Anti-Defection Act | ఫిరాయింపుల నిరోధక చట్టంలో ఏముంది..?

Anti-Defection Act | ప్రజాస్వామ్య సమగ్రతను దెబ్బతీస్తూ, ఓటర్ల తీర్పును అపహాస్యం చేస్తూ ఒక పార్టీ టికెట్‌పై గెలిచి మరో పార్టీలోకి దూకే ‘ఆయారామ్‌.. గయారామ్‌'ల సంఖ్య రోజురోజుకూ పెరుగుతున్నది. ఈ పరిస్థితి రాజకీయ వ్యవస్థలో మరింత అస్థిరతను, గందరగోళాన్ని సృష్టిస్తున్నది.

• గోడదూకే ప్రజాప్రతినిధులపై అనర్హత వేటేసేలా రూల్స్‌
• 4 దశాబ్దాల కిందట తీసుకొచ్చిన రాజీవ్‌గాంధీ సర్కారు
• చట్టాన్ని మరింత బలోపేతం చేయడంలో కోర్టుల కృషి

ప్రజాస్వామ్య సమగ్రతను దెబ్బతీస్తూ, ఓటర్ల తీర్పును అపహాస్యం చేస్తూ ఒక పార్టీ టికెట్‌పై గెలిచి మరో పార్టీలోకి దూకే ‘ఆయారామ్‌.. గయారామ్‌’ల సంఖ్య రోజురోజుకూ పెరుగుతున్నది. ఈ పరిస్థితి రాజకీయ వ్యవస్థలో మరింత అస్థిరతను, గందరగోళాన్ని సృష్టిస్తున్నది. దీన్ని గమనించే రాజీవ్‌గాంధీ ప్రభుత్వం 1985లో ‘పార్టీ ఫిరాయింపుల నిరోధక చట్టాన్ని’ తీసుకొచ్చింది. ఆ చట్టాన్ని మరింత బలోపేతం చేయడానికి తర్వాత వచ్చిన ప్రభుత్వాలు, న్యాయస్థానాలు తమ వంతు కృషి చేశాయి. (స్పెషల్‌ టాస్క్‌ బ్యూరో)

ఏమిటీ ఫిరాయింపులు?

ఒక రాజకీయ పార్టీ టికెట్‌పై చట్టసభలకు ఎన్నికైన సభ్యులు స్వార్థప్రయోజనాలతో మరొక పార్టీలోకి మారడాన్నే ‘పార్టీ ఫిరాయింపు’గా వ్యవహరిస్తారు. ఈ చర్యలను నియంత్రించడానికే ‘పార్టీ ఫిరాయింపుల నిరోధక చట్టాన్ని’ తీసుకొచ్చారు.

ఏమిటీ చట్టం? ఎవరు తీసుకొచ్చారు?

పార్టీ ఫిరాయింపులను నియంత్రించడమే లక్ష్యంగా 1985లో కేంద్రంలోని అప్పటి రాజీవ్‌గాంధీ ప్రభుత్వం.. 52వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం ద్వారా పదో షెడ్యూల్‌ను చేర్చింది. ఆర్టికల్స్‌ 101, 102, 190, 191ల్లో పార్టీ ఫిరాయింపుల నిరోధక చట్టం గురించి వివరించారు.

చట్టంలోని కీలకాంశాలు

• ఒక రాజకీయ పార్టీ నుంచి గెలిచిన సభ్యుడు ఆ పార్టీ సభ్యత్వానికి స్వచ్ఛందంగా రాజీనామా చేస్తే, ఆ వ్యక్తిని అనర్హుడిగా పరిగణించాలి.
• ఇండిపెండెంట్‌గా గెలిచి చట్టసభకు ఎన్నికైన సభ్యుడు తర్వాత ఏదైనా రాజకీయ పార్టీలోకి మారితే ఆ సభ్యుడిని అనర్హుడిగా ప్రకటించాలి.
• సొంత పార్టీ జారీచేసిన ఆదేశాలకు (విప్‌) విరుద్ధంగా సభ్యుడు ఓటేసినా లేదా ఆ సమయంలో సభకు హాజరుకాకపోయినా సదరు సభ్యుడిని అనర్హుడిగా పరిగణించాలి.
• సభకు నామినేట్‌ అయిన సభ్యుడు నామినేట్‌ అయిన తేదీ నుంచి ఆరు మాసాల తర్వాత మరేదైనా రాజకీయ పార్టీలో చేరినప్పుడు అనర్హతవేటు పడుతుంది.

మినహాయింపులు ఇవి

• ఒక పార్టీకి చెందిన మొత్తం సభ్యుల్లో 2/3 వంతు సభ్యులు వేరొక పార్టీలోకి మారినప్పుడు ఈ చట్టం ప్రభావం ఉండబోదు.
• ఒక రాజకీయ పార్టీ మరొక పార్టీలో విలీనమైనప్పుడు ఆ పార్టీకి చెందిన సభ్యులకు ఈ చట్టం వర్తించబోదు.
• చట్టసభల స్పీకర్లు, డిప్యూటీ స్పీకర్లు తమ పార్టీ సభ్యత్వానికి స్వచ్ఛందంగా రాజీనామా చేసినప్పటికీ ఈ చట్టం ప్రభావంతో వారిపై అనర్హత వేటు పడదు.

అనర్హత వేటుపై నిర్ణయాధికారం ఎవరిదంటే?

• ఫిరాయింపునకు పాల్పడిన సభ్యుడిపై అనర్హత వేటు వేసే నిర్ణయాధికారం పూర్తిగా సభాధ్యక్షుడికే ఉంటుంది.
• పార్టీ ఫిరాయింపుతోపాటు, పార్టీలో చీలిక, పార్టీ విప్‌ను ధిక్కరించి ఓటేయడం తదితర అంశాలు వివాదాస్పదమైనప్పుడూ దీనిపై నిర్ణయం తీసుకొనే అధికారం కూడా సభాధ్యక్షుడికే ఉంటుంది.

న్యాయస్థానాల పరిధి ఏమేరకు ఉంటుందంటే?

• సహేతుక కారణాలు, ఎలాంటి ఆధారాలు లేకుండా సభాధ్యక్షుడు రాజకీయ పార్టీ విలీనానికి సమ్మతించినప్పుడు ఆ ప్రక్రియను న్యాయస్థానంలో సవాల్‌ చేయవచ్చు.
• చట్టానికి లోబడి సభ్యులపై చర్యలు తీసుకోవడంలో సభాధ్యక్షుడు విఫలమైనప్పుడు కోర్టును ఆశ్రయించవచ్చు.
• రాజకీయ పార్టీలు చేసే ఫిర్యాదులపై సభాధ్యక్షులు నిర్ణయం తీసుకోవడంలో ఉద్దేశపూర్వక జాప్యం చేసినప్పుడు న్యాయస్థానాలకు వెళ్లొచ్చు.

చట్టం అమలులో నిబంధనల రూపకల్పన ఇలా..

• ఫిరాయింపుదారుల నిరోధక చట్టంలోని అంశాలను అమలు చేసేందుకు అవసరమైన నిబంధనలను రూపొందించే అధికారం కూడా సభాధ్యక్షుడికే ఉంటుంది.
• సభ్యుడు ఒక రాజకీయ పార్టీలో చేరినప్పుడు ఆ విషయాన్ని సదరు రాజకీయ పార్టీ ఎవరికి, ఎప్పటిలోపు రిపోర్ట్‌ చేయాలన్న అంశాన్ని సభాధ్యక్షుడే నిర్ణయిస్తారు.
• ఫిరాయింపునకు పాల్పడిన సభ్యుడిని క్షమించే విషయాల గురించి ఆ పార్టీ నాయకుడు ఎన్నిరోజుల్లో, ఎవరికి పంపాలనే అంశంపై సభాధ్యక్షులదే తుది నిర్ణయం.
• పై నిబంధనలు సభ ఆమోదం పొందిన తర్వాత 30 రోజుల నుంచి అమల్లోకి వస్తాయి. ఈ నిబంధనలు ఉల్లంఘించిన వారిపై సభాధ్యక్షుడు చర్యలు తీసుకొనే అవకాశం ఉన్నది.

ఫిరాయింపు చట్టం బలోపేతానికి చర్యలు

వాజ్‌పేయి నేతృత్వంలోని ఎన్డీయే సర్కారు ఫిరాయింపుల నిరోధక చట్టాన్ని మరింత సమర్థవంతంగా అమలు చేయడానికి 91వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం-2003 పేరిట రాజ్యాంగ సవరణ చేపట్టింది. 2004 నుంచి ఇది అమల్లోకి వచ్చింది.

సవరణ చట్టంలోని కీలకాంశాలు

• ఎంపీ లేదా ఎమ్మెల్యే లేదా ఎమ్మెల్సీని ఫిరాయింపుల నిరోధక చట్టం ప్రకారం అనర్హుడిగా ప్రకటిస్తే, ఆ సభ్యుడు ఆ సభాకాలంలో మంత్రి పదవిని చేపట్టడానికి అనర్హుడు అవుతాడు.
• ఫిరాయింపుల నిరోధక చట్టం ప్రకారం అనర్హతకు గురైన చట్టసభ సభ్యుడు ఎలాంటి లాభదాయక పదవులను చేపట్టరాదు.
• రాజ్యాంగ అధికరణం 75 (1ఏ) ప్రకారం.. కేంద్రమంత్రిమండలి సభ్యుల సంఖ్య ప్రధానితో కలిపి లోక్‌సభ సభ్యుల సంఖ్యలో 15 శాతం మించకూడదు. అధికరణం 164 (1ఏ) ప్రకారం రాష్ట్రమంత్రి మండలి సభ్యుల సంఖ్య సీఎంతో కలిపి శాసనసభ సభ్యుల సంఖ్యలో 15 శాతానికి మించకూడదు. చిన్న రాష్ర్టాల్లో మంత్రిమండలి సభ్యుల సంఖ్య సీఎంతో కలిపి 12 మందికి తక్కువ ఉండకూడదు.

సుప్రీంకోర్టు కీలక తీర్పులు

స్పీకర్‌ నిర్ణయంపై కోర్టులో సవాల్‌

1993లో కిహోట హాల్లో హాన్‌ వర్సెస్‌ జాచిల్హూ కేసులో సుప్రీం ధర్మాసనం కీలక తీర్పు వెలువరించింది. పార్టీ ఫిరాయింపుల నిరోధక చట్టం ప్రకారం సభ్యుల అనర్హతలను ప్రకటించడంలో స్పీకర్‌ది తుది నిర్ణయం అయినప్పటికీ, దీనిపై న్యాయ సమీక్షకు అవకాశం ఉంటుందని కోర్టు పేర్కొన్నది. స్పీకర్‌ నిర్ణయాన్ని న్యాయస్థానాల్లో సవాలు చేయడం రాజ్యాంగబద్ధమేనని చెప్పింది.

సభ్యుడు బహిష్కరణకు గురైనప్పుడు..

చట్టసభ సభ్యుడు బహిష్కరణకు గురైనప్పుడు అతడిని ఆ సభకు చెందని వ్యక్తిగా పరిగణిస్తారు. అయితే, ఆ వ్యక్తి పాత రాజకీయ పార్టీలో సభ్యుడిగానే కొనసాగుతాడు. ఒకవేళ ఆ వ్యక్తి వేరే రాజకీయ పార్టీలో చేరితే తన పార్టీ సభ్యత్వాన్ని స్వచ్ఛందంగా వదులుకున్నట్టే. ఈ సందర్భంగా అతన్ని అనర్హుడిగా ప్రకటించవచ్చు. ఈ మేరకు 1996లో జీ విశ్వనాథన్‌ వర్సెస్‌ తమిళనాడు శాసనసభ స్పీకర్‌ కేసులో సుప్రీంకోర్టు తీర్పునిచ్చింది.

రాజ్యసభలో శాసనసభ్యుడి విషయంలో..

2006నాటి కులదీప్‌నాయర్‌ వర్సెస్‌ యూనియన్‌ ఆఫ్‌ ఇండియా కేసు ప్రకారం.. రాజ్యసభ ఎన్నికల్లో రాష్ట్ర శాసనసభ్యుడు పార్టీ ఆదేశాలకు విరుద్ధంగా ఓటేస్తే పదో షెడ్యూల్‌ ప్రకారం అతనిపై పడే అనర్హత ఉనికిలోకి రాదు. అయితే, రాష్ట్ర శాసనమండలి సభ్యుల విషయంలో ఇది వర్తిస్తుందని సుప్రీంకోర్టు వెల్లడించింది.

స్పీకర్‌ నిర్ణయంలో జాప్యంపై..

ప్రజాప్రతినిధులపై దాఖలైన అనర్హత పిటిషన్లపై స్పీకర్‌ మూడు నెలల్లోగా నిర్ణయం తీసుకోవాలని 2024 జనవరిలో మహారాష్ట్రలోని శివసేన(ఠాక్రే-షిండే), ఎన్సీపీ (శరద్‌-అజిత్‌) కేసులో సుప్రీంకోర్టు ఆదేశాలనిచ్చింది.