తెలంగాణ సాంస్కృతిక వైభవ కిరీటం బతుకమ్మ. ఈ పండుగకు ఆభరణం లాంటిది స్త్రీ.
ఆమె శోభతో బతుకమ్మ వెలిగిపోతుంది. ఆమె ముస్తాబుతో బతుకమ్మ అలంకృతం అవుతుంది. పువ్వూ పువ్వూ ఒక్కటై పుడమి పరవశించగా.. నవ్వూనవ్వూ ఒక్కటై పున్నమి వెలుగులు విరబూసి పుట్టింటి గౌరమ్మగా నిలుస్తున్నది.. బతుకమ్మ.
బతుకమ్మ అంటేనే ఆడబిడ్డ పండుగ. ఈ వేడుకలో అణువణువునా స్త్రీత్వం ఉట్టిపడుతుంది.
ఆమె జీవితం.. అస్తిత్వ పోరాటం.. ఆప్యాయతలు కనిపిస్తాయి. పుట్టింటి సంబురం.. మెట్టింటి
సంబంధం కలగలిసి ఇల మెరిసే పండుగ బతుకమ్మ.గౌరమ్మను ఆడబిడ్డ అస్తిత్వ ప్రతీకగా.. విజయానికి సూచికగా పేర్కొంటారు.పుట్టింటి ఆత్మగౌరవానికి అసలైన నిర్వచనంగా చెప్తారు.
వాట్సాప్, డీజేల కాలంలోనూ ‘అమ్మా.. అన్నను నిద్రలేపి తంగేడు పువ్వు తీసుకురమ్మనే’ అనే ఆడబిడ్డ పిలుపులు వినిపిస్తున్నాయి. ‘ఇయ్యాల ఎంగిలిపూల బతుకమ్మరా.. జల్ది లేసి తంగేడు పువ్వు తీస్కరాపో. పువ్వు దొర్కకపోతే చెల్లె ఏడుస్తది’ అనే అమ్మ సూచనలు కనిపిస్తున్నాయి. అడవంతా తిరిగి అక్క కోసం, చెట్టూ చేమలు గాలించి చెల్లె కోసం తంగెడుపువ్వు తీసుకొస్తారు బాధ్యతగా. తంగేడును చూసి బంగారం వచ్చినంత ఆనందం అమ్మాయిల ముఖాల్లో. పెద్దయి, పెండ్లి చేసుకొని అత్తగారింట అడుగుపెట్టిన తర్వాత ఇంత జబర్దస్తీగా అడగదు కదా అని తంగేడుపువ్వే కాదు బతుకమ్మకు కావాల్సిన ప్రతీ పువ్వూ, పత్రీ తీసుకొస్తారు. రాఖీల పున్నమి తర్వాత వచ్చే ఈ సంబురాల పది
రోజులూ అన్నదమ్ముల తోడుగా ఆత్మీయ పందిరి కింద ఆడబిడ్డలు ఆడిపాడతారు!
కలసిమెలసి
వనం నుంచి జనంలోకి పువ్వులు వచ్చినట్లే.. మెట్టినింటి నుంచి పుట్టింటికి వస్తుంది ఆడబిడ్డ. సాంస్కృతిక వేడుకలు జరిగిన ప్రతీసారీ, సమ్మేళనాలు జరిగిన ప్రతీ వేదికపై బతుకమ్మ పేర్చి, ఆడిపాడినా.. పండుగనాడు పుట్టింటి బతుకమ్మ ఎత్తుకుంటేనే సంతోష పడుతుంది. సంక్రాంతికో, ఉగాదికో పుట్టింటికి వచ్చివెళ్లినా సద్దులనాడు వస్తేనే సార్థకం అనుకుంటుంది. అన్నకేదో ఆపద వచ్చి, తమ్ముడికేదో తంట వచ్చి ఆ ఏడు బతుకమ్మకు తీసుకపోవడానికి రాకపోతే మెట్టినింటికాణ్నే ‘ఒక్కడే మాయన్న ఉయ్యాలో వచ్చన్న పోడాయె ఉయ్యాల’ అంటూ పాడుకుంటుంది. అన్నదమ్ములు తమకు తోడుగా ఉంటే బాధలు చెప్పుకొని మనసు బరువు దింపుకోవచ్చనే ఆకాంక్ష ఈ పండుగలో కనిపిస్తుంది. ప్రతీ సంవత్సరం కొత్త అనుబంధాలను పెనవేసుకునేలా బతుకమ్మ సాగుతుంది. అణువణువునా ఆడబిడ్డ ఆత్మగౌరవం, పుట్టింటి మమకారం కనిపిస్తాయీ పూల పండుగలో. బతుకమ్మలోని పూలలా అందరూ కలసిమెలిసి ఉండాలనే సందేశాన్ని అన్నదమ్ములకు ఇస్తూ ‘అన్న కొప్పుపైన డేగలారో డేగలారా.. వదిన కొప్పుపైన వాలరేమే వాలరేమే’ అని చైతన్య పరుస్తుంది.
నలుగురికీ ఆదర్శం
గౌరమ్మను గంగకు చేర్చే ఘట్టాన్ని పరిశీలిస్తే పుట్టింటి నుంచి మెట్టినింటికి వెళుతున్న ఆడబిడ్డ అప్పగింతల కార్యక్రమం గుర్తుకువస్తుంది. ఆ ఘనమైన సాగనంపుడు కార్యక్రమాన్ని కూడా గొప్ప వేడుకలా భావిస్తూ చేసే సందడి అంతా ఇంతా కాదు. బతుకమ్మ మళ్లీ సంవత్సరం దాకా రాదనీ, ‘పోయి రా గౌరమ్మ.. పోయిరావమ్మా’ అంటూ కీర్తిస్తారు. ‘ఘనమైన పొన్నపూలే గౌరమ్మా గజ్జెలా వడ్డాణమే గౌరమ్మా’ అంటూ గంగ ఒడ్డున కన్నుల పండువగా నిమజ్జనం చేస్తారు. మళ్లొచ్చే ఏడాది మా ఇంట చేర పోయిరావమ్మా అని కీర్తించే ఘట్టం.. సల్లంగా బతికి మెట్టినింట నలుగురికి ఆదర్శంగా నిలువ పోయిరావమ్మా అని అప్పగించే ఘట్టం.. రెండింట్లో సారూప్యం ఉంది.
త్యాగమే రాగమై
బతుకమ్మ పండుగ త్యాగాల నేపథ్యం నుంచి పుట్టింది. అందుకే ఈ పాటలు చాలా
వరకు త్యాగానికి సంబంధించినవే ఉంటాయి. ప్రాచుర్యంలో ఉన్న ప్రతీ కథలోనూ బతుకమ్మ త్యాగం కనిపిస్తుంది. చెరువు గండి పూడ్చడం, ఊరిని కాపాడటం వంటి ప్రతి కథా నేపథ్యంలోనూ ఆడబిడ్డల్లో చైతన్యం తీసుకొచ్చే ప్రయత్నమే ఉంటుంది. అందుకే బతుకమ్మను మహాలక్ష్మి అవతారంగా చెబుతుంటారు. స్త్రీ శక్తిగా కొనియాడుతారు. ఎప్పుడూ లేనంత సంతోషంగా, ఎన్నడూ చూడనంత శోభాయమానంగా బతుకమ్మనాడు ఆడబిడ్డల ముఖాలు కనిపిస్తుంటాయి. ఆ క్షణాన వాళ్ల పాటల్లో స్వచ్ఛమైన హృదయం ప్రతిబింబిస్తుంది. ఇప్పుడు ప్రారంభమే బతుకమ్మతో చేస్తున్నాంగానీ పూర్వం బొడ్డెమ్మ పూజతో పండుగను మొదలుపెట్టేవాళ్లు. పుట్టమన్ను తెచ్చి బొడ్డెమ్మను చేసి పెత్తరమాసనాడు పండుగకు శ్రీకారం చుట్టేవాళ్లు. తమ ఇంటి గడప తొక్కిన ఆడబిడ్డనూ కూతురిలా చూసుకుంటామనే సందేశాన్ని ఇస్తూ అత్తింటివాళ్లూ ‘కలవారి కోడలు ఉయ్యాలో.. కనక మహాలక్ష్మి ఉయ్యాలో’ అని కమ్మనైన పాటలతో సంబంధం బలపరిచే సంప్రదాయం తరాలుగా వస్తున్నది!