జంతువుల జీవనం తొంభై శాతం సహజాతాలతో, పది శాతం ఐచ్ఛికతతో నిర్ణయమై సాగుతుంది. మానవ జీవనం తొంభై శాతం ఐచ్ఛికతపైన , పది శాతం సహజాతాలపైన ఆధారపడి ఉంటుంది. మానవ జీవితంలో ఈ ఐచ్ఛికత ప్రబలమైన పాత్రే మనిషికి అసాధారణమైన విశిష్టతనిచ్చే మూలకారకం. అంటే తన జీవితంలో ఎంచుకోవడానికి ఉన్న స్థాయి, విస్తృతి మనిషికి ఉన్న ప్రధానమైన విశిష్టత. ఈ విధంగా కోరికలను వడబోసి ఎంచుకోగల సామర్థ్యాన్ని మనం ప్రధానంగా ‘మనోనియంత్రణ’, ‘మనోనిగ్రహం’ అని పిలుస్తాం.
మనిషి ఆచరించదగిన కోరికల ఎంపిక మనో నియంత్రణలో ముఖ్యమైన మొదటి పార్శం. దాని రెండో పార్శ్వం ఆ ఆచరణను ఫలప్రాప్తి వరకు వదలక కొనసాగించడం. ఇలాంటి మనో నియంత్రణలో కీలకమైన భూమిక పోషించేది వివేచనాబలం. మనో నియంత్రణలో మాదిరే వివేచనలో రెండు భాగాలుంటాయి. ఒకటి కార్యకారణాలకు సంబంధించిన సరైన జ్ఞానం. రెండోది కార్యసిద్ధికి తాను నిర్వహించవలసిన నిర్మాణ కృషి. శాస్ర్త అధ్యయన విషయంలో కార్యకారణ సంబంధాన్ని, మనం జీవన నిర్వహణ విషయంలో ఫలం, దానికి కావలసిన ప్రయత్న సంబంధంగా పిలుస్తాం. జాగ్రత్తగా జీవించడమంటే సరైన ఫల స్వరూపాన్ని, ప్రయత్నమార్గాన్ని ఎన్నుకొని బతకడమని అర్థం. ఏమరుపాటు లేకుండా ఉండటం, తెలివిగా మసలుకోవడం, ఎప్పుడూ హుషారుగా ఉండటం అంటే ఇదే. ఈ సందర్భంలో మనోనియంత్రణ అంటే జాగ్రత్తగా జీవించడమని, జాగ్రత్ జీవనం మనో నియంత్రణ అని తెలుస్తున్నది. ఈ రెండిటికీ మూలమైనది వివేచనాబలం.
వివేచన అవగాహన వల్ల కలిగితే, వివేచనా బలం దాని అమలుతో కలుగుతుంది. వివేచనకు కృతజ్ఞత, వినయం, జిజ్ఞాస, గురుబోధ, అనుభవం ఆధారం. వివేచనా బలానికి దీక్షతో కూడిన దీర్ఘకాల ఆచరణ ప్రధానం. ఈ రెండిటి వికాసానికి పుట్టుకతో వచ్చిన లక్షణాలు, వాసనలు అవరోధాలు కలిగిస్తుంటాయి. మనిషి పెరిగే క్రమంలో ఏర్పడిన అలవాట్లు కూడా వివేచనను, వివేచనా బలాన్ని ఆటంకపరుస్తుంటాయి. వాసనలను నిర్మూలించడం కష్టమే! అయితే, హితమైన, మితమైన అన్నపానాదుల ద్వారా, ప్రాణాయామం, ధ్యానం, ధర్మాచరణ, సత్సాంగత్యం, ఆధ్యాత్మిక సాధన ద్వారా పూర్వ వాసనల వల్ల కలిగే ఆటుపోట్ల ప్రభావాన్ని తగ్గించుకోవచ్చు. అలాగే, అవాంఛనీయమైన అలవాట్ల ప్రాబల్యాన్ని కూడా తగ్గించుకోవచ్చు.
మనోనియంత్రణ, జాగ్రత్ జీవనం ఇటు ఐహికంగా ఔన్నత్యం సాధించడానికి, అటు ఆధ్యాత్మికంగా బంధవిముక్తికి అనివార్యంగా అవసరం. ఇటు లోక కల్యాణానికి, అటు ఆత్మ తృప్తికి అవి ఆధారం. అయితే, అవి సగటు మనిషికి సహజ లక్షణాలుగా అబ్బేవికావు. ప్రయత్నపూర్వకంగా సాధించుకోవాలి. సహజ లక్షణాలుగా అబ్బేవి ఆరని దాహంగా సుఖేచ్ఛ, అహంకార కేంద్రంగా ఆధిపత్య భావన. వీటివెంట సాగితే పైకి ఎంత మెరుగులు ఒలకబోసినా చివరికి కలిగేది అశాంతి, బలహీనత, పరతంత్రత, క్షయం. వీటిని సంస్కరించుకుంటే కాని, మనో నియంత్రణ వశమవ్వదు. అది వశమైతే తప్ప మనిషికి మాత్రమే సాధ్యమైన విశ్వప్రేమ, ఆత్మానందం సిద్ధించదు. సనాతన ధర్మం చెప్పే మోక్షస్థితి వరించదు. మానవజన్మ సార్థకం కాదు. దీని సారాంశం మానవ జన్మసార్థకతకు కావలసింది మనోనియంత్రణ, జాగ్రత్ జీవనం. అందుకు ప్రధానమైన ఆలంబనం సత్సాంగత్యం, ఆధ్యాత్మిక సాధన.
యముగంటి ప్రభాకర్ 94401 52258