పూలన్నీ పులకించే మట్టి మనుషుల ఆట, పుడమినంతా ఆడించే పూల పండుగ పాట, బొడ్డెమ్మ, బతుకమ్మ పండుగలు. తెలంగాణకు ఒక ప్రత్యేకతను తీసుకువచ్చిన పండుగలివి. సంవత్సరమంతా అమ్మవారిని కొలిచే పూలకు దక్కిన అపూర్వ గౌరవమే బొడ్డెమ్మ, బతుకమ్మ పండుగలు. బతుకమ్మ పండుగను పెద్దలు జరుపుకొంటే, బొడ్డెమ్మ పండుగను పిల్లలు జరుపుకోవడం ఆనవాయితీగా వస్తున్నది. తెలంగాణ సంస్కృతిలో భాగమైన బొడ్డెమ్మ పండుగ భాద్రపద బహుళ పాడ్యమి నాడు ప్రారంభిస్తారు. ఆయా ప్రాంతాలవారీగా కొన్నిచోట్ల భాద్రపద బహుళ పంచమి (మహాలయ అమావాస్యకు తొమ్మిది రోజుల ముందు), కొందరు అమావాస్యకు ఐదు రోజుల ముందునుంచి బొడ్డెమ్మను పూజించి, ఆడి పాడి ద్వాదశి రోజున కాని, త్రయోదశి రోజున కాని నిమజ్జనం చేస్తారు.
బొడ్డెమ్మ పూర్తిగా బాలికల, కన్నెపిల్లల (అవివాహితుల) వేడుక. మహిళలు పాటలు పాడుతూ ఉంటే అందుకు తగ్గట్టుగా కన్నెపిల్లలు, బాలికలు బొడ్డెమ్మ చుట్టూ తిరుగుతూ ఆటలు ఆడుతుంటారు. ఇలా బొడ్డెమ్మ ఆట ఆడటం వలన బాలికలకు బాల్యారిష్ఠాలు కలగవని, యువతులకు త్వర గా పెండ్లి జరుగుతుందని నమ్ముతుంటారు.
బొడ్డెమ్మ ఆరాధనకు ఎవరు తొక్కని మట్టిని పసుపు కుంకుమలను వాడుతారు. ముందుగా పుట్టకు పూజచేసి, మట్టిని మం చి నీటితో తడిపి ఆ మట్టిని ఇంటికి తెచ్చి పీఠం లేదా గద్దెను తయారుచేసి, దాన్ని ఎర్రమన్నుతో అలికి ముగ్గులు పెడతారు. ఈ పీఠంను త్రికోణాకారంగాను లేదా చతురస్ర్తాకారంగానూ తయారు చేస్తారు.బొడ్డెమ్మ తయారీని బట్టి మనం నాలుగు రకాలుగా విభజించవచ్చు. అవి 1.పీట బొడ్డెమ్మ 2.బావి బొడ్డెమ్మ 3.పందిరి బొడ్డెమ్మ 4.గుంట బొడ్డెమ్మ.
దీనిని చెక్కపీటపై పుట్టమన్నుతో తయారుచేస్తారు. చెక్కపీటపై పుట్టమన్నును వేసి దాన్ని ఐదు దొంతరులుగా గుండ్రంగా ఒకదానిపై ఒకటి పేర్చుతారు. దొంతర్లలో అడుగున ఉన్నది పెద్దదిగా ఉండి మిగిలినవి చిన్నవిగా వరుస క్రమంలో ఉంటాయి. దానిపైన కలశాన్ని ఉంచుతారు. ఈ విధంగా చేసిన బొడ్డెమ్మను పీట బొడ్డెమ్మ అంటారు.
పుట్టమన్నుతో బావిలాగా గొయ్యి తయారుచేసే బొడ్డెమ్మను ‘బావి బొడ్డెమ్మ’ అంటారు. పుట్టమన్నుతో చతురస్రంగా అలికి మధ్యలో బావిలాగా ఒక చిన్న గొయ్యిని తవ్వి మట్టిని తీసి అదే మట్టితో ముద్దలు లేదా గద్దెలను చేస్తారు. నాలుగు ముద్దల చొప్పున బావికి నాలుగువైపులా పెడతారు. ప్రతిరోజూ చుట్టూ ఉన్న గద్దెలపై పువ్వులు వేసి పూజిస్తారు. చివరిరోజు ఈ పూలన్నింటినీ నీటిలో నిమజ్జనం చేస్తారు.
బొడ్డెమ్మకు పందిరిని వేసి పూజించే విధానాన్ని పందిరి బొడ్డెమ్మ అంటారు. ముందుగా పుట్టమన్నుతో బొడ్డెమ్మను తయారుచేస్తారు. ఇంటిముందు చిన్న పందిరి వేసి దాన్ని సీతాఫలం ఆకులతో కప్పుతారు. ఆ పందిరి కింద పేడతో అలికి ముగ్గులు వేస్తారు. వాటి కింద ముగ్గుల మధ్య బొడ్డెమ్మను అలంకరించి ప్రతిష్ఠిస్తారు. దానిపక్కన పూలపై పసుపు గౌరమ్మను కూర్చోపెడతారు. ఆ విధంగా పందిరి కింద నిలుపుకోవడం వల్ల దీన్ని ‘పందిరి బొడ్డెమ్మ’ అని పిలుస్తారు.
గుంటల రూపంలో ఉండే బొడ్డెమ్మను ‘గుంట బొడ్డెమ్మ’ అంటారు. మనిషి అడుగుపడని చోట ఒక గుంటను తవ్వి దాని చుట్టూరా ఐదు చిన్న చిన్న గుంతలను తవ్వుతారు. ఈ గుంతలన్నింటినీ పూలతో అలంకరిస్తారు. మధ్య గుంటలోని పూలను తీయకుండా చిన్న గుంటల్లోని పూలను మాత్రం తీసి ఒక పాత్రలో పెట్టి నీటిలో వేస్తారు. దీనినే ‘అంపుట’ అంటారు. అంటే బొడ్డెమ్మను సాగనంపుట. తొమ్మిది రోజులు ఇదేవిధంగా పూజించి చివరిరోజున పూలన్నింటినీ చెరువులో కలుపుతారు. మహిళలు పాటలు పాడుతుంటే అందుకు తగ్గట్టుగా కన్నెపిల్లలు, బాలికలు బొడ్డెమ్మ చుట్టూ తిరుగుతూ ఆటలు ఆడుతుంటారు.
బంతిపూవు బంతిపూవు వెన్నీలలో ..
బంగారు రేకులు వెన్నీలలో…
ఎవ్వరి వాకిట వెన్నీలలో..
కృష్ణమూర్తి వాకిట వెన్నీలలో…
ఇలా ఒకపక్క పాలు వెన్నలా మారే విధానాన్ని తెలుపుతూనే ఆడవారి ఆభరణాల గురించి తెలుపుతుంటారు.
మరోపాటలో…
ఎన్ని విత్తులే కాకేరా!
ఏడే విత్తులు కాకేరా!
ఎన్ని మొలకలే కాకేరా!
ఏడే మొలకలు కాకేరా!
ఎన్ని తీగలే కాకేరా!
ఇలా విత్తనం పెరిగే విధానాన్ని పాట ద్వారా తెలియజెప్తూ ఉం టారు. ఆడబిడ్డలు ఆ గౌరమ్మ అన్నివేళలా తమకు అండగా ఉండాలని వేడుకుంటారు. ఆయా వీధులు, కూడళ్లలో ముగ్గులు వేసి మట్టి, పూలతో తయారుచేసిన బొడ్డెమ్మను ఉంచి పూజిస్తారు.
బంతిపూ దుప్పట్లు కోల్
బావాలెవ్వరూ కోల్
బంతిపూ దుప్పట్లు కోల్
బావా …….. కోల్
అంటూ వరుసలో తమతో పాటు తిరిగే వారిలో ఒక్కొక్కరి పేరు చెప్తూ అందరూ సిగ్గుల మొగ్గలవుతూ ఆడుతుంటారు. ఇలానే ..
కస్తూరి కలువల రాత్రిలో
కృష్ణుడెదురాయనేమో రాత్రిలో
పాలుబోయే గొల్లభామ రాత్రిలో
పాలన్న బోయవేమే రాత్రిలో..
అంటూ గొల్లభామ పాటలు సాగుతూ ఉంటాయి. ఎంగిలి పూల బతుకమ్మకు రెండురోజుల ముందువరకు ఈ బొడ్డెమ్మ వేడుకలు కొనసాగుతుంటాయి. తదుపరి మహాలయ అమావాస్య నుంచి బతుకమ్మ పండుగ మొదలవుతుంది.
బొడ్డెమ్మ ననిపే పాట (బొడ్డెమ్మను నీటిలో సాగనంపే పాట)
బొడ్డెమ్మ బొడ్డెమ్మ కోల్
బిడ్డాలెందరే కోల్ ..
నా బిడ్డలేడుగురు కోల్
నీళ్లలో పడ్డారు కోల్..
చెరువులో పడ్డారు కోల్
చేరిద్దారమ్మ కోల్ ..
అంటూ అప్పటివరకూ అపురూపంగా చూసుకున్న బొడ్డెమ్మ ను అందరూ కలిసి సాగనంపుతారు. మొదట గౌరమ్మను కన్నెపిల్ల బొడ్డెమ్మగా పూజించి నీటిలో వదిలి, ఆ తర్వాత నుంచి ముత్తయిదువ బతుకమ్మగా ఆరాధిస్తారు. ఎన్నో ఏండ్లుగా వచ్చే ఈ ఆచారాన్ని తెలంగాణ అంతటా పాటిస్తారు. ఈ పండుగ పెత్రమాస అనగా పితరుల అమావాస్య సమీపంలో పూర్తవుతుంది. పితృపక్షాలలో జరుపుతాం కాబట్టి కన్నె పిల్లలకు అమ్మవారి దీవెనలతో పాటు పితృదేవతల ఆశీర్వచనాలు కూడా లభిస్తాయని నమ్ముతారు.
కాకతీయులకాలం కంటే ముందునుంచే (బతుకమ్మ కన్నా ముందు) బొడ్డెమ్మను పూజించేవారని చరిత్ర చెప్తున్నది. ఒక కథనం ప్రకారం బొడ్డెమ్మ, బతుకమ్మ ఇద్దరూ అక్కాచెల్లెళ్లని అంటుంటారు. భూస్వాముల వేధింపులకు బలవన్మరణం పొందిన తల్లీబిడ్డలంటూ మరో కథనం ప్రచారంలో ఉన్నది. ఏదేమైనా ఈ రెండు పండుగలు తెలంగాణ సంప్రదాయాలలో భాగమయ్యాయి. ఏ రూపంలో చూసినా ఇది శక్తి ఆరాధనే. నవ విధ ఆరాధనలలో ‘కీర్తన’ కూడా ఒకటి. బొడ్డెమ్మ, బతుకమ్మ పండుగలు ముఖ్యంగా జనపదాల కీర్తనలతో సాగుతాయి.
విశ్వైక: 95501 83143