఏ రకమైన పనిలోకి తీసుకున్నా వారు ఈచట్టం ప్రకారం శిక్షార్హులు
5) ప్లాంటేషన్‌ కార్మిక చట్టం (1951) 12 సంవత్సరాలు నిండని బాలలను ప్లాంటేషన్‌ పనుల్లోకి తీసుకోరాదు.
6) గనుల చట్టం (1952) : 16 సంవత్సరాల్లోపు బాల శ్రామికులను గనుల్లో నియమించడం నిషేధం.
7) మోటారు రవాణా కార్మిక చట్టం (1961) 15 సంవత్సరాల్లోపు బాలలను మోటారు రవాణా రంగంలో నియమించరాదు.
8) ఏపీ సివిల్‌ సర్వీసెస్‌ (కాండక్ట్‌) రూల్స్‌ 1961: ప్రభుత్వ ఉద్యోగులైతే పిల్లలను ఏ రకమైన పనిలో పెట్టుకొన్నా ఈ చట్టం ప్రకారం శిక్షార్హులు
9) వెట్టి చాకిరి నిర్మూలన చట్టం (1976): బాలలను జీతగాళ్లుగా తీసుకుంటే నేరం
10) ఫ్యాక్టరీ చట్టం (1982) : 14 సంవత్సరాలు నిండని బాలబాలికలను ఫ్యాక్టరీ పనుల్లోకి తీసుకోరాదు.
11) బాల కార్మిక నిషేధ చట్టం (1986) : 14 సంవత్సరాల్లోపు వారిని పనుల్లోకి నియమించు కోవడం నిషేధం
12) బాల కార్మిక చట్టం 1986 ఏపీ షాప్స్‌/ ఎస్టాబ్లిష్‌మెంట్‌ యాక్ట్‌ 1988 : 14 సంవత్సరాల్లోపు బాలలతో పనిచేయించే సంస్థల యజమానులు ఈ చట్టం ప్రకారం శిక్షార్హులు
13) జువైనల్‌ జస్టిస్‌ యాక్ట్‌ (2000): నేరారోపణల నుంచి విముక్తి పొందే హక్కు
14) బాలల హక్కుల పరిరక్షణ కమిషన్‌ చట్టం -2005
15) బాలలకు ఉచిత నిర్బంధ విద్యాహక్కు చట్టం -2009
16) లైంగిక నేరాల నుంచి బాలల రక్షణ చట్టం 2012
17) బాలల న్యాయం (బాలలపట్ల శ్రద్ధ, సంరక్షణ) సవరణ చట్టం -2013

• శ్రద్ధ, రక్షణ అవసరమైన బాలలు ముఖ్యంగా సంఘర్షణలో ఉన్న బాలల సంక్షేమం కోసం ఈ చట్టం చేశారు. ఈ చట్టం 18 సంవత్సరాల్లోపు వారిని బాలలుగా పేర్కొంటుంది. కుష్టు, క్షయ, హెపటైటిస్‌ -బి వంటి వ్యాధులకు గురైన బాలలకు ఎలాంటి వివక్ష లేకుండా సంరక్షణ అందించాలి.
• 12సంవత్సరాల్లోపు బాలబాలికలపై హత్యా చారాలకు పాల్పడిన వారికి మరణ శిక్షను విధించేలా మొదట మధ్యప్రదేశ్‌, తర్వాత రాజస్థాన్‌ రాష్ర్టాలు బిల్లులను ఆమోదించాయి.

– శ్రీతేజ పబ్లికేషన్స్‌ సౌజన్యంతో..