ఏ కవితకైనా ‘శీర్షిక’ తలతో సమానం. కాబట్టి, దాని ప్రాముఖ్యం అంతా యింతా కాదు. అసలైన కవిత (the proper poem) తో శీర్షిక పూర్తిగా కలిసి పోవాలి. శీర్షికకూ కవితకూ మధ్య అతుకు ఉండకూడదు. ఒకవేళ ఉంటే అసలు కవిత విడి అయి ఒక మొండెంగా మారుతుంది. తలా మొండెమూ వేరువేరుగా ఉన్నది సజీవ కవిత కాదు. అయితే, కొన్నిసార్లు కవితలోని మూలభావంతో అసలే సంబంధం లేనట్టనిపించే పదాలు శీర్షిక రూపమెత్తవచ్చు. దానికి కారణం వాటిలోని అన్యాపదేశం (indirectness)కారణంగా చెప్పవచ్చు.
కవితకు శీర్షిక పెట్టడంలో అందరూ ఒకే విధానాన్ని అవలంబించరు. కొందరు శీర్షికను ముం దే నిర్ణయిస్తే, మరికొందరు చివర్న అంటే కవిత రాయడం పూర్తయ్యాక పెడతారు. ఈ రెండు పద్ధతు ల్లో ఒకటి మంచిది, ఇంకొకటి మంచిది కాదని చెప్ప లేం. ఏ విధానాన్ని అవలంబించినా శీర్షిక సహా కవిత అంతా ఒకే యూనిట్గా కనిపించడం ముఖ్యం. శీర్షిక కవితలోని విడదీయరాని భాగం (integral part)గా భాసిల్లినప్పుడే అది సాధ్యం. అంతేగాక, అది కవితాత్మకతను లేదా కనీసం ఒక ప్రత్యేకతను కలిగి ఉండ టం అవసరం. కాబట్టి, అట్లాంటిదాని కోసం మంచి కవులు ప్రయత్నిస్తారు. మరికొందరేమో కవితకు మంచి శీర్షికను పెట్టడం ముఖ్యమైన అంశమని అనుకోరు. అంటే, ఆ విషయంలో నిర్లక్ష్యం వహిస్తారని చెప్పవచ్చు. ఆ పని కేవలం ఒక ఫార్మాలిటీ (లాంఛనం)గా మారినప్పుడు పేలవమైన శీర్షికలు దర్శనమిస్తాయి. మంచి శీర్షిక కోసం కొన్నిసార్లు రోజులు, నెలలు ఆలోచించే అవసరం రావచ్చుననేది కొందరు కవుల విషయంలో వాస్తవం. కవితా సంపుటులు గానీ, వాటిలోని కవితలు గానీ ఆయా కవుల మానస పుత్రికలు. కాబట్టి, వాటికి శీర్షికలను నిర్ణయించేటప్పుడు, స్వంత పిల్లలకు పేర్లు పెట్టేటప్పుడు ఎట్లా శ్రద్ధ తీసుకుంటామో అట్లానే శ్రద్ధ తీసుకోవాలి.
ఒక కవి తన కవితలో చెట్టును చక్కగా వర్ణించాడనుకుందాం. దానికి చెట్టు అనే శీర్షిక పెడితే, అది కవితలో విడదీయరాని భాగంగా కనిపించే మాట నిజమే. అయినా, దానిలో ఏ ప్రత్యేకతా లేకపోవడం వలన అందులో మేలిమితనం కనిపించదు. అయిదో తరగతి విద్యార్థి ఆవు మీద వ్యాసం రాసి, ‘ఆవు’ అనే శీర్షికను పెట్టినట్టు ఉంటుంది. అది స్కూలు స్థాయికి సరిపోతుంది. కానీ, కవులు పెట్టే శీర్షికలు చాలా ప్రత్యేకంగా, విశిష్టంగా, ఆకర్షణీయంగా ఉండాలి. కాబట్టి, చెట్టుకు బదులు ‘చిగుళ్ల ఖజానా’ అని మార్చామనుకోండి.. అప్పుడది కొంచెం నయమైన శీర్షిక అవుతుంది. ‘హరిత ఖజానా’ అని పెట్టలేమా అంటే పెట్టొచ్చు. కానీ, భాష సరిగ్గా ఉండాలనే పట్టింపు ఉన్నవాళ్లకు అది నచ్చదు. ఎందుకంటే, ‘హరిత’ శబ్దం తత్సమం (సంస్కృత సమ శబ్దం) కాగా, ‘ఖజానా’ అన్యదేశ్యం. అందుచేత దానిలో ఒకవిధంగా పొసగనితనం చోటు చేసుకుంటుంది. భాష మీద పట్టింపు లేనివాళ్లకు అదేమంత పెద్ద అసంతృప్తిని కలిగించకపోవచ్చు అనేది వేరే విషయం.
‘హరిత ఖజానా’కు బదులు ‘హరిత నిధి’ అని పెడితే భాషావాదులు ఆక్షేపించడానికి ఏమీ ఉండదు. చిగుళ్ల ఖజానా లేక హరిత నిధికి బదులు ‘ఆకుపచ్చని అద్భుతం’ అనే శీర్షికను ఖరారు చేస్తే.. అప్పుడు అందులో కవితాత్మకత మరింత ఎక్కువగా చోటు చేసుకొని, పాఠకులను ఆకట్టుకుంటుంది. చిగుళ్ల ఖజానాలో అసంబద్ధత ఎందుకు లేదంటే, చిగురు(లు) సంస్కృత సమ శబ్దం కాదు కనుక, ఖజానాతో బాగా కలిసిపోతుంది.
సాధారణంగా ఒకే పదాన్ని అది కూడా మామూలు పదా న్ని శీర్షికగా పెట్టినప్పుడు ఇబ్బంది తలెత్తే అవకాశం ఎక్కువని స్థూలంగా చెప్పవచ్చు. ఉదాహర ణకు గాలి, నీరు, భూమిలను కవితా శీర్షికలుగా పెడితే అవి అంతగా నప్పవు. కానీ ఆకాశం, సముద్రం బాగానే ఉంటాయి. కారణం అవి ప్రతీకలు. అందుకే అవి ఈ మధ్య సాహిత్య స్వభావాన్ని, వాసనను సంతరించుకున్నాయి. గాలి, నీరు, భూమిలను ఇతర పదాలతో కలిపి కవితాత్మకంగా ఉండేలా మార్చితే మంచి శీర్షికలు ఏర్పడే వీలుంది. ఉదాహరణకు.. ఎరుపెక్కిన గాలి, గొంతు తడపని నీరు, భూమి మూగబోయింది.. ఇట్లా. మొత్తానికి కవితకు శీర్షిక పెట్టడం మొక్కుబడి వ్యవహారం కాకూడదనేది ముఖ్య విషయం. ఒకే మామూలు పదాన్ని ‘శీర్షిక’గా పెట్టినప్పుడు అది తప్పక నాసి రకానికి చెందినదవుతుందని చెప్పలేం. కాకపోతే, దానికంటె మంచి శీర్షిక దొరికే అవకాశముంటుందని మాత్రం చెప్పవచ్చు.
కొన్నిసార్లు అతి మామూలు పదాలు సైతం శీర్షికలకు బాగా పనికొస్తాయి. వాటిలో ఏదో ఒక ప్రత్యేకత ఉండటమే అందుకు కారణం. ఉదాహరణకు- సంకేతాలుగా వాడినప్పుడు ఎంత మామూలు మాట అయినా చక్కని శీర్షిక కాగలదు. గోడ, వడిసెల, గాయం, బాణం మొదలైనవి… సందర్భాన్ని బట్టి బాగానే నప్పుతాయి. ఒక రకంగా రాసిన కవితకు శీర్షికగా నప్పనిది, వేరే విధంగా రాసినదానికి బాగా సరిపోవచ్చు. కవితలో చేర్చాలనుకునే మాటల కోసం ఎంత ఆలోచిస్తామో, దాని శీర్షిక కోసం కూడా అంతే. నిజానికి ఇంకా ఎక్కువగా ఆలోచించడం అవసరమౌతుంది. కానీ అద్భుతమైన శీర్షికలు కొన్నిసార్లు కవులకు తొందరగా కూడా స్ఫురించవచ్చు.
పుస్తకాలకు మంచి ‘శీర్షిక’లు పెట్టాలంటే… ఒక్కోసారి ఎన్నో నెలలు ఆలోచించాల్సి వస్తుంది. అట్లా చేసినప్పుడే మంచి శీర్షికలు ఏర్పడతాయి మరి! ‘మధుకీల’, ‘మహా
ప్రస్థానం’, ‘త్వమేవాహం’, ‘తిమిరంతో సమరం’, ‘నూతిలో గొంతుకలు’, ‘మధ్యతరగతి మందహాసం’, ‘షోడశి’,
‘ఈ జంట నగరాలు హేమంత శిశిరాలు’, ‘ఫోర్త్ పర్సన్ సింగ్యులర్’, ‘గురి తప్పిన పద్యం’ మొదలైన మంచి పేర్లను నిర్ణయించేందుకు ఆయా కవులకు తక్కువ సమయం ఏమీ పట్టి ఉండదు.
‘కఠోర షడ్జమాలు’ అనే గ్రంథ శీర్షిక ఎంత అద్భుతంగా వుంది! ఇది పారడాక్స్ను గర్భీకరించుకున్న oxymoron. షడ్జమం (షడ్జం) అంటే… ‘స,రి,గ,మ,ప,ద,ని’ల లోని మొదటిదైన ‘స’. ఇది ఆ ఏడు సరళీ స్వరాలలో అన్నింటికన్న మృదువైనది. అందుకే ‘కఠోర షడ్జమాలు’ అనడంలో కవితాత్మకమైన వైరుధ్యం స్ఫురిస్తుంది. అయితే ఇది వ్యాసాల సంపుటి. వ్యాసాల పుస్తకానికే రచయిత్రి అంత మంచి పేరు పెట్టినప్పుడు కవితాసంపుటికి ఇంకెంత మంచి పేరు పెట్టాలి కవులు?!
‘పొరుగు వెన్నెల’ అనే శీర్షికను కూడా చాలా మంది కవులు మెచ్చుకున్నారు. ఈ సంపుటిలో ఉన్నవన్నీ కన్నడం, తమిళం, మలయాళం, మరాఠీ మొదలైన భారతీయ భాషల కవితలకు తెలుగు అనువాదాలు. ఇవి మన పొరుగు రాష్ర్టాలలోని భాషలు. ఇక ‘వెన్నెల’ను కవిత్వానికి ప్రతీకగా ఉపయోగించడం జరిగింది కనుక, విశిష్టత ఈ శీర్షికలో చోటు చేసుకుంది.
పుస్తకాలు, కవితల శీర్షికలు కవితాత్మకంగా లేకపోయినా కనీసం చమత్కారంతో, లేక అటువంటి దానితో కూడుకొని ఉంటే కొన్నిసార్లు బాగానే ఉంటా యి. ‘చేరాతలు’ అట్లాంటిదే. చేతిరాతలు అనేది ఇందులోని ఒక అర్థమైతే, చేరా (చేకూరి రామారావు) గారి రాతలు అన్నది మరో అర్థం. ఎంతో ఆలోచించి నిర్ణయించినవి అని సులభంగా తెలిసిపోయే శీర్షికలు కొన్ని ఉంటాయి. ఉదాహరణకు ‘స్మృతి కిణాంకం’ (చేరా), ‘కుందాపన’ (రవి వీరెల్లి).
ఒక కవితను అనువదించినప్పుడు దాని శీర్షికను verbatim గా (ముక్కకు ముక్కగా) తర్జుమా చేస్తే కొన్నిసార్లు బాగానే ఉంటుంది. కానీ, కొన్నిసార్లు నప్పదు. అట్లా నప్పనప్పుడు మాత్రమే కొంచెం పక్క కు జరిగి అనువదించాలి తప్ప, స్వంత పదాలను ఎప్పుడు పెడదామా అనే అత్యుత్సాహాన్ని, ఉబలాటాన్ని ప్రదర్శిస్తే, అప్పుడు శీర్షికలో అనువాదకుని సొంత కవిత్వం దూరుతుంది. సాధ్యమైనంత వరకు మూలంలో ఉన్నదాన్నే అనువదించేందుకు ప్రయత్నించడం మంచి అనువాదకుల లక్షణమనే అభిప్రాయం ఉన్నది. మంచి శీర్షికలు పాఠకున్ని ఆకట్టు కుంటాయి, చదివిస్తాయి. కాబట్టి మంచి శీర్షికలు మరింత ఎక్కువగా దర్శనమివ్వాలని ఆశిద్దాం.
ఒక కవి తన కవితలో చెట్టును చక్కగా వర్ణించాడనుకుందాం. దానికి చెట్టు అనే శీర్షిక పెడితే, అది కవితలో విడదీయరాని భాగంగా కనిపించే మాట నిజమే. అయినా, దానిలో ఏ ప్రత్యేకతా లేకపోవడం వలన అందులో మేలిమితనం కనిపించదు. అయిదో తరగతి విద్యార్థి ఆవు మీద వ్యాసం రాసి, ‘ఆవు’ అనే శీర్షికను పెట్టినట్టు ఉంటుంది. అది స్కూలు స్థాయికి సరిపోతుంది. కానీ, కవులు పెట్టే శీర్షికలు చాలా ప్రత్యేకంగా, విశిష్టంగా, ఆకర్షణీయంగా ఉండాలి. కాబట్టి, చెట్టుకు బదులు ‘చిగుళ్ల ఖజానా’ అని మార్చామనుకోండి.. అప్పుడది కొంచెం నయమైన శీర్షిక అవుతుంది. ‘హరిత ఖజానా’ అని పెట్టలేమా అంటే పెట్టొచ్చు. కానీ, భాష సరిగ్గా ఉండాలనే పట్టింపు ఉన్నవాళ్లకు అది నచ్చదు. ఎందుకంటే, ‘హరిత’ శబ్దం తత్సమం (సంస్కృత సమ శబ్దం) కాగా, ‘ఖజానా’ అన్యదేశ్యం.
– ఎలనాగ 98669 45424