అవపాతాన్ని పర్యవేక్షించడానికి విస్తృతంగా ఉపయోగపడేవి?

సివిల్స్‌ ప్రిలిమ్స్‌ ప్రశ్నపత్రం విశ్లేషణ

• సివిల్స్‌ ప్రిలిమ్స్‌ ప్రశ్నపత్రం విశ్లేషణ
• జనరల్‌ స్టడీస్‌

సెప్టెంబర్‌ 1 తరువాయి…
94. కింది కార్యకలాపాలను పరిగణించండి.
1. విమానాశ్రయాల్లో లేదా విమానాల్లో ప్రయాణికులపై మాదక ద్రవ్యాలను గుర్తించడం
2. అవపాతం పర్యవేక్షణ
3. జంతువుల వలసలను ట్రాకింగ్‌ చేయడం
పై ఎన్ని కార్యకలాపాల్లో రాడార్లనుఉపయోగించవచ్చు?
ఎ) ఒకటి బి) రెండు
సి) మూడు డి) ఏదీ కాదు
సమాధానం: సి
వివరణ:
మాదక ద్రవ్యాల గుర్తింపు
రాడార్లు సాధారణంగా ఈ ప్రయోజనం కోసం ఉపయోగించరు. బదులుగా ప్రయాణికులపై మాదక ద్రవ్యాలను గుర్తించడానికి ఎక్స్‌-రే స్కానర్లు, రసాయన ట్రేస్‌-డిటెక్షన్‌ పద్ధతులు, ప్రవర్తనా విశ్లేషణ వంటి ప్రత్యేక సాంకేతికతలు ఉపయోగిస్తారు.
మిల్లీమీటర్‌-వేవ్‌ రాడార్‌ స్కానర్లను ఎయిర్‌పోర్టుల్లో బాడీ స్కాన్‌ల కోసం ఉపయోగించవచ్చు. భౌతిక సంబంధం లేకుండా దాచిపెట్టిన వస్తువులను గుర్తించవచ్చు.
గమనిక: పైన పేర్కొన్న రెండు కార్యకలాపాల్లో (అవపాతం పర్యవేక్షణ, జంతువుల వలసలను ట్రాక్‌ చేయడం) రాడార్లను కచ్చితంగా ఉపయోగించవచ్చు. కానీ ప్రస్తావించిన ముఖ్య పదం ‘కెన్‌’ కాబట్టి నేరు గా ఉపయోగించకపోయినా ఈ ప్రయోజనం కోసం రాడార్లను ఉపయోగించవచ్చని చెప్పవచ్చు. అలాంటి సందర్భంలో సమాధానం-సి అవుతుంది.
అవపాతం పర్యవేక్షణ
అవపాతాన్ని పర్యవేక్షించడానికి రాడార్లు విస్తృతంగా ఉపయోగపడతాయి. డాప్లర్‌ వాతావరణ రాడార్లతో సహా వాతావరణ రాడార్లు అవపాతాన్ని గుర్తించడానికి, దాని కదలికను లెక్కించడానికి, దాని రకాన్ని (వర్షం, మంచు, వడగళ్లు మొదలైనవి) అంచనా వేయడానికి రూపొందించారు. ఈ రాడార్లు ఇది హైడ్రోలాజికల్‌, వాతావరణ శాస్త్ర అనువర్తనాలకు కీలకమైనవి.
జంతు వలసలను ట్రాకింగ్‌ చేయడం
పక్షులు, గబ్బిలాలు, కీటకాలతో సహా జంతు వలసలను ట్రాకింగ్‌ చేయడానికి రాడార్లను ఉపయోగిస్తారు. అధునాతన రాడార్‌ సిస్టమ్‌లు వివిధ జీవుల మధ్య తేడాను గుర్తించగలవు. వలస వెళ్లే జంతువుల సమయం, ప్రాదేశిక పంపిణీ, ప్రవర్తనా విధానాలపై విలువైన డేటాను అందిస్తాయి.
యానిమల్‌ మైగ్రేషన్‌ ట్రాకింగ్‌: జంతువుల వైమానిక కదలికలను అధ్యయనం చేయడానికి 1940ల నుంచి రాడార్లు ఉపయోగిస్తున్నారు.
అదనపు సమాచారం
రాడార్‌ (రేడియో డిటెక్షన్‌ అండ్‌ రేంజింగ్‌) సిస్టమ్‌లు వస్తువులను గుర్తించడానికి రేడియో తరంగాలను ఉపయోగిస్తాయి. అవి రేడియో తరంగాలను విడుదల చేయడం ద్వారా వస్తువుల స్థానం, వేగం, లక్షణాలను గుర్తించడానికి ప్రతిబింబించే సంకేతాలను విశ్లేషించడం ద్వారా పని చేస్తాయి.
సంప్రదాయకంగా రాడార్‌ను ఎయిర్‌ ట్రాఫిక్‌ నియంత్రణ, వాతావరణ పర్యవేక్షణ, నావిగేషన్‌ కోసం ఉపయోగిస్తారు.
ఎయిర్‌పోర్ట్‌ సర్వైలెన్స్‌ రాడార్లు: ఈ రాడార్లు విమానాశ్రయాల చుట్టూ ఉన్న గగనతలంలో విమానం ఉనికిని, స్థానాన్ని గుర్తించడానికి, ప్రదర్శించడానికి ఉపయోగిస్తారు. వారు ఎయిర్‌ ట్రాఫిక్‌ కంట్రోలర్లకు నిజ-సమయ డేటాను అందించడం ద్వారా ఎయిర్‌ ట్రాఫిక్‌ సురక్షితమైన, క్రమబద్ధమైన ప్రవాహాన్ని నిర్ధారిస్తారు.
రాడార్‌ పరిమితులు: రాడార్లు బహుముఖంగా ఉన్నప్పటికీ వాటికి పరిమితులు ఉన్నాయి. ఉదాహరణకు.. ప్రాథమిక రాడార్లు వివిధ రకాల వస్తువుల మధ్య తేడాను గుర్తించలేవు. ద్వితీయ రాడార్లకు అదనపు సమాచారాన్ని అందించడానికి విమానంలో ట్రాన్స్‌పాండర్లు అవసరమవుతాయి. చిన్న లేదా తక్కువ-ప్రతిబింబించే వస్తువులను గుర్తించడంలో కూడా రాడార్లు సవాళ్లను ఎదుర్కొంటాయి.

96. కింది వాటిలో హైడ్రోజెల్‌లను దేనిలో ఉపయోగిస్తారు?
1. రోగుల్లో నియంత్రిత ఔషధ పంపిణీ
2. మొబైల్‌ ఎయిర్‌ కండిషనింగ్‌ సిస్టమ్స్‌
3. పారిశ్రామిక కందెనల తయారీ సరైన సమాధానాన్ని ఎంచుకోండి.
ఎ) 1 బి) 1, 2
సి) 2, 3 డి) 1, 2, 3
సమాధానం: డి
వివరణ:
రోగుల్లో నియంత్రిత డ్రగ్‌ డెలివరీ: ఇది హైడ్రోజెల్‌ల అత్యంత సాధారణ, ప్రసిద్ధ ఉపయోగం. ఎందుకంటే అవి శరీరంలోని నిర్దిష్ట రేట్లు, స్థానాల్లో మందులను విడుదల చేయడానికి రూపొందిస్తారు.
మొబైల్‌ ఎయిర్‌ కండిషనింగ్‌ సిస్టమ్‌లు: సాధారణం కానప్పటికీ గాలి నుంచి తేమను గ్రహించడానికి హైడ్రోజెల్‌లను ఎయిర్‌ కండిషనింగ్‌ సిస్టమ్‌లలో డెసికాంట్‌ మెటీరియల్‌గా ఉపయోగించవచ్చు. ఇది సిస్టమ్‌ సామర్థ్యాన్ని, పనితీరును మెరుగుపరచడంలో సహాయపడుతుంది.
పారిశ్రామిక కందెనల తయారీ: హైడ్రోజెల్‌లను పారిశ్రామిక కందెనల్లో చిక్కగా, స్టెబిలైజర్లుగా ఉపయోగించవచ్చు. వాటి చిక్కదనం, సరళత లక్షణాలను మెరుగుపరుస్తాయి.
97. హైడ్రోజన్‌తో నడిచే ఫ్యూయెల్‌ సెల్‌ ఎలక్ట్రిక్‌ వాహనాల నుంచి వెలువడే ఎగ్జాస్ట్‌ పైప్‌ ఉద్గారాల్లో కింది వాటిలో ఏది?
ఎ) హైడ్రోజన్‌ పెరాక్సైడ్‌
బి) హైడ్రోనియం
సి) ఆక్సిజన్‌ డి) నీటి ఆవిరి
సమాధానం: డి
వివరణ:
హైడ్రోజన్‌తో నడిచే ఫ్యూయల్‌ సెల్‌ ఎలక్ట్రిక్‌ వాహనాలు (FCEVలు) హైడ్రోజన్‌, ఆక్సిజన్‌ మధ్య రసాయన చర్య ద్వారా విద్యుత్‌ను ఉత్పత్తి చేస్తాయి.
ఈ ప్రతిచర్య ఏకైక ఉప ఉత్పత్తి నీరు (H2O). ఇది నీటి ఆవిరి వలె విడుదల చేయబడుతుంది.
ఇతర ఎంపికలు తప్పుగా ఉన్నాయి
హైడ్రోజన్‌ పెరాక్సైడ్‌ (H2 O2) అనేది ఒక విభిన్న రసాయన సమ్మేళనం, FCEVల ఉప ఉత్పత్తి కాదు.
హైడ్రోనియం (HO+) అనేది ఆమ్ల ద్రావణాల్లో ఏర్పడిన ఒక అయాన్‌, FCEV ఉద్గారాలకు సంబంధించింది కాదు.
ఆక్సిజన్‌ (O2) అనేది ఇంధన ఘటంలోని రియాక్టెంట్లలో ఒకటి, ఉత్పత్తి కాదు.
అదనపు సమాచారం
హైడ్రోజన్‌ ఫ్యూయల్‌ సెల్‌ ఎలక్ట్రిక్‌ వెహికల్స్‌ (FCEVలు):
శక్తి మూలం: FCEVలు విశ్వంలో అత్యంత సమృద్ధిగా ఉండే మూలకం అయిన హైడ్రోజన్‌ ద్వారా శక్తిని పొందుతాయి. వాహనంలోని అధిక పీడన ట్యాం కుల్లో హైడ్రోజన్‌ను నిల్వ చేస్తారు.
అవి ఎలా పని చేస్తాయి?
ఫ్యూయల్‌ సెల్‌ స్టాక్‌: హైడ్రోజన్‌ వాయువు ఇంధన సెల్‌ స్టాక్‌లోకి అందించబడుతుంది. ఇక్కడ అది గాలి నుంచి
ఆక్సిజన్‌తో ఎలక్ట్రో కెమికల్‌ ప్రతిచర్యకు లోనవుతుంది.
ఎలక్ట్రో కెమికల్‌ రియాక్షన్‌: ఇంధన కణంలో, హైడ్రోజన్‌ అణువులు ప్రోటాన్లు, ఎలక్ట్రాన్లుగా విడిపోతాయి. ఎలక్ట్రాన్లు బాహ్య సర్క్యూట్‌ ద్వారా ప్రయాణిస్తాయి. ఎలక్ట్రిక్‌ మోటారుకు శక్తినిచ్చే విద్యుత్తును ఉత్పత్తి చేస్తాయి. ప్రోటాన్‌లు ఎలక్ట్రోలైట్‌ పొర ద్వారా కదులుతాయి, కాథోడ్‌ వద్ద ఆక్సిజన్‌, ఎలక్ట్రాన్‌లతో కలిసి నీటిని ఏర్పరుస్తాయి.
ఉద్గారాలు: ఈ ప్రతిచర్య ఏకైక ఉప ఉత్పత్తి నీటి ఆవిరి. ఇది FCEVలను సున్నా-ఉద్గార వాహనాలుగా చేస్తుంది.
సమర్థత- పనితీరు
సామర్థ్యం: సంప్రదాయ అంతర్గత దహన యంత్ర వాహనాల కంటే FCEVలు మరింత సమర్థంగా పనిచేస్తాయి.
ఇంధనం నింపే సమయం: సంప్రదాయ గ్యాసోలిన్‌ వాహనాల మాదిరిగానే వాటిని దాదాపు 3-5 నిమిషాల్లో ఇంధనం నింపుకోవచ్చు.
డ్రైవింగ్‌ పరిధి: FCEVలు సాధారణంగా పూర్తి ట్యాంక్‌ హైడ్రోజన్‌పై 300 మైళ్ల కంటే ఎక్కువ డ్రైవింగ్‌ పరిధిని కలిగి ఉంటాయి.
పర్యావరణ ప్రభావం: FCEVలు ఎటువంటి హానికరమైన టెయిల్‌ పైప్‌ ఉద్గారాలను ఉత్పత్తి చేయవు.

సవాళ్లు
అవస్థాపన: హైడ్రోజన్‌ రీఫ్యూయలింగ్‌ ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్‌ అభివృద్ధి ఇంకా ప్రారంభ దశలోనే ఉంది.
ఖర్చు: ఇతర ఇంధనాలతో పోలిస్తే హైడ్రోజన్‌ ఉత్పత్తి, నిల్వ ప్రస్తుతం చాలా ఖరీదైనవి. సాంకేతిక పురోగతి, పెరిగిన ఉత్పత్తి తో ఖర్చులు తగ్గుతాయని భావిస్తున్నారు.
98. ఇటీవల ‘పంప్డ్‌ స్టోరేజ్‌ హైడ్రోపవర్‌’ అనే పదం కింది వాటిలో దేనికి సంబంధించి వాస్తవానికి తగిన విధంగా చర్చించబడింది?
ఎ) టెర్రస్డ్‌ పంట పొలాలకు నీటి పారుదల
బి) తృణధాన్యాల పంటల లిఫ్ట్‌ ఇరిగేషన్‌
సి) దీర్ఘకాలిక శక్తి నిల్వ
డి) వర్షపు నీటి సంరక్షణ వ్యవస్థ
సమాధానం: సి
వివరణ:
పంప్డ్‌ స్టోరేజ్‌ హైడ్రోపవర్‌ (PSH) అనేది ఒక రకమైన జల విద్యుత్‌ శక్తి నిల్వ. ఇది విద్యుత్‌ను నిల్వ చేయడానికి, ఉత్పత్తి చేయడానికి వేర్వేరు ఎత్తుల్లో రెండు నీటి రిజర్వాయర్లను ఉపయోగిస్తుంది.
పని సూత్రం
ఎనర్జీ స్టోరేజ్‌: తక్కువ డిమాండ్‌ ఉన్న కాలంలో మిగులు విద్యుత్‌ని ఉపయోగించి దిగువ రిజర్వాయర్‌ నుంచి ఎగువ రిజర్వాయర్‌కు నీటిని పంప్‌ చేస్తారు.
శక్తి ఉత్పత్తి: అధిక డిమాండ్‌ సమయంలో నీటిని దిగువ రిజర్వాయర్‌కు తిరిగి విడుదల చేసి, విద్యుత్తును ఉత్పత్తి చేస్తారు.
99. ‘మెంబ్రేన్‌ బయోఇయాక్టర్స్‌” తరచుగా ఏ సందర్భంలో చర్చించబడతాయి?
ఎ) సహాయక పునరుత్పత్తి సాంకేతికతలు
బి) డ్రగ్‌ డెలివరీ నానో టెక్నాలజీలు
సి) టీకా ఉత్పత్తి సాంకేతికతలు
డి) మురుగునీటి శుద్ధి సాంకేతికతలు
సమాధానం: డి
వివరణ:
మెంబ్రేన్‌ బయో రియాక్టర్లు (MBRలు) అనేది జీవ సంబంధమైన శుద్ధి ప్రక్రియతో పొర వడపోత ప్రక్రియను మిళితం చేసే అధునాతన మురుగునీటి శుద్ధి వ్యవస్థలు. మున్సిపల్‌, పారిశ్రామిక మురుగు నీటిని శుద్ధి చేయడానికి, మురుగు నీటి నుంచి కలుషితాలను తొలగించడంలో ఇవి అత్యంత ప్రభావవంతమైనవి.
ఇతర ఎంపికలు
ఎంపిక: ఎ) సహాయక పునరుత్పత్తి సాంకేతికతలు: ఈ సాంకేతికతలు మెమ్బ్రేన్‌ బయోఇయాక్టర్లను ఉపయోగించని ఇన్‌ విట్రో ఫెర్టిలైజేషన్‌ (IVF) వంటి విధానాలతో వ్యవహరిస్తాయి.
ఎంపిక: బి) డ్రగ్‌ డెలివరీ నానో టెక్నాలజీలు: ఈ సాంకేతికతలు శరీరంలోని నిర్దిష్ట ప్రదేశాలకు మందులను పంపిణీ చేయడానికి నానోపార్టికల్స్‌ను ఉపయోగించడంపై దృష్టి పెడతాయి. మెమ్బ్రేన్‌ బయోఇయాక్టర్లు ఈ ప్రక్రియలో నేరుగా పాల్గొనవు.
ఎంపిక: సి) టీకా ఉత్పత్తి సాంకేతికతలు: వ్యాక్సిన్‌ ఉత్పత్తి కొన్ని దశల్లో పొరలను ఉపయోగించవచ్చు (ఉదా.. శుద్ధీకరణ), మెమ్బ్రేన్‌ బయోఇయాక్టర్లు ప్రత్యేకంగా ఈ రంగంలో ప్రాథమిక సాంకేతికత కాదు.
100. భారత ఆర్థిక వ్యవస్థకు సంబంధించి ‘కొలేటరల్‌ బారోయింగ్‌, లెండింగ్‌ ఆబ్లిగేషన్స్‌” అనేవి దేని సాధనాలు?
ఎ) బాండ్‌ మార్కెట్‌
బి) ఫారెక్స్‌ మార్కెట్‌
సి) మనీ మార్కెట్‌ డి) స్టాక్‌ మార్కెట్‌
సమాధానం: సి
వివరణ:
కొలేటరలైజ్డ్‌ బారోయింగ్‌ అండ్‌ లెండింగ్‌ ఆబ్లిగేషన్స్‌ (CBLOs): క్లియరింగ్‌ కార్పొరేషన్‌ ఆఫ్‌ ఇండియా లిమిటెడ్‌ (CCIL) 2003, జనవరి 20 నుంచి కొలేటరలైజ్డ్‌ బారోయింగ్‌ అండ్‌ లెండింగ్‌ ఆబ్లిగేషన్‌ (CBLO) అనే మనీ మార్కెట్‌ సాధనాన్ని అభివృద్ధి చేసి ప్రవేశపెట్టింది. అవి సాధారణంగా ఒక రోజు నుంచి ఒక సంవత్సరం వరకు స్వల్పకాలిక రుణాలు ఇవ్వడానికి ఉపయోగించబడతాయి.
బాండ్‌ మార్కెట్‌: ఈ మార్కెట్‌ ప్రభుత్వ, కార్పొరేట్‌ బాండ్లతో సహా రుణ సెక్యూరిటీలతో వ్యవహరిస్తుంది. ఇవి దీర్ఘకాలిక మూలధనాన్ని సమీకరించడానికి ఉపయోగిస్తారు. బాండ్లు స్థిరమైన రాబడిని అందిస్తాయి. ఈక్విటీలతో పోల్చితే
సురక్షితమైన పెట్టుబడులుగా
పరిగణించబడతాయి.
ఫారెక్స్‌ మార్కెట్‌: విదేశీ కరెన్సీల మార్పిడీకి వీలు కల్పిస్తుంది. ఫారిన్‌ ఎక్స్ఛేంజ్‌ మార్కెట్‌ అనేది ట్రేడింగ్‌ కరెన్సీల కోసం ఒక ప్రపంచ వికేంద్రీకృత మార్కెట్‌. ఇది ప్రస్తుత లేదా నిర్ణయించిన ధరల వద్ద కరెన్సీల కొనుగోలు, అమ్మకం, మార్పిడిని కలిగి ఉంటుంది. ఇది ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద ఆర్థిక మార్కెట్‌.
స్టాక్‌ మార్కెట్‌: పబ్లిక్‌గా లిస్టెడ్‌ కంపెనీల షేర్లు ట్రేడ్‌ చేయబడే ప్రదేశం. ఇందులో స్టాక్‌లు, డెరివేటివ్‌లు, బాండ్లు, మ్యూచువల్‌ ఫండ్‌ల వంటి వివిధ ఆర్థిక సాధనాలు ఉన్నాయి. స్టాక్‌ మార్కెట్‌ దాని అస్థిరత, అధిక రాబడి సంభావ్యతకు ప్రసిద్ధి చెందింది.
95. కింది విమానాలను పరిగణించండి.
1. రాఫెల్‌ 2. మిగ్‌-29
3. తేజస్‌ MK-1

పై వాటిలో ఎన్ని ఐదో తరం యుద్ధ
విమానాలుగా పరిగణించబడతాయి?
ఎ) ఒకటి బి) రెండు
సి) మూడు డి) ఏదీ కాదు
సమాధానం: డి
వివరణ:
రాఫెల్‌: ఇది రాఫెల్‌ ఫైటర్‌ జెట్‌తో సహా ఇజ్రాయెల్‌ తయారు చేసిన విమానాల శ్రేణి. రాఫెల్‌ 4.5 తరం యుద్ధ విమానం.
మిగ్‌-29: ఇది రష్యా రూపొందించిన 4వ తరం ఫైటర్‌ జెట్‌.
తేజస్‌ MK-1: ఇది భారతదేశం అభివృద్ధి చేసిన 4.5 తరం ఫైటర్‌ జెట్‌.
అదనపు సమాచారం
ఐదో తరం యుద్ధ విమానాలు, అధునాతన స్టెల్త్‌ సామర్థ్యాలు, సెన్సర్‌ ఫ్యూజన్‌, సూపర్‌ క్రూయిజ్‌, అధిక యుక్తులతో
వర్గీకరిస్తారు.
ఐదోతరం ఫైటర్‌ జెట్‌ల అభివృద్ధిని కొనసాగించాలని కొన్ని దేశాలు
నిర్ణయించుకున్నాయి.
USA: లాక్‌హీడ్‌ F-22 రాప్టర్‌, F-35 లైటింగ్‌ II
రష్యా: సుఖోయ్‌ T-50 PAK-FA
చైనా : చెంగ్డు J-20, షెన్యాంగ్‌ J-31 గైర్ఫాల్కాన్‌
ఐదోతరం ఫైటర్‌ ఎయిర్‌క్రాఫ్ట్‌ 21వ శతాబ్దానికి చెందిన అత్యంత అధునాతన యుద్ధ విమానాలు. అవి సాధారణంగా వీటిని కలిగి ఉంటాయి.
స్టెల్త్‌:
రాడార్‌ ఇతర గుర్తింపు పద్ధతులకు తక్కువగా కనిపించేలా రూపొందించబడింది.
తక్కువ సంభావ్యత-ఇంటర్‌సెప్ట్‌ రాడార్‌ (LPIR):
శత్రువులు గుర్తించడం కష్టంగా ఉండే అధునాతన రాడార్‌ సిస్టమ్‌లు.
సూపర్‌ క్రూయిజ్‌ పనితీరుతో చురుకైన ఎయిర్‌ఫ్రేమ్‌లు.
ఆఫ్టర్‌ బర్నర్‌లు లేకుండా సూపర్‌సోనిక్‌ వేగంతో ప్రయాణించగల సామర్థ్యం.
అధునాతన ఏవియానిక్స్‌:
మెరుగైన పరిస్థితుల అవగాహన, యుద్ధభూమి నిర్వహణ కోసం ఇంటిగ్రేటెడ్‌ సిస్టమ్స్‌.
హైలీ ఇంటిగ్రేటెడ్‌ కంప్యూటర్‌ సిస్టమ్స్‌: కమాండ్‌ కంట్రోల్‌, కమ్యూనికేషన్స్‌ (C3) సామర్థ్యాల కోసం యుద్ధభూమిలోని ఇతర అంశాలతో నెట్‌వర్కింగ్‌ చేయగలదు.
ఐదోతరం యుద్ధ విమానాల ఉదాహరణలు:
లాక్‌హీడ్‌ మార్టిన్‌ F-22 రాప్టర్‌: 2005లో USAFతో సేవలో ప్రవేశించింది. దాని స్టెల్త్‌, వేగం, చురుకుదనం కోసం పేరు గాంచింది.
లాక్‌హీడ్‌ మార్టిన్‌ F-35 లైట్నింగ్‌ II: అధునాతన స్టెల్త్‌, సెన్సార్‌ ఫ్యూజన్‌ సామర్థ్యాలను కలిగినది 2015లో USMCతో సేవలోకి ప్రవేశించింది.
చెంగ్డు J-20: స్టెల్త్‌, అధునాతన ఏవియానిక్స్‌ను కలుపుకొని 2017లో PLAAFతో సేవలో ప్రవేశించారు.
సుఖోయ్‌ సు-57: 2020లో రష్యన్‌ వైమానిక దళంతో సేవలోకి ప్రవేశించింది. దాని సూపర్‌ మేన్యువరాబిలిటీ, స్టెల్త్‌ ఫీచర్‌లకు పేరుగాంచింది.
నాలుగో, 4.5-తరానికి చెందిన యుద్ధవిమానాలు
నాలుగో తరం యుద్ధ విమానాలు: 1970, 1980లలో రూపొందించినవి. యుక్తులు, బహుపాత్ర సామర్థ్యాలపై దృష్టి సారిస్తున్నాయి. ఉదాహరణల్లో ఎఫ్‌-15 ఈగిల్‌, మిగ్‌-29 ఉన్నాయి.
4.5-తరం ఫైటర్‌లు: అధునాతన ఏవియానిక్స్‌, AESA రాడార్‌, కొన్ని స్టెల్త్‌ ఫీచర్లతో నాలుగో తరం ఫైటర్‌ల అప్‌గ్రేడ్‌ వెర్షన్‌లు. ఉదాహరణల్లో డస్సాల్ట్‌ రాఫెల్‌, HAL తేజస్‌ MK-1, యూరో ఫైటర్‌ టైఫూన్‌ ఉన్నాయి.

-కె.భాస్కర్‌ గుప్తా