కుటుంబ వ్యవస్థ విలువను, బంధాల అన్యోన్యతను తెలియజెప్పే సామెతలు అనేకం. వాటిలో ఒకటి ‘ఊళ్లో వియ్యం.. నిత్యం కయ్యం’. ఉన్న ఊళ్లో పెండ్లి సంబంధాలు కలుపుకోవద్దంటారు పెద్దలు. ఎందుకంటే భార్యాభర్తల మధ్య చిన్నచిన్న గొడవలు సహజం. స్పర్ధలు వచ్చినప్పుడు దంపతులిద్దరిలో ఎవరో ఒకరు సర్దుకుంటే అవి సమసిపోతాయి. ఒకవేళ రచ్చకెక్కితే.. ఇరు కుటుంబాలు ఒకే ఊరిలో ఉంటాయి కాబట్టి, పరువు సమస్య మొదలవుతుంది. పైగా ఏ చిన్న గొడవ జరిగినా భార్య తల్లిగారింటికి వెళ్తుంది. ఆమెను సముదాయించేందుకు భర్త వెళ్లినా, భర్త కుటుంబీకులు వెళ్లినా ఏదో రభస జరుగుతుంది. సమస్య మళ్లీ మొదటికొస్తుంది. ఇలాంటి ఆలుమగల పంచాయితీలు ఎన్నో చూసే ‘ఊళ్లో వియ్యం నిత్యం కయ్యం’ అని సలహా ఇచ్చారు. అదే వేరే ఊరి సంబంధమైతే ఇటువంటి రచ్చ జరిగినా ఊరందరికీ తెలిసే అవకాశం తక్కువ. ఎప్పుడైనా భార్యాభర్తల మధ్య స్పర్ధలు, గొడవలు వచ్చినప్పుడు వాటిని బజారులో పెట్టకుండా, దంపతులే ఓర్చుకొని మాట్లాడుకుంటే మంచిది. దీనివల్ల ఎంత పెద్ద సమస్య అయినా సులువుగా పరిష్కారం అవుతుంది. ఇరు కుటుంబాల మధ్య బంధం మరింత బలపడుతుంది. ఆ తరానికే కాదు, ఈ తరానికి కూడా పనికొచ్చే సూచన ఇది. నిజానికి ఈ సామెత అవసరం ఇప్పుడే ఎక్కువ.
‘ఇల్లు ఇరు కవాటం ఆలి మరు కవాటం’
‘తినగా తినగా.. రాజుగుర్రం గాడిద అయినట్టు..’ నాడు జానపదులు చెప్పిన ఈ సామెత అర్థమే మార్చేశారు కొందరు. ఈ సామెతను ప్రస్తుతం ‘ఇల్లు ఇరకాటం – ఆలి మర్కటం’ అని పలుకుతున్నారు. అంటే, ఇల్లు ఇరుకుగా ఉండాలి.. భార్య కోతిలా ఉండాలి అని. ఇల్లు ఇరుకుగా ఉంటే ఎవరూ మన ఇంటికి రారు, వచ్చినా ఎక్కువ రోజులు తిష్ఠ వేయరు. ఇక భార్య కోతిలా ఉంటే ఆమె వైపు ఎవ్వరూ చూడరు.. అనేది ఈ సామెత అర్థం. నాడు జానపదులు చెప్పిన ‘ఇల్లు ఇరు కవాటం – ఆలి మరు కవాటం’ సామెత స్వరూపాన్నే మార్చేసి అర్థంలేకుండా వాడేస్తున్నారు. ఈ సామెత వివరణ ఏంటంటే..? ‘ఇల్లు ఇరు కవాటం – ఆలి మరు కవాటం’ అంటే ‘వాస్తూ, భద్రత రీత్యా ఇంటికి ముందు, వెనుక రెండు (ద్వారాలు) తలుపులుండాలి. అపరిచితులు వచ్చినప్పుడు భార్య తలుపు చాటుగా ఉండి మాట్లాడాలి’ అని అర్థం. ఇంత అర్థవంతమైన సామెతను ఎంతో వికృతమైన అర్థంలో వాడుతున్నారు కొందరు.
‘మా కక్కయ్య రెక్కల్లేని పక్షి అయ్యిండు’
రెక్కలు.. పక్షికి ఇరువైపులా ఉంటాయి. ఇవి ఎగరడానికి ఉపయోగపడే సాధనాలు కూడా. వాటి వల్లే పక్షులు ఆహారాన్ని సమకూర్చుకుంటాయి. అదే రెక్కలు లేని పక్షి ఎంతోకాలం బతకలేదు. అలాగే, కాళ్లూ చేతులు లేని మనిషికి ఇతరులు సాయం చెయ్యకపోతే.. అతని పరిస్థితీ అంతే. ‘పిల్లలు వలసెల్లిన కాడ్నుంచి మా కక్కయ్య (బాబాయి) రెక్కల్లేని పక్షి అయ్యిండు. బువ్వపెట్టే దిక్కు లేదు. బట్టలుతికే బంధం లేదు’ ఈ పదబంధంలో రెక్కల్లేని పక్షి అంటే ఎవరూ లేని ఒంటరి. తెలంగాణ పలుకుబడిలో రెక్కలు అనే మాటను కాళ్లు, చేతులకు ప్రతీకగా వ్యవహరిస్తారు. అందుకే ‘రెక్కాడితే కాని, డొక్కాడదు’ అనే పలుకుబడులు వచ్చాయి. కాళ్లు, చేతులు సక్రమంగా పనిచేస్తేనే కడుపు (డొక్క) నిండేది. ‘నా రెక్కలు సక్కగుంటే నాలుగు రాళ్లు సంపాయించుకుంటా బిడ్డా’ అంటుంటారు జానపదులు.
-డప్పు రవి