తెలంగాణ సంస్కృతికి అద్దంపట్టే ప్రత్యేకమైన, విలక్షణమైన పండుగ బతుకమ్మ. భాద్రపద అమావాస్య మొదలుకొని వరుసగా తొమ్మిది రోజులు ఆడుకొనే పండుగ ఇది. అన్ని పండుగల, పర్వదినాలలో భగవంతుని పూలతో ఆరాధిస్తే పూలను ఆరాధించే గొప్ప విశిష్టమైన పండుగ ఇది. ప్రజా ఉద్యమానికి, ప్రత్యేకించి మహిళా చైతన్యానికి, సమైక్యతకు ఒక నిలువెత్తు నిదర్శనం.
బతుకమ్మ ఆట పాటలు చోళుల, కాకతీయుల కాలం నుండి కొనసాగుతున్నట్టు బతుకమ్మ పాటల ద్వారా తెలుస్తోంది. ఆ కాలంలో జరిగిన అనేక యుద్ధాలలో విదేశీయులు మన గుళ్లను, గోపురాలను శిథిలం చేయడం, ఆడవాళ్లకు భద్రత లేకుండా చేయ డం వల్ల కూడా బతుకమ్మ పుట్టుకకు కొంత దోహదం చేసింది. బతుకమ్మ పండుగ ఒక శిష్టాచారం కాకపోయి నా ప్రజల సహృదయ నివేదనల రూపాంతరం. ఇందు లో పాటల గళార్చన అమ్మ వారికిచ్చే సంగీత హారతి. ఒక ఆటలా ప్రదక్షణ చేస్తున్నట్టు గుండ్రంగా తిరుగుతూ మోగే చప్పట్లతో, ఆడబిడ్డలు ధరించిన కాళ్ళ గజ్జెల చప్పుళ్ళతో, ఆ తల్లికి చేసే భజనకు మేళతాళాలుగా భావించి అత్యంత ఉత్సాహంతో, సంబురంతో ఆడవా రీ పండుగను చేసుకోవడం అనాదిగా వస్తున్న ఆచారం.
తెలంగాణ మహిళలకు బతుకమ్మ గొప్ప పండుగ. వేములవాడలో బృహతమ్మ (పార్వతి)కి జరిగిన అన్యాయానికి వ్యతిరేకంగా ఆమెకు మద్దతుగా ఉద్భవించిన మహిళా ఉద్యమమే బతుకమ్మ పండుగ అని ఒక కథ నం ప్రచారంలో ఉన్నది. అందుకని వేములవాడలో జరిగే బతుకమ్మ పండుగలో అధిక సంఖ్యలో మహిళల భాగస్వామ్యం ఉండడం ఇప్పటికీ గమనించదగిన విష యం. దసరా పండుకకు ముందు తొమ్మిది రోజుల పాటు ఆటపాటలతో బతుకమ్మను ఒక పండుగగా రూపొందించుకున్నారు.
ఒక్కేసి పువ్వేసి చందమామ
ఒక్క జాముయాయె చందమామ
శివపూజ వేళాయె చందమామ
శివుడు రాకపాయె చందమామ
చాళుక్యుల కాలంలో బతుకమ్మ ను చౌడమ్మ, పోచమ్మల రూపంలో ఆరాధించినట్లు తెలుస్తున్నది.
బతుకమ్మ పండుగ సందర్భంగా వివిధ రకాల పాటలు పాడుతారు. ఆ పాటల ద్వారానే ఇప్పటికీ మనం బతుకమ్మ పూర్వాపరాలు ఊహించుకో గలుగుతున్నాము.
శ్రీలక్ష్మీదేవియు ఉయ్యాలో
సృష్టి బతకమ్మాయె ఉయ్యాలో
ధర చోళ దేశమున ఉయ్యాలో
ధర్మాంగుడనె రాజు ఉయ్యాలో
బతుకమ్మ పండుగ వర్షాకాలం చివరన, శీతాకాలం తొలిరోజుల్లో వస్తుంది కనుక చెరువులన్నీ నిండి, వివిధ రంగులతో రకరకాల పూలు విరబూస్తాయి. గునుగు, తంగేడు ,బంతి, చామంతి, అడవి చామంతి, పచ్చ గన్నే రు, నందివర్ధనం, రుద్రాక్ష, గోరింట, గుమ్మడి పూలతో చాలా అందంగా పేరుస్తారు.
చివరి రోజైన తొమ్మిదవ రోజును సద్దుల బతుకమ్మ అంటారు. ఆ రోజున పెద్ద బతుకమ్మను తయారు చేస్తారు. బతకమ్మ ఆడుకున్న ఇన్ని రోజులు ఆడపిల్ల తన అత్తింటి కష్టా న్ని, అలసటను మర్చిపోయి చిన్ననాటి స్నేహితులతో సంతోషంగా ఆడి పాడి తి రిగి తన అత్తారింటికి వెళ్ళడమే ఈ సద్దు ల బతుకమ్మ. బతుకమ్మ తల్లికి నైవేద్యం పెట్టి ఆమెను సాగనంపడం సద్దుల బతుకమ్మగా పిలువబడింది.
(అక్షరయాన్ సౌజన్యంతో)
– వేముగంటి శుక్తిమతి