పొద్దస్తమానం పనిచేసినా కూడా.. కనీస ఆదాయం రాకపోతే ఈ సామెత వాడతారు. కొందరంతే! నిత్యం ఏదో ఒక పనిచేస్తూనే కనిపిస్తారు. ‘ఇంతలా కష్టపడుతున్నారంటే ఎంతలా సంపాదిస్తున్నారో’ అనుకుంటాం. తీరా వెళ్లి చూస్తేగానీ అర్థం కాదు.. వాళ్ల శ్రమకు తగిన ఫలితం దక్కడం లేదని. ఇలాంటివాళ్లు చాలామందే తారసపడతారు. ఆమ్దానీ అంటే ఆదాయం.. పుర్సత్ అంటే తీరిక/ ఖాళీ. ఈ రెండూ ఉర్దూ పదాలే. ఇలాంటి అర్థాన్నే ఇచ్చే మరో సామెత.. ‘క్షణం తీరిక లేదు. దమ్మిడి ఆదాయం లేదు’. ఏ పనిచేసినా.. ఇంటికి, వంటికి ఉపయోగపడాలనేది పెద్దల అభిప్రాయం. ‘గవ్వ రాలింది లేదు.. గడియ రికాం (తీరిక) లేదు’, ‘క్షణం తీరిక లేదు.. తృణం ఫలం లేదు’, ‘గడియ రికాం లేదు.. గవ్వ ప్రాప్తం లేదు’, ‘గడియ రికాం లేదు.. గవ్వ రాలింది లేదు’.. వగైరా సామెతలు కూడా జనం గొంతులో నానుతున్నాయి.
ఎవరైనా వేధిస్తున్నప్పుడో, దేనికోసమో పట్టి పీడిస్తున్నప్పుడో ‘వామ్మో! వాడు బుడ్డబిడుదు లాంటోడు. ఆసరాకు డబ్బులిచ్చి వడ్డీపేరుతో రక్తం తాగుతుండు’ వంటి పదబంధాలను ఉపయోగిస్తారు. ‘బుడ్డబిడుదు/ బుడ్డపిడుదు/ బుడ్డ
పిణుజు (పిడుజు)’ గురించి ఈ తరానికి తెలియకపోవచ్చు. ఇదొక రకమైన గోమారి వంటిది. కాకపోతే గోమారికంటే కొంచెం పెద్దగా ఉంటుంది. నీళ్లలో ఎడ్లు, ఆవులు, గేదెలకు జలగలు పట్టినట్లే.. ఎవుసం సమయంలో అరక దున్నే ఎడ్లకు బుడ్డపిడుదులు పడుతుంటాయి. ఎర్రని ఎండకు గసపెట్టి పొలందున్నే ఎడ్లకు పట్టేసి.. వేడివేడి రక్తాన్ని తాగుతూ, అంతకంతకూ ఉబ్బుతూ ఉంటాయి. దులిపితే సులువుగా ఊడిపోవు కూడా. తియ్యాలంటే బలంగా లాగాలి. అవి పట్టినచోట ఒక్కోసారి పుండ్లు కూడా అవుతుంటాయి. వ్యవసాయం ప్రారంభంలో వీటి తాకిడి ఎక్కువ. ‘ఎద్దు దున్నంగా పిణుజు ఒరిగించింది’ అనే సామెత కూడా ఉంది.
కొందరు తమకంటే తక్కువవారిపై పెత్తనం చెలాయిస్తారు. లేనిపోని దర్పం ప్రదర్శిస్తుంటారు. ఇంట్లో మాత్రం వాళ్లకు దక్కే మర్యాద శూన్యం. సరిగ్గా ఇలాంటివారిని ఉద్దేశించి చెప్పిన సామెతే ‘బయట దొరవారు.. ఇంట్లో గొరగారు’. బయట లేనిపోని హడావుడి చేస్తూ, ఇంట్లో కుక్కిన పేనులా పడుండే స్వభావం కలిగిన వ్యక్తులు భార్యకు, ఇతర కుటుంబసభ్యులకు సర్ది చెప్పుకోలేరు. ఇలాంటి వారిని ఉద్దేశించే ‘ఇంట గెలిచి రచ్చ గెలవాలి’ అన్నారు పెద్దలు. ఎందుకంటే మనకు ఇంట్లో దొరికే మర్యాద వల్లే.. సమాజంలో సముచిత గౌరవం లభిస్తుంది. ఇంట్లోవాళ్లే తేలికగా చూస్తే.. బయటివాళ్లు కనీసం లెక్కలోకి కూడా తీసుకోరు. ఈ సామెతలో ‘గొరగారు’ అంటే.. ఎందుకూ కొరగానివాడు, ఉపయోగం లేనివాడు అని అర్థం. ‘దేనికీ గొరగాడు’, ‘ఎందుకూ కొరగాడు’ అనే పలుకుబడులు వింటూనే ఉంటాం. బయట దొరలా పెత్తనం చెలాయించినా.. ఇంట్లో పెండ్లాం దగ్గర దేనికి కొరగాడనే భావం. ‘వీధిలో పులి.. ఇంట్లో పిల్లి’ కూడా ఇలాంటిదే.
గడ్డకు పడుడు = కష్టం తీరిపోవడం (ఆపసోపాలు పడి రాజన్న పెద్దబిడ్డెకు పెండ్లి జేసిండు. ఇక చిన్నదానికి కూడా జేత్తే.. గడ్డకుపడ్డట్లే)
బాల క్యాలి = పిల్లచేష్టలు, బాల్యపు పనులు (పెండ్లయి ఇద్దరు పిల్లలు పుట్టినా వానికి బాల క్యాలి పోలె. ఎప్పుడు సక్కగైతడో ఏందో?)
లగ్గుత = గట్టిగా (నువ్ మాట్లాడింది నాకేం ఇనిపిస్తలేదు.. కొంచెం లగ్గుత మాట్లాడ్రా మనవడా!)
కన్నెర్రతనం = ఓర్వలేని తనం, అసూయ (ఎవని అవసరం లేకుండా.. నీకు నచ్చినట్లు నువ్వు బతుకుతుంటే, చూసేటోళ్లకు కన్నెర్రతనంగా ఉంది బిడ్డా)
లొట్టిమీద కాకి = వదరుబోతు (ఇంట్ల ఏదైనా లొల్లి అయితే సాలు.. లొట్టిమీద కాకిలా ఒర్లుతూనే ఉంటవ్..)
-డప్పు రవి