తెలంగాణ ప్రాంతంలోని హైదరాబాద్ రాజ్యాన్ని కుతుబ్ షాహీలు, అసఫ్ జాహీలు పరిపాలించడం వల్ల పారశీ భాషకు ఆదరణ ఇక్కడ ఎక్కువగా లభించి ఒక వెలుగు వెలిగింది. దానితో ఆ భాషా ప్రభావం సాహిత్యంపై కూడా పడింది. తెలంగాణ కవుల సాహిత్యంలో రుబాయి ఛాయలు స్పష్టంగా కనిపిస్తాయి. అలా రుబాయి కవితా ప్రక్రియ పరాయి దేశం నుంచి దిగుమతి చేసుకున్న ఉర్దూ కవితా రూపం. ఇది తెలుగులో ఉద్భవించిన దేశీ కవిత్వం కాదు.
రుబాయి నిర్వచనం
రబ్=రసం, సారం ఏర్పడింది.
రుబాయి= రసవంతమైన అర్థం.
మొదటి పాదం పునాదిగా ఉండి నాద సౌందర్యంగా ఉంటుంది. పాడటానికి అనువుగా ఉన్న లఘు కవితారూపం రుబాయి ఒకే అంశం మీద ఉండి దేనికదే స్వతంత్ర భావార్థాన్నిస్తుంది.
రుబాయి పుట్టుక: రుబాయి క్రీ.శ.9వ శతాబ్దంలో ఇరాన్లో పారశీ భాషలో పుట్టింది. పర్షియన్ భాష సాహిత్య ప్రక్రియ రుబాయి ఆత్మాశ్రయ రీతిలో కవి భావనపరంగా ఉంటుంది. పారశీ భాషలో నుంచి అరబ్బీలోకి వచ్చిన పదం రుబాయి. రుబాయిలో ఉండే గాన యోగ్యత వల్ల రుబాయికి ‘తరనా’ అని పేరు కూడా వచ్చింది.
లక్షణం: రుబాయి నాలుగు పాదాలతో తెలుగు పద్యంలా ఉంటుంది. ఇదొక అందమైన కవితా రూపం. నిర్మాణపరమైన సౌందర్యంతో పాటు పఠితను, శ్రోతను ఆకర్షించే లక్షణం దీని ప్రత్యేకత.
రుబాయికి పారశీలో ప్రత్యేకమైన ఛందస్సు ఉన్నది. ఇది గజల్ ఛందో నియమాలకు కొంచెం భిన్నంగా ఉంటుంది. హజజ్ బహర్ను రకరకాల మార్పులు చేయగా ఏర్పడిన బహర్లతో రుబాయిలను రచిస్తారు. బహర్ అంటే లయ. ఈ రుబాయిలు వివిధ బహర్లలో రాయబడటం వలన వీటికి శ్రావ్యగుణం సిద్ధిస్తున్నది.
రుబాయి అనేది పర్షియన్ పదంగా ఏర్పడింది. ఈ రుబాయికి రుబాయత్ బహువచనం కూడా. రుబాయి మొదట రెండు పాదాల కవితా రూపంగానే వాడుకలో ఉండేది. అప్పుడు ‘దొబైతి’ అని పేరుతో పిలిచేవారు. కానీ భావాలను పొదగడానికి రెండు పాదాలు చాలక పోవడంతో మరో రెండు పాదాలను కలిపి రాయడం ప్రారంభించారు కవులు. ఇలా ఏర్పడిన నాలుగు పాదాల కవిత కాలక్రమేణా ‘దొబైతి’ నుంచి ‘రుబాయి’ (చతుష్పాద గీతం)గా నామాంతరాన్ని స్థిరపరుచుకున్నది.
ఈ రెండు పేర్లూ ప్రక్రియలోని నిర్మాణాన్ని బట్టి (పాదాల సంఖ్యను బట్టి) ఏర్పడటాన్ని సూచిస్తున్నాయి. ఇలా నాలుగు పాదాలను కలిగి ఉండటాన్ని హిందీలో చౌపాయి అని, తెలుగులో చతుష్పాది అని అంటారు. అరబ్బీ భాషలో రూబా అంటే నాలుగు అని అర్థం.
రుబాయికి ‘ఖస్సీ మిస్రాయి’, ‘జుప్తీ’, ‘చహర్ బైతి’ అనేవి ప్రాచీన పర్యాయ పదాలు. వీటికి ‘కళికలు’ అని తెలంగాణ ప్రసిద్ధ కవి ఒకరు పేరు పెట్టారు. కానీ తెలుగులో కూడా రుబాయిలు అనే పేరే ప్రాచుర్యంలో ఉన్నది. రుబాయి రచనల్లో ప్రపంచ ప్రసిద్ధి చెందిన కావ్యాలు కూడా ఉన్నాయి.
రుబాయి సందేశాన్ని, ఉపదేశాన్ని ప్రకటించడానికి సమర్థవంతమైన ప్రక్రియగా గుర్తింపు పొందింది. ఈ ప్రక్రియ ప్రారంభంలో శృంగార పరమైనదిగానే ప్రయోగించబడింది. తదనంతర కాలంలో సామాజిక అంశాలను, నీతులను, తాత్విక వేదాంత భావాలను వెల్లడించడానికి ఉపయోగపడింది. లోకం పోకడని, లోకోక్తులను, అనుభవసారాన్ని, క్లుప్తంగా, చమత్కార భరితంగా, నాద సౌందర్య సహితంగా, వినిపించడానికి రుబాయి అనువుగా ఉంటుంది.
వివిధ భాషల్లో అనువాదం: రుబాయిలు ప్రపం చంలోని అనేక భాషల్లోకి అనువదించబడ్డాయి. అయితే తెలుగులోనే మొదట అనువాదాలు రావడం విశేషం. అనేకమంది ప్రసిద్ధ తెలుగు కవులు రుబాయిలను తెలుగులోకి అనువదించారు. రుబాయిలపై తెలుగులో పలు గ్రంథాలు వెలువడ్డాయి
రుబాయి లక్షణాలు, నియమాలు…
1. రుబాయి మాత్రాఛందస్సులో సాగుతుంది.
2. రుబాయిలో నాలుగు పాదాలుంటాయి.
3. ప్రతి పాదంలోనూ ఇరువై నుంచి ఇరువై తొమ్మిది మాత్రల వరకు ఉంటాయి.
4. పైనున్న రెండు పాదాలపై మూడవ పాదం వ్యాఖ్యలు చేస్తుంది.
5. మూడో పాదానికి తప్ప మిగిలిన పాదాలకు అంత్యప్రాస పాటించాలి.
6. ఒకటి, రెండు, నాలుగు పాదాల్లో అంత్యప్రాసలను పాటించాల్సి ఉంటుంది.
7. రుబాయిలలో ఉపయోగించే కవి నామ ముద్రను ‘తఖల్లూస్’ అంటారు.
8. మూడో పాదంలో కూడా రదీప్, కాఫియాలను ఉపయోగిస్తే దాన్ని తరానా రుబాయి అంటారు.
9. కాఫియా అంటే అంత్యప్రాస నియమం. కాఫియాలోని అంతిమ వర్ణాన్ని ‘రవీ’ అంటారు.
ఒక్కోసారి ఈ రవీ పూర్తి అక్షరంగా కాక అచ్చుగా కానీ, హల్లుగా కానీ ఉంటుంది. రదీఫ్ అంటే పాదం చివర పునరావృతమయ్యే పదం. తఖల్లూస్ నియమాన్ని పాటించడం, పాటించకపోవడం కవి ఇష్టాన్ని బట్టి ఉంటుంది.
కొందరు రుబాయీలను కాఫియా లేకుండా రదీప్ నియమాన్ని మాత్రమే పాటించి రాస్తారు. కానీ కాఫియాలను కూడా పాటించి రాసినప్పుడే రుబాయి ఆసక్తిని, ఆశ్చర్యాద్భుతాలను కలిగించేదిగా ఉం టుంది. అయితే ఈ నాలుగు పాదాలు వేటికవే భావసంపూర్ణంగా ముగించబడాలి. ఒకే భావాన్ని వ్యక్తం చేయాలి.
ఉదా: కొన్ని రుబాయిలు
వేదన సంవేదనలకు అలసింది హృదయము
విధి విలాసాలకెంతో అలసింది హృదయము
తలపెట్టిన పనులన్నీ నిద్రలోకి జారెనుగా
వృథా అయిన జన్మకేమో అలసింది హృదయము.
కానలేని ముసుగులెన్నో ఉంటాయి జాగ్రత్త
కణ కణమున అగ్నిశిఖలే ఉంటాయి జాగ్రత్త
జీవితమే చదవలేని పలు జన్మల కావ్యము
మనిషిలోన బహు నటనలు ఉంటాయి జాగ్రత్త.
తరానా రుబాయి ఉదాహరణ…
వానొస్తే తరువులన్నీ తడిసి పోతవి
వానొస్తే కొండ వాగు మురిసిపోతవి
వానొస్తే మబ్బులేమో అలసి పోతవి
వానొస్తే రైతు బాధలు సమసి పోతవి
రుబాయిలోని మొదటి పంక్తి కావ్యాంశానికి భూమికలా నిలుస్తుంది. రెండవ పంక్తి చమత్కార పూర్వకంగా జిజ్ఞాసను కలిగిస్తుంది. మూడవ పంక్తిలో రుబాయి భావ పరిణామం కలిగి ఉంటుంది. నాల్గో పంక్తి ప్రయోగ, వైచిత్రి, చమత్కార పూర్వకమైన భావపరిణామం కలిగి ఉండి చదివే పాఠకులను ఒక్కసారిగా గొప్ప ఆనందంలో తేలియాడేలా చేస్తుంది.
రుబాయి రచనలో నిపుణత సాధించాలంటే ఈ లక్షణాలను అవగతం చేసుకొని మంచి వ్యూహ నిర్మాణంతో సరికొత్తగా చమత్కరి స్తూ లోతైన భావాల పాదాల కూర్పుతో సరళంగా రుబాయిలు రాయవచ్చు. రుబాయిలు తెలుగు లోనూ విరివిగా ప్రాచుర్యం పొం దాయి. లబ్ధప్రతిష్టులైన కవులు కూడా రాస్తున్నారు.
నెల్లుట్ల సునీత: 7989460657