సుచిత్ర సిన్హా.. ప్రభుత్వ అధికారి. అద్దాల క్యాబిన్కు, ఎయిర్ కండిషన్డ్ కారుకు పరిమితమైపోయినా ఆమె జీతం ఆమెకు వచ్చేది. ఆమె ప్రమోషన్లు ఆమెకు అందేవి. కానీ, సుచిత్ర కారు దిగారు. కొండకోనల బాట పట్టారు. జార్ఖండ్లో అంతరించిపోతున్న తెగను అక్కున చేర్చుకున్నారు. వారితో ‘అమ్మా’ అనిపించుకున్నారు. పేరు పక్కన ఐఏఎస్ అనే మూడు ఆంగ్ల అక్షరాల కంటే.. ఆ రెండక్షరాలే తనకు ఎంతో సంతృప్తిని ఇచ్చాయని అంటారు సుచిత్రాజీ.
‘అమ్మా..’
ఒకరిద్దరు పిల్లలు పిలిస్తేనే తల్లి సంతోషిస్తుందే. అదే, వందల గొంతుకలు ప్రేమగా పలకరిస్తే, గౌరవంగా సంబోధిస్తే.. ఆ స్త్రీ మూర్తి జీవితం ధన్యం. జార్ఖండ్లోని సబర్ తెగకు సంబంధించినంత వరకు సుచిత్ర సిన్హా.. అమ్మ కాదు, అమ్మలగన్న అమ్మ. చాలా పెద్దమ్మ. పూరిగుడిసెల్లోని దేవుని గూటిలో ఆమె ఫొటో ఉంటుంది. నిజమే, తల్లి జన్మనిస్తే, ఈ తల్లి పునర్జన్మనిచ్చింది. తల్లి బతుకును ప్రసాదిస్తే.. ఈ తల్లి బతకడం నేర్పింది. అదంతా పెద్ద కథ. పాతికేళ్ల క్రితం సుచిత్ర డిప్యూటీ కలెక్టర్ హోదాలో ఆ గిరిజన ప్రాంతంలో అడుగుపెట్టారు. నిజానికి, ఆ ఆదివాసులకు ప్రభుత్వ అధికారులంటే భయం. ఆ ఆఫీసర్లు అడవిని నమ్ముకుని జీవిస్తున్న తమను మైదాన ప్రాంతాలకు తరలిస్తారని, తరాలనాటి సంప్రదాయాలను ప్రశ్నిస్తారని, వేషభాషల్ని నాశనం చేస్తారని అర్థంలేని అపోహ. తొలిదశలో సుచిత్రనూ అనుమానించారు. ఆ అడవి బిడ్డల అమాయకత్వాన్ని ఆమె ఓ తల్లిలా ఓపికతో భరించారు. క్రమంగా అపోహలు తొలగిపోయాయి. బంధాలు బలపడ్డాయి. సబర్ తెగకు అన్నివిధాలా అండగా నిలిచారామె.
గిరిజనుల జీవితం కళాత్మకం. ఇంటిని ముచ్చటగా సర్దుకుంటారు. ఒంటికి రకరకాల ఆభరణాలు సింగారించుకుంటారు. వంటపాత్రలకు ఆకట్టుకునే రంగులు వేసుకుంటారు. అవసరాలకు తగినట్టు పొందికైన వెదురు బుట్టలు అల్లుకుంటారు. ఆ సృజన చూసి అబ్బురపడ్డారు సుచిత్ర. ఆ ఉత్పత్తులను విక్రయించేందుకు ఓ వేదిక ఏర్పాటు చేసి, మార్కెట్తో అనుసంధానించారు. దీంతో గిట్టుబాటు ధర లభించింది. గిరిజన మహిళల జీవితాల్లో స్వావలంబన సాధ్యమైంది. నాలుగేళ్ల క్రితం సుచిత్ర సిన్హా ఐఏఎస్ అధికారిగా ఉద్యోగ విరమణ చేశారు. అయినా, సబర్ తెగతో సత్సంబంధాలు కొనసాగుతూనే ఉన్నాయి. ఆ ఆదివాసి ప్రజల వికాసానికి ఆమె కృషిని గుర్తిస్తూ నీతి ఆయోగ్- ఐక్యరాజ్య సమితి సంయుక్తంగా ‘ఉమెన్ ఇండియా ట్రాన్స్ఫార్మింగ్ అవార్డ్’తో సుచిత్రను సన్మానించాయి.
అప్పటికి సుచిత్ర ట్రైనీ గ్రూప్ వన్ అధికారి. జంషెడ్పూర్ జిల్లాలో మహిళా శిశు సంక్షేమ అధికారిగా తొలి పోస్టింగ్ ఇచ్చారు. భారత్ సేవాశ్రమ్కు చెందిన ఓ సన్యాసి తరచూ ఆమె కార్యాలయానికి వచ్చేవారు. మాటల సందర్భంలో సరాయికేలా-ఖర్సావా జిల్లాలోని సబర్ తెగ గురించి చెబుతూ.. ఆ తెగ అంతరించిపోతున్న దశలో ఉందని ఆందోళన వ్యక్తం చేశారు కూడా. ఆ మాట సుచిత్రను కదిలించింది. వెంటనే అక్కడికి బయల్దేరారు. తీవ్రమైన పేదరికం. పోషకాహార లోపం. ప్రతి ఒక్కరిలో ఏదో ఓ రుగ్మత. సుచిత్ర కదిలిపోయారు. ఎవరికీ జానెడు భూమి కూడా లేదు. స్థానికంగా లభించే వెదురుతో బుట్టలు అల్లుకుంటూ జీవితం సాగిస్తున్నారు. అక్కడా దళారుల సమస్యే. గిట్టుబాటు ధరలు లభించవు. వాళ్ల కోసం ఏదో ఒకటి చేయాలని నిర్ణయించుకునే సరికి.. ఢిల్లీకి బదిలీ అయ్యింది.
దేశ రాజధానికి వెళ్లిన తర్వాత కూడా ఆ ఆదిమ తెగ గురించే ఆలోచనలు. జాతీయ స్థాయిలో డెవలప్మెంట్ కమిషనర్ (హ్యాండీక్రాఫ్ట్) అనే అధికారి ఉంటారని, ఆయనను సంప్రదిస్తే ఏదైనా పరిష్కారం దొరుకుతుందని ఆత్మీయులు సలహా ఇచ్చారు. వెళ్లి కలిశారు. సానుకూలంగా స్పందిస్తూ.. సమగ్రమైన ప్రాజెక్ట్ రిపోర్ట్ సమర్పించమని అడిగారు కమిషనర్. నిద్రాహారాలు మాని నివేదికను రూపొందించి ఇచ్చారు సుచిత్ర. నేషనల్ స్కూల్ ఆఫ్ డిజైన్ విద్యార్థులను తీసుకెళ్లి సబర్ ప్రజల హస్తకళలను చూపించారు. వాటిని ఆధునికంగా రీడిజైన్ చేసే బాధ్యత వారికి అప్పగించారు. ఆ ప్రయత్నమూ ఫలించింది. ఆ ఉత్పత్తులను మార్కెట్ చేయడానికి వారితో ‘అంబాలిక’ అనే ఎన్జీవోను ఏర్పాటు చేయించారు సుచిత్ర.
కాలం మారుతున్నది. అభిరుచులు మారుతున్నాయి. కొనుగోలుదారుల అవసరాలకు అనుగుణమైన ఉత్పత్తులను అందిస్తేనే.. మార్కెట్లో నిలుస్తాం, గెలుస్తాం. ఆ ప్రయత్నంలో భాగంగా సబర్ తెగలోని రెండొందల పైచిలుకు కుటుంబాలు వాటాదారులుగా.. కంపెనీల చట్టం ప్రకారం ‘క్రాఫ్ట్ట్రైబ్ ప్రొడ్యూసర్స్ కంపెనీ’ పేరుతో ఓ వ్యాపార సంస్థను నమోదు చేయించారు సుచిత్ర. ఆ బ్రాండ్ కింద వందకుపైగా ఉత్పత్తులు అందిస్తున్నారు. దేశీయ మార్కెట్లో నిలదొక్కుకుంటూనే.. విదేశాలకు ఎగుమతి కూడా చేస్తున్నారు. గతంతో పోలిస్తే ఆ గిరిజనుల జీవితాలు ఎంతో మారిపోయాయి. పిల్లల్ని చదివించుకుంటున్నారు. ప్రయోజకుల్ని చేస్తున్నారు.
సుదీర్ఘ ఉద్యోగ జీవితం తర్వాత.. పదవీ విరమణ చేస్తున్నప్పుడు వెనక్కి తిరిగి చూసుకుంటే ఆ గిరిజనుల మొహాలు తప్పించి మరేమీ కనిపించలేదు. ప్రతి ఇంట్లో నా ఫొటో పెట్టుకుంటున్నారు. బయటి వ్యక్తులను కలవడానికి కూడా ఇష్టపడనివారు ‘అమ్మా’ అంటూ నన్ను ప్రేమగా పిలుస్తున్నారు. ఇంతకుమించి ఏం కావాలి?
– సుచిత్ర సిన్హా, విశ్రాంత ఐఏఎస్