రిజర్వు కరెన్సీగా, కరెన్సీ మార్పిడి మాధ్యమంగా దశాబ్దాలుగా ఆధిపత్యం చెలాయిస్తున్న అమెరికా డాలర్ ఇటీవలి కాలంలో తీవ్రమైన సవాళ్లను ఎదుర్కొంటున్నది. అంతర్జాతీయ లావాదేవీల్లో డాలర్ను పక్కన పెట్టాలని డిమాండ్ చేస్తున్న వర్ధమాన దేశాల సంఖ్య పెరుగుతోంది. రెండో ప్రపంచయుద్ధం తర్వాత బ్రెట్టన్ ఉడ్స్ సిస్టమ్ డాలర్కు మహర్దశను కలిగించింది. కానీ, కాలం మారింది. డాలర్పై ఆధారపడటాన్ని తగ్గించాలని పలు దేశాలు పిలుపునిస్తున్నాయి.
వాణిజ్య లావాదేవీలను పరస్పర కరెన్సీల్లోనే నిర్వహించుకోవాలని మార్చి నెలాఖరులో బ్రెజిల్, చైనా ఒక ఒప్పందం చేసుకున్నాయి. అర్జెంటీనా కూడా అదే దారిలో పయనిస్తున్నది. చైనా నుంచి తాము చేసుకునే దిగుమతులకు అమెరికా డాలర్ బదులు చైనా కరెన్సీ అయిన యువాన్లోనే చెల్లింపులు జరుపుతామని ప్రకటించింది. తద్వారా తమ వద్ద తరిగిపోతున్న విదేశీ మారక ద్రవ్య నిల్వలను కాపాడుకుంటామని పేర్కొంది. ఇవన్నీ డాలర్ ప్రాధాన్యాన్ని పక్కనపెట్టే చర్యలే. డీ-డాలరైజేషన్ పేరిట జరుగుతున్న ఈ పరిణామం పూర్వాపరాలు తెలుసుకుందాం.
డీ-డాలరైజేషన్ కొత్త విషయమా?
ఈ పదం కొత్తది కావచ్చు, కానీ, అమెరికా డాలర్పై ఆధారపడటాన్ని తగ్గించుకోవాలన్న విషయం కొత్తది కాదు. ప్రపంచ వాణిజ్యంపై అమెరికా ఏకఛత్రాధిపత్యాన్ని బ్రెజిల్ అధ్యక్షుడు లూలా డసిల్వా వంటివాళ్లు పలువురు అనేకమార్లు విమర్శించారు. ప్రస్తుత డీ-డాలరైజేషన్ను చైనా, రష్యా కూడా సమర్థిస్తున్నాయి. విదేశీ వాణిజ్యంలో చెల్లింపుల కోసం ఇరాన్, రష్యా సంయుక్తంగా, బంగారంపై ఆధారపడిన ఒక క్రిప్టోకరెన్సీని విడుదల చేస్తాయని ఈ ఏడాది జనవరిలో వార్తలు వచ్చాయి.
అంతర్జాతీయ వాణిజ్యంలో అమెరికా డాలర్కు అంతటి శక్తి ఎలా సమకూరింది?
డాలర్ ఆధిపత్యంపై ప్రశ్నలు, సవాళ్లు వస్తున్నప్పటికీ, ప్రపంచంలో అత్యంత ఆమోదం కలిగిన కరెన్సీగా దానిని వినియోగించటంలో అనేక ఉపయోగాలు ఉన్నాయి. ఇందువల్లే దాని ప్రాధాన్యం తగ్గటం లేదు. మొదటి ప్రపంచ యుద్ధంలో ఏ విధమైన నష్టం జరగకుండా అమెరికా బయటపడటంతో, అప్పటి వరకూ అంతర్జాతీయ రిజర్వు కరెన్సీగా ఉన్న పౌండ్ స్టెర్లింగ్ స్థానాన్ని అమెరికా డాలర్ ఆక్రమించుకోవటం 1920ల నుంచీ క్రమంగా మొదలైంది. రెండో ప్రపంచ యుద్ధం తర్వాత అమెరికా అత్యంత శక్తిమంతమైన దేశంగా ఆవిర్భవించింది. ఈ నేపథ్యంలో బ్రెట్టన్ ఉడ్స్ సిస్టమ్ డాలర్ స్థానాన్ని మరింత బలోపేతం చేసింది. 1944 ఒప్పందం రెండో ప్రపంచ యుద్ధానంతర అంతర్జాతీయ ద్రవ్య వ్యవస్థను నెలకొల్పింది. డాలర్ ప్రపంచ ప్రాథమిక రిజర్వు కరెన్సీగా చెలామణిలోకి రావటానికి ఇది వీలు కల్పించింది. ఈ విధంగా అంతర్జాతీయ ఆర్థికరంగంలో డాలర్ యుగం మొదలైంది.
డీ-డాలరైజేషన్ నినాదం మళ్లీ ఎందుకు పుంజుకొంటున్నది?
అమెరికా ఇన్స్టిట్యూట్ ఫర్ ఎకనమిక్ రీసెర్చ్ ప్రకారం.. స్విఫ్ట్ వంటి అంతర్జాతీయ డాలర్ ట్రేడింగ్ సిస్టమ్తో అనుసంధానం కోల్పోయిన తర్వాత ఇరాన్, రష్యా ఆర్థిక సంక్షోభాలను ఎదుర్కొంటున్న నేపథ్యంలో చిన్న దేశాలు ప్రత్యామ్నాయాల కోసం చూడటం మొదలైంది. కొన్ని రకాల వ్యాపారాల్లో భారతీయ కరెన్సీ రూపాయిని వినియోగించటం ప్రారంభించామని భారత్, మలేషియా ఇటీవలే ప్రకటించాయి. అమెరికా డాలర్తో కాకుండా ఇతర కరెన్సీల్లో వ్యాపారం జరుపటానికి వీలుగా చర్చలకు తాము సిద్ధమని సౌదీఆరేబియా ఆర్థికమంత్రి కూడా జనవరిలో ప్రకటించారు. సహజ వాయువుకు సంబంధించి ఒక వ్యాపార ఒప్పందాన్ని ఫ్రాన్స్తో చైనా మార్చిలో తమ కరెన్సీ అయిన యువాన్లోనే కుదుర్చుకుంది.
రిజర్వ్ కరెన్సీ అంటే ఏమిటి?
భారత ప్రభుత్వ ఆర్థిక మంత్రిత్వశాఖలో డిప్యూటీ కమిషనర్గా పని చేస్తున్న కుమార్ వివేక్ ప్రకారం.. ఆర్థిక పరమైన విశ్వాసాన్ని పెంచటానికి, మారకం రేట్లను స్థిరపరచటానికి, అంతర్జాతీయ లావాదేవీలకు వీలు కల్పించటానికి ఆర్బీఐ వంటి సెంట్రల్ బ్యాంకులు తమ వద్ద నిల్వ చేసుకునే విదేశీ మారకద్రవ్యాన్నే రిజర్వు కరెన్సీ అంటారు. గతేడాది సెప్టెంబర్లో అమెరికా కాంగ్రెస్ విడుదల చేసిన నివేదిక ప్రకారం.. ‘ప్రపంచంలో ఆధిపత్య రిజర్వ్ కరెన్సీ అమెరికా డాలర్. ఆ తర్వాత స్థానాల్లో యూరో, యెన్, పౌండ్, ఆర్ఎంబీ, కెనడియన్ డాలర్, స్విస్ ఫ్రాంక్, ఆస్ట్రేలియన్ డాలర్ ఉన్నాయి. ప్రపంచవ్యాప్తంగా సెంట్రల్ బ్యాంకులు దాదాపు 60 శాతం విదేశీ మారక ద్రవ్య నిల్వలను డాలర్ రూపంలోనే దాచుకుంటాయి. ప్రపంచ వాణిజ్య చెల్లింపుల్లో దాదాపు సగం డాలర్లలోనే జరుగుతున్నది’.
అయితే, ఒకే ఒక రిజర్వ్ కరెన్సీ వల్ల ప్రతికూలతలు కూడా ఉన్నాయి. 2008 నాటి ఆర్థిక సంక్షోభం సందర్భంగా డాలర్ విలువ ఊహించని విధంగా పడిపోయింది. ఇటీవలి కరోనా విపత్తు సమయంలో ఆర్థిక వ్యవస్థను కాపాడే లక్ష్యంతో అమెరికా ఫెడరల్ బ్యాంకు విపరీతంగా డాలర్లను ముద్రించింది. ఇది ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఆర్థిక అస్థిరతకు దారి తీసింది. డాలర్ ప్రభావం గణనీయంగా ఉండే కరెన్సీలు తీవ్ర హెచ్చుతగ్గులకు లోనవుతాయి. దాంతో ఆయా దేశాల ఆర్థిక వ్యవస్థలు కూడా ఎల్లప్పుడూ ముప్పు అంచునే ఉంటాయి. అమెరికన్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఫర్ ఎకనమిక్ రీసెర్చ్ ప్రకారం.. తూర్పు తైమూర్, ఈక్వడార్, ఎల్ సాల్వడార్, మైక్రోనేషియా, మార్షల్ ఐలండ్స్, పలాలు, పనామా, జింబాబ్వే దేశాలకు అమెరికా డాలరే అనధికార కరెన్సీగా ఉంది.
బ్రిక్స్ దేశాల (బ్రెజిల్, రష్యా, భారత్, చైనా, దక్షిణాఫ్రికా) మధ్య సహకారాన్ని మరింత పెంపొందించటానికి ఢిల్లీలో మార్చిలో ఒక సదస్సు జరిగింది. డాలర్కు ప్రత్యామ్నాయంగా ఒక కొత్త కరెన్సీని తీసుకొచ్చే అవకాశాలను ఈ సదస్సులో చర్చించారు.
ఈ విధంగా కొన్ని ప్రయత్నాలు జరుగుతున్నప్పటికీ, ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద ఆర్థిక వ్యవస్థ అయిన అమెరికా కరెన్సీ డాలర్ ప్రాభవం ఇప్పట్లో తగ్గబోదని, ఏదో ఒక రూపంలో దాని ప్రాధాన్యం చాలాకాలంపాటు కొనసాగుతుందని అమెరికన్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఎకనమిక్ రీసెర్చ్ పేర్కొన్నది. సుస్థిర కరెన్సీగా నిలదొక్కుకున్న డాలర్కు దూరంగా జరగటం వల్ల ఆయా దేశాల ఆర్థిక వ్యవస్థలు దెబ్బతింటాయని చెబుతున్నది.
(ఎన్డీటీవీ సౌజన్యంతో..)