బతుకమ్మ.. సామాజిక ఉత్సవమే కాదు సరదాల పండుగ, సంబురాల పండుగ. పాలసంద్రాలు పూల సంద్రాలుగా మారే ఈ వేడుకలో అనుబంధాలు ఏరులై పారుతాయి. మాటలు అనురాగాల బాటలవుతాయి. ఆత్మీయ ఆలింగనాలతో రేవులన్నీ మురుస్తాయి. అవును బతుకమ్మ పండుగంటే ఏ ఒక్కరితోనో అయ్యేది కాదు. తమ్ముడు తంగేడు కోయాల్సిందే. పెద్దలు తీరొక్క పూలను తీరుగా పేర్చాల్సిందే. ఆడబిడ్డ గౌరమ్మను ఎత్తాల్సిందే. కోడళ్లు కొత్త బట్టలు కట్టాల్సిందే. అక్కలు ఆటలాడాల్సిందే. పండుగంతా అయ్యాక తంగేడు పూల వాగులో బంగారు బతుకమ్మను కలిపేదీ మామయ్యలూ.. బాబాయిలూ.. అన్నయ్యలే..! ఇక్కడి ప్రతి బంధమూ రక్త సంబంధమే కానక్కర్లేదు.. తెలంగాణ మట్టికి తోబుట్టువైన ఈ పూరెమ్మలాగే.. బతుకమ్మ నడిచే దారంతా బంధాల పూలే!
తెలంగాణ సంస్కృతిలో ఆడబిడ్డల స్థానం ప్రత్యేకం. వీలు కుదిరినప్పుడల్లా ఒడిబియ్యం పొయ్యడం ఇక్కడ మాత్రమే ఉన్న సంప్రదాయం. తనకన్నా చిన్నదయినా సరే తోబుట్టువు కాళ్లుమొక్కి ఆశీర్వాదం తీసుకుంటారు ఇక్కడి అన్నదమ్ములు. విజయదశమి రోజు జమ్మి ఆకులు చేతిలోపెట్టి దండం పెడితే అమ్మ దీవించినట్టేనని నమ్ముతారు. ఇక బతుకమ్మ పండుగ గురించి అయితే చెప్పనే అక్కర్లేదు. ఈసారి ముందు రావాల్సిందేనని పోయినేడాదే ఒప్పందాలవుతాయి. ఆడబిడ్డ వచ్చిందాకా అమ్మా నాన్నలూ, అన్నా తమ్ముళ్లతో పాటు ప్రతి గడపా ఎదురు చూస్తుంది. తమ ప్రియనేస్తాలతో కష్ట సుఖాలు కలబోసుకోవాలని స్నేహితుల ఆరాటాలూ తోడవుతాయి. అందుకే ఈ పండుగలో ఆమెను ఇంటికి పిలుచుకోవడం ఒక వేడుక. తిరిగి సాగనంపడమూ ఒక వేడుకే. పండుగ వంటలూ, పట్టుబట్టలూ, కోలాటాలూ, వాయనాలూ.. అన్నీ అద్భుతమైన ఘట్టాలే. అనుబంధాల చిరునామాలే.
ఈ పండుగ పాటల్లోనూ పుట్టింటి సంగతులే వినిపిస్తాయి. అక్కా చెల్లెళ్లూ అన్నదమ్ముల మధ్య జరిగే అనుబంధాలే ప్రస్తావనకొస్తాయి. సమష్టి కుటుంబాలూ అందులోని కట్టుబాట్లూ కనిపిస్తాయి. ప్రకృతి పట్ల ప్రేమ, పశువుల పట్ల మమకారం కూడా వీటి ద్వారా వ్యక్తమవుతుంది. కొత్తగా పెళ్లయిన జంటల సరసాలూ, కడుపుతో ఉన్న ఆడపిల్లల కోరికలూ.. అన్నిటి గురించీ చప్పట్ల ఆటలో చర్చకొస్తుంది. తమ పసుపు కుంకుమల్ని పదికాలాలు పచ్చగా కాపాడమనీ, పిల్లాపాపల్ని చల్లగా చూడమనీ పెళ్లయిన ఆడవాళ్లు మొక్కితే, మనసులు పెనవేసుకుపోయే మనువు కుదరాలని కన్నెపిల్లలు కోరుకుంటారు. శ్రీ చందనం రాసుకున్న వాళ్లకే కాదు, చుట్టూ ఉన్న వారికీ హాయిగొలిపే పరిమళాల్ని పంచినట్టే.. ఆటలాడితేనే కాదు అమ్మ సన్నిధిలో అప్రయత్నంగా నడయాడినా చాలు ఆమె చల్లని చూపులు ప్రసరింపజేస్తుంది. జగమెరిగిన తల్లి అడగకుండానే వరాల జల్లు కురిపిస్తుంది.
పెద్దలకు వచ్చింది ఉయ్యాలో…
భాద్రపద అమావాస్యను మహాలయ అమావాస్య అనీ పిలుస్తారు. పెత్తరమావాస్య అన్నా ఇదే! ఎంగిలి పూల బతుకమ్మగా పిలిచే తొలి వేడుక ఈ రోజే ప్రారంభమవుతుంది. అయితే హైందవ సంప్రదాయంలో కుటుంబానికి చెందిన గతించి పోయిన వారిని పితృదేవతలుగా పిలుస్తారు. దేవుళ్లతో సమానంగా కొలుస్తారు. అందుకే ఈ పండుగ ప్రారంభ తిథిన వచ్చే అమావాస్య రోజు ముందుగా పెద్దలకు పెట్టుకుంటారు. చనిపోయిన వాళ్లకు నచ్చిన వంటలు వండిపెడతారు. నిత్యం దేవతార్చనలో ఉండే బ్రాహ్మణులకు బియ్యం, పప్పు, ఉప్పులు దానం ఇస్తారు. తద్వారా ఊర్ద లోకాల్లో ఉన్న వాళ్లకి భోజనాన్ని అందజేసినట్టూ, వాళ్ల ఆశీర్వాదం పొందినట్టుగా భావిస్తారు. నిజానికి రకరకాల వ్యవసాయ పనుల్లో మునిగి తేలే జనం పెద్దలు చనిపోయిన ఒక్కొక్క రోజూ గుర్తు పెట్టుకుని తిథిని నిర్వహించడం కష్టం కనుక, అందరి పేరిటా ఈ పెత్తరమావాస్య రోజు కార్యక్రమం నిర్వహించుకునే వెసులుబాటును తామే కల్పించుకున్నారు.
బతుకమ్మ అంటేనే బంధం. బతికి ఉన్నన్నాళ్లూ మనవెంట ఉన్నవాళ్లను మరచిపోయి మనం వేడుకల్లో మునిగితేలడాన్ని ఆమె ఒప్పుకోదు. సద్దుల రోజు పెద్ద బతుకమ్మను ఎత్తుకోవడం కష్టమవుతుందని ఆడపిల్లల కోసం ఎడ్లబండిని కట్టిచ్చిన తాతనూ, సద్దుల బతకమ్మను ఘనంగా సాగనంపడానికి చుట్టుపక్కల ఊళ్లన్నీ వెతికి గంగెడ్ల మేళాన్ని మాట్లాడిపెట్టే నాయనమ్మనూ, కోలాటానికి పాటలు చెప్పే మేనత్తలనూ, ఇంట్లో పెద్ద ఆడపిల్ల పేర్చిన బతుకమ్మ అందరికన్నా ముందుండాలని చెరువు లోతుల దాకా ఈత కొట్టి మరీ వెళ్లి వదిలి వచ్చే చిన్నతాతనూ.. వాళ్లు దాటిపోయాక విస్మరించడం తప్పేమరి. అందుకే పెద్దలకు దండం పెట్టి, నచ్చినవి వండిపెట్టి, బతుకమ్మను పేర్వడం మొదలు పెడతారిక్కడ.
అన్నా తమ్ముళ్ల అనుబంధం…
పూల సింగిడిలా కనిపించే బతుకమ్మలో ఎన్ని రంగులుంటాయో అన్ని అనుబంధాలు బతుకమ్మలోనే పెనవేసుకుంటాయి. ముఖ్యంగా బతుకమ్మ ఆటదీ పుట్టింటి అనుబంధానిదీ విడదీయరాని సంబంధం. బతుకమ్మ పేర్చడం కోసం పూలను కొనుక్కుంటున్న ప్రాంతాలను వదిలేస్తే పల్లెల్లో బతుకమ్మను పేర్చాలంటే చీకటితో లేచి ఇంటింటికీ వెళ్లి… చెరువు గట్ల వెంటా, చేను చెలకల్లో తిరిగి… పూలు సేకరించాల్సిందే. పొలిమేరదాటి చిట్టడవి చేరి తంగేడు కోసుకురావాల్సిందే. ఈ పూలు తీసుకురావడానికి అక్కా చెల్లెళ్లతో పాటు అన్నదమ్ములూ తప్పకుండా వెళతారు. ఊరంతా బతుకమ్మ పేర్చేవాళ్లే కనుక ఆలస్యంగా వెళితే పూలు దొరకవు. అందుకని గుమ్మడి పూలను పిందెల్లేకుండా చూసి కోయరా.. ఇవాళ పూసే మొగ్గలే తెంపు చిన్న మొగ్గలు తెంపితే పనికిరాకుండ అయితయి చూడు బేటా… అని ఒకరికొకరు సూచనలు చేస్తూనే పూలను సేకరించుకుంటారు.
ఇలా వెళ్లేప్పుడు పక్క ఇళ్లలోని స్నేహితులనూ కలుపుకొని పోతారు. తంగేడు పూలు తేవాలంటే మాత్రం అడవిలాంటి చోటికి పోవాలి కాబట్టి అది అచ్చంగా అన్నదమ్ముల పనే. తండ్రి, మామ, బాబాయిల్లాంటి వాళ్లు కూడా ఈ పూలు తేవడానికీ, కొన్నిసార్లు బతుకమ్మ పేర్చడానికీ కూడా సాయపడతారు. బతుకమ్మను పేర్చేటప్పుడు తొలి వరుసగా తంగేడునే పెడతారు. అందుకే ఈ పూలకు అంత ప్రత్యేకత. బతుకమ్మను ప్రత్యేకంగా పేర్వాలి అనుకున్నప్పుడు ఈత వచ్చిన వాళ్లతో చెరువులోని తామరలూ, కలువలూ కూడా తెప్పించుకుంటారు. పెద్ద బతుకమ్మల కోసం బండ్లను తెప్పించడం, పండుగ సమయంలో ఆటపాటల పోటీలు నిర్వహించడం, మేళతాళాల కోసం మాట్లాడటం అంతా పెద్దల పనే. ఇలా బతుకమ్మ పేర్పులో, బతుకమ్మ ఆటలో ఒక్కో అనుబంధం ఒక్కో రంగు పువ్వు. అన్ని రంగులూ కూడితేనే అందాల బతుకమ్మ తయారవుతుంది. అయితే బతుకమ్మ పేర్పులో అన్ని వర్ణాలనూ మించి పసుపు రంగు కళగా ఎలా ధగద్ధగాయమానంగా కనిపిస్తుందో… అన్ని బంధాల్లోకీ ఆడపిల్లకు తాను పుట్టిన ఇంటితో అనుబంధం తాను ఉన్నన్నాళ్లూ అలాగే ఉంటుంది. అందుకే బతుకమ్మ పాటల్లో దీనికి సంబంధించిన వర్ణనలూ, ఆడబిడ్డల ఆశలూ బాగా ప్రస్తావనకొస్తాయి.
అప్పుడే వచ్చెను ఉయ్యాలో..
బతుకమ్మ పండుగ ఉయ్యాలో..
గుమ్మడీ పూలూ ఉయ్యాలో
గునుగూ పూలూ ఉయ్యాలో
వరుస వరుసలతోటి ఉయ్యాలో
వరుసగా పేర్వగా ఉయ్యాలో
అప్పుడే వచ్చిరి ఉయ్యాలో
మా ఆడబిడ్డలు ఉయ్యాలో
ఆటలు ఆడంగ ఉయ్యాలో
పాటలు పాడంగ ఉయ్యాలో…
అంటూ పుట్టింటికి వచ్చిన ఆడపిల్లల గురించి పాడుకుంటారు.
ఇద్దరక్క చెల్లెళ్లను ఉయ్యాలో
ఒక్కూరికిస్తేను ఉయ్యాలో
ఒక్కడే మాయన్న ఉయ్యాలో
వచ్చెన్న పోడాయె ఉయ్యాలో
ఎట్లొత్తు చెల్లెలా ఉయ్యాలో
ఏరడ్డ మాయె ఉయ్యాలో
..అంటూ పాడతారు. అన్న వచ్చి తమను పుట్టింటికి తీసుకెళితే కష్టం సుఖం చెప్పుకోవచ్చని, బతుకమ్మ ఆటలు ఆడుకోవచ్చనే ఆడపిల్లల ఆశ ఇక్కడ కనిపిస్తే.. తన అసహాయతను అదే పాటలో తెలియజేస్తాడు అన్నయ్య.
కలవారి కోడలు ఉయ్యాలో
కడుగుతున్నది పప్పు ఉయ్యాలో
అప్పుడే వచ్చెను ఉయ్యాలో
ఆమె పెద్దన్న ఉయ్యాలో
కాళ్లకు నీళ్లిచ్చి ఉయ్యాలో
కన్నీళ్లు తీసింది ఉయ్యాలో
ఎందుకు చెల్లెలా ఉయ్యాలో
ఏమి కష్టాలమ్మ ఉయ్యాలో
తుడుచుకో కన్నీళ్లు ఉయ్యాలో
వెళ్లి వద్దామమ్మ ఉయ్యాలో..
అంటూ పండుగకు చెల్లెలి అత్తగారింటికి వచ్చిన సందర్భం గురించి అన్నాచెల్లెళ్లు పాడుకునే ఈ పాటలో కనిపిస్తుంది. అన్నను చూడగానే ఆమెకు కన్నీళ్లు పొంగుకొస్తే, పద ఇంటికెళ్లి మాట్లాడుకుందాం.. అంటూ అన్న చేరదీయడాన్ని ఈ పాటలో చూడొచ్చు.
అరుగు మీద అక్క ఉయ్యాలో
అచ్చనాలాడంగ ఉయ్యాలో
పందిట్లో బావ ఉయ్యాలో
పద్యాలు చెప్పంగ ఉయ్యాలో
ఓ పక్షులారా ఉయ్యాలో
అక్కకు పండ్లిచ్చి ఉయ్యాలో
కుశలము అడగరె ఉయ్యాలో..
అంటూ సాగుతాయి అక్కా తమ్ముళ్ల అనుబంధాన్ని తెలిపే పాటలు. అక్క ఎలా ఉందో చిలుకను వివరం అడిగిరమ్మనడం ఈ పాటలో తోబుట్టువుల మధ్య ఉండే నిష్కల్మషమైన ప్రేమకు ప్రతీకగా కనిపిస్తుంది.
అలంకరణ ఓ వేడుక
బతుకమ్మ పేర్చడం ఓ కళ. దాన్ని పేర్చే ఘట్టం కళకళ. పూల గౌరమ్మని పేరుస్తున్నారనగానే ఇంటిల్లిపాదీ ఒకచోట చేరతారు. బంతిపూలకు కొబ్బరి పుల్లలు గుచ్చడానికీ, గునుగు పూలను టేకు పూలనూ కట్టలు కట్టి రంగులు అద్దడానికీ పిల్లలు గుమిగూడతారు. అసలు సందడి అక్కడే మొదలవుతుంది. చేతనయినా కాకపోయినా చేయాలన్న తపన వాళ్లది. చేతుల నిండా రంగులు, గచ్చు అంతా రంగులు. ఒకరి గురించి ఒకరు కొర్రీలు. ఇంకేం, పిల్ల రాక్షసులూ, గయ్యాళి దయ్యాలూ… మాటల రూపంలో ప్రత్యక్షమవుతారక్కడ. ఆ గోలకు మొట్టికాయల మోతలూ వినిపిస్తుంటాయి. తల్లులు అరుస్తుంటే, అమ్మమ్మలూ నానమ్మలూ ఊరడించడాలు… షరా మామూలే. ఇక, పూలన్నీ ఒకచోట పోసుకుని తంగేడు రొట్టని పేర్చడానికి అనువుగా సమంగా కత్తిరించుకొనేందుకు మరో ప్రయత్నం. అన్నీ అయ్యాక పళ్లెంలో ఆకేసి అమ్మో, పిన్నో… పేర్చడానికి సంసిద్ధులవుతారు. ఇక పెద్దవాళ్లు దగ్గర కూర్చుని సలహాలిస్తుంటే, పిల్లలు రొట్ట దూసి మధ్యలో పోస్తుంటే, మగవాళ్లు దూరం నుంచి చూస్తూనే బతుకమ్మ గుండ్రంగా వస్తున్నదో లేదో చెబుతుంటే.. మేళతాళాల మధ్య పెళ్లి కూతురు ముస్తాబయినట్టుగా ముగ్ధమనోహరంగా బతుకమ్మ సిద్ధమవుతుంది. ఒకళ్లకు పూలు తక్కువయితే మరొకళ్లు తెచ్చివ్వడాలూ, ఒకరికి పేర్చడం రాకపోతే ఇంకొకరు సాయపడటాలూ అన్నీ కనిపిస్తాయిక్కడ. చిన్నచిన్న సాయాల కోసం ఆ ఇంటికీ ఈ ఇంటికీ తిరిగే పిల్లలు పువ్వుపువ్వుకూ తిరిగే సీతాకోక చిలుకల్లా అగుపిస్తారు. అయినా బతుకమ్మ పేర్చడం అంటే ఒక్కటే పేర్చడం కాదు. పెద్ద బతుకమ్మతో పాటు చిన్న బతుకమ్మనూ పేర్చాల్సిందే. వీటిని తల్లి బతుకమ్మ పిల్ల బతుకమ్మలుగానూ, లేదా పెద్ద బతుకమ్మ, తోడు బతుకమ్మలుగానూ పిలుస్తారు. తల్లీ బిడ్డల అనుబంధానికి గుర్తులు ఈ జోడు బతుకమ్మలు!
అక్కమ్మ కనువిప్పు…
బతుకమ్మ సంప్రదాయం పుట్టినప్పటికి పితృస్వామ్య సంస్కృతి వేళ్లూనుకుని ఉన్నది. మహిళ ప్రవర్తన మీదే కుటుంబ గౌరవం ఆధారపడి ఉంటుందని నమ్మేవాళ్లు. అత్తగారింట్లో అడుగు పెట్టాక ఎలా అణగిమణగి ఉండాలన్న విషయాలు వాళ్లకు చాలా చిన్నప్పటి నుంచే చెప్పేవాళ్లు. భర్తకు ఎదురుచెప్పడం నేరంగా భావించేవాళ్లు. అత్తింటి నుంచి ఒక్కమాట వచ్చినా పరువు పోయిందని భావించేవాళ్లు. అందుకే ఆడపిల్లలు పెళ్లయ్యాక అక్కడ ఎలాంటి ఇబ్బందులు ఎదురయినా నోరు తెరిచి ఎవరికీ చెప్పుకొనేవారు కాదు. పుట్టింటి నుంచి ఏ పండుగకో పిలుపు తప్ప ఇంకేమీ ఆశించేవారూ కాదు. అలా అని ఆడబిడ్డను పుట్టింటివాళ్లు పూర్తిగా విస్మరిస్తే వచ్చే ఇబ్బందులు ఎంత తీవ్రంగా ఉంటాయన్న విషయాన్నీ జానపదులు పాడే అక్కమ్మ కథలో తెలుసుకోవచ్చు. పుట్టింటి ఆదరణ దక్కని ఆమె ప్రాణాలనూ అత్తింటివాళ్లు ఎంత అన్యాయంగా హరించి వేశారో చూడొచ్చు. అందుకే అక్కమ్మ కథను బతుకమ్మ పాటగా పాడుకుంటారు చాలా ప్రాంతాల్లో.
హరిహరి ఓ రామ ఉయ్యాలో…
అయోధ్యరామ ఉయ్యాలో…
హరి అన్నవారికి ఉయ్యాలో…
అవధులు లేవు ఉయ్యాలో…
పేదరాశి పెద్దుకూ ఉయ్యాలో…
ఎందరూ కొడుకులూ ఉయ్యాలో…
ఎందరెక్కడిదమ్మ ఉయ్యాలో…
ఏడుగురు కొడుకులూ ఉయ్యాలో…
ఏడుగురి తోడన ఉయ్యాలో…
ఒక్కతే అక్కమ్మ ఉయ్యాలో…
మండోలు పట్నమున ఉయ్యాలో…
మనువిచ్చినారు ఉయ్యాలో…
అక్కమ్మను మనువిచ్చి ఉయ్యాలో…
పన్నెండు ఏండ్లాయె ఉయ్యాలో…
తొలిసారె పెట్టలే ఉయ్యాలో…
తోలుకా రాలేదు ఉయ్యాలో…
మలిసారె పెట్టలే ఉయ్యాలో…
మళ్లమళ్ల లేదు ఉయ్యాలో…
బతుకమ్మ పండుగ ఉయ్యాలో…
పదొద్దూలుండె ఉయ్యాలో…
వాళ్ల తల్లి పెద్దుకు ఉయ్యాలో…
యాది రాలేదేమో ఉయ్యాలో…
ఆడపిల్ల లేంది ఉయ్యాలో…
పువ్వు తెంపగరాదు ఉయ్యాలో…
పువ్వు దెంపిన గాని ఉయ్యాలో…
పుణ్యమే కాదు ఉయ్యాలో…
అంటూ సాగే ఈ పాటలోని కథలో… ఏడుగురు అన్నదమ్ముల మధ్య ఒకే ఒక్క ఆడపిల్లగా అక్కమ్మ పుడుతుంది. ఆమెకు పెళ్లి చేసిన తర్వాత పన్నెండు సంవత్సరాల పాటు పుట్టింటి వాళ్లు వివిధ కారణాల వల్ల సారె పెట్టలేకపోతారు. తర్వాత ఆమె అన్న పిలుచుకువస్తా అన్నా కూడా ఏడు సంవత్సరాలు సారె పెట్టకుండా ఉంటే ఆడపిల్ల అత్తగారింట్లో కలిసిపోయినట్టేననీ, ఇక ఆమెకు సారె పెట్టడం సంప్రదాయ విరుద్ధమనీ చెప్పి తల్లి ఆపుతుంది. అక్కమ్మ మాత్రం అత్తగారింట్లో ఎంతో ఒద్దికగా మెలుగుతూ ఉంటుంది. తెల్లవారు జామునే లేచి నీళ్లు చల్లి ముగ్గులు పెడుతుంది. అందరికీ స్నానాలకు వేన్నీళ్లు సిద్ధం చేస్తుంది. దేవుడికి పూలూ, ఇంట్లోకి కూరగాయలూ తెంపుకొచ్చి, స్నానం చేసి పూజ చేస్తుంది. ఎంతో శుచితో వంటలు చేస్తుంటుంది. ఎవరి మాటకీ ఎదురు చెప్పకుండా ఇంట్లో అందరికీ తలలో నాలుకలా మెదులుతుంటుంది. అయితే ఒకసారి ఆమె అత్తింటి ఊళ్లో చెరువు వానలు పడి నిండిపోయింది. అలుగు పడి ఊరిమీద పడకుండా ఉండాలంటే మీ కుటుంబం నుంచి ఎవరో ఒకరిని చెరువుకు బలి ఇవ్వాలని అక్కమ్మ మామను అడుగుతాడు ఊరిపెద్ద. అప్పుడు అక్కమ్మ మామకు తన కొడుకులంటే ప్రేమ వల్ల వాళ్లను ఇవ్వనంటాడు. మిగతా కోడళ్లకు పుట్టింటితో సంబంధాలు ఉన్నాయి కనుక వాళ్లనూ ఇవ్వడం కుదరదంటాడు. ఒక్క అక్కమ్మనే పుట్టింటి వాళ్లు వదిలేసినట్టే కాబట్టి ఆమెనే బలి ఇస్తానని చెబుతాడు. స్నానం చేసి చెరువుకు వెళ్లి నీళ్లు తీసుకురమ్మంటాడు. ఈ విషయాలేవీ తెలియని అక్కమ్మ చెరువుదాకా వెళ్లి ఆ నీటిలోనే మునిగిపోతుంది. ఆమె ప్రాణార్పణ చేసేప్పుడు పాడే పాట కూడా మనిషి చివరి క్షణంలో ఎవరిని గుర్తు చేసుకుంటాడనడానికీ, ఏయే బంధాలు ఆమెను పెనవేసుకున్నాయని చెప్పడానికీ నిలువెత్తు సాక్షాలుగా నిలుస్తాయి.
ఆకాశ మార్గాన ఉయ్యాలో…
ఎగిరే పక్షుల్లారా ఉయ్యాలో…
తొట్టెలున్న బిడ్డకు ఉయ్యాలో…
తల్లి లేదని చెప్పుండ్రి ఉయ్యాలో…
తెల్లటి గుంపుల ఉయ్యాలో…
ఓ కొంగలార ఉయ్యాలో…
ఆటాడె బిడ్డకు ఉయ్యాలో…
అమ్మలేదని చెప్పు ఉయ్యాలో…
మా అమ్మనాన్నకు ఉయ్యాలో…
బిడ్డ లేదని చెప్పు ఉయ్యాలో…
అంటూ మునిగిపోతున్న సమయంలో ఆ చెరువు మీదుగా ఎగురుతున్న పక్షులకు కుటుంబానికి సమాచారం చేరవేయమని చెప్పడం హృదయాన్ని ద్రవింపజేస్తుంది. ఊరికోసం ప్రాణత్యాగం చేసిన అక్కమ్మను దేవతగా కొలుస్తారు. పుట్టింటికి కనువిప్పు కలిగించే కథగా ఈమె గాథను చెప్పుకుంటారు.
ఆడపిల్ల కోసం రాజశాసనం
పూర్వం తెలంగాణ ప్రాంతాన్ని పాలించే ఒక రాజుకు కూతురంటే అమితమైన ప్రేమ. ఆమెను వేములవాడ వాస్తవ్యుడికి ఇచ్చి వివాహం జరిపించాడు. బతుకమ్మ పండుగ రావడంతో కూతురినీ అల్లుడినీ ఇంటికి పిలిచాడు. అయితే ‘వేములవాడలో కూడా బతుకమ్మ ఉంటుంది కదా. అక్కడ ఆడకుండా పుట్టింటికి ఎలా రాను’ అందట బిడ్డ. దాంతో వేములవాడ ప్రాంతంలోని కోడళ్లంతా ఏడు రోజులే బతుకమ్మ ఆడాలనీ, మిగతా రెండు రోజులూ పుట్టింట్లో వేడుక జరుపుకోవాలనీ శాసనం చేశాడట ఆ రాజు. ఆయన ఆజ్ఞమేరకు మహిళలంతా సద్దుల బతుకమ్మ సమయానికి పుట్టింటికి చేరారట. ఆ చరిత్రకు గుర్తుగా వేములవాడ, ఆ చుట్టు పక్కల ప్రాంతాల్లో ఆడవాళ్లు ఇప్పటికీ ఈ సంప్రదాయాన్నే పాటిస్తారు. కూతురి కోసం ఈ తండ్రి చేసిన శాసనం తండ్రీ కూతుళ్ల ప్రేమకు గుర్తుగా చరిత్ర పుటల్లో చెరిగిపోనిది!
సమష్టి కుటుంబం
ఉమ్మడి కుటుంబాలు భారతీయ సంస్కృతిలో, ముఖ్యంగా తెలంగాణ సంస్కృతిలో ఒక భాగం. ఒకే ఇంట్లో మూడు తరాలవాళ్లు నాలుగయిదు జంటలూ కలిసి ఉండేవాళ్లు. ఇక, బతుకమ్మ ప్రారంభమయింది ఎప్పుడూ అంటే, ఇప్పుడూ అప్పుడూ కాదు…ఏకంగా వెయ్యేళ్ల కిందటే అంటారు చరిత్రకారులు. అప్పటి పరిస్థితుల్లో సమష్టి కుటుంబాల్లో స్త్రీల పరిస్థితి ఎలా ఉండేదన్న విషయం ఈ పండుగ సందర్భంలో పాటలుగా ఇప్పటికీ పాడుకుంటారు. అత్తిల్లు దాటాలంటే ఆమె ఎందరి అనుమతులు తీసుకోవాలో, పుట్టింటివారు ఎన్నెన్ని బహుమతులు తీసుకురావాలో ఈ సందర్భంలో పాడే కోలాటం పాటల్లో కనిపిస్తుంది.
పట్టె మంచం మీదీ కోల్…
ఓ మామగారూ కోల్…
మాయన్న లొచ్చారూ కోల్…
మమ్మంపా రండీ కోల్…
మీ అన్నలొస్తేనూ కోల్…
మీకేం తెచ్చారూ కోల్…
మీకేం తెచ్చారూ కోల్…
మాకేం తెచ్చారూ కోల్…
అత్తకు పట్టుచీరా కోల్…
అద్దాల రవికా కోల్…
మామకు ధోతులూ కోల్…
మల్లెపూ దుప్పట్లూ కోల్…
నాకు నల్లచీరా కోల్…
నెమలడుగుల రవికా కోల్…
వారికి అంబరీషా కోల్…
అంగీలా జోడు కోల్…
పాపడికి పట్టంగీ కోల్…
పాల్దాగే గిన్నె కోల్…
అంటూ ఆమె చెప్పాక కూడా మామ అనుమతి ఇవ్వకుండా తెలివిగా తప్పించుకుంటాడు. ‘అట్లయితే నేనెరుగా కోల్… మీ అత్తేగానీ’ అంటాడు. ఆమె బావగారిని అడగమంటుంది. ఆయన వాళ్లావిడకే తెలుసంటాడు. చివరికి మీ ఆయన్నే అడగమంటుంది పెద్ద తోటికోడలు. అప్పుడు భర్త దగ్గరికి వెళుతుంది.
రచ్చమీద కూర్చున్న కోల్… రాజేంద్ర భోగీ కోల్…
మాయన్నలొచ్చారూ కోల్… మమ్మంపా రండీ కోల్…
అంటూ అడుగుతుంది ఆ స్త్రీ. ఎన్ని అంచెలు దాటినా తుది నిర్ణయం ఆయనదే కనుక అనుమతి రావడం కూడా ఇక్కడే జరుగుతుంది.
కట్టుకో చీరెనూ కోల్…
పెట్టుకో సొమ్ములూ కోల్…
పెట్టుకో సొమ్ములూ కోల్…
ఎత్తుకో పాపణ్ణి కోల్…
ఎత్తుకో పాపణ్ణి కోల్…
ఎక్కూ అందలమూ కోల్…
అంటూ ఆమెను శుభంగా వెళ్లి రమ్మని పంపుతాడు భర్త. ఒక్క కుటుంబానికేకాదు, ఆమె వెళ్లేప్పుడు ఇరుగుపొరుగు వారికీ చెప్పి వెళుతుంది.
ఇరుగు పొరుగు అక్కల్లారా కోల్…
పోయి వస్తాను కోల్…
తమ్ముళ్ల పెళ్లిళ్లూ కోల్…
చేసి వస్తానూ కోల్…
మరుదుల పెళ్లిళ్లకూ కోల్…
మళ్లీ వస్తాను కోల్…
మళ్లీ దసరాకీ కోల్…
మళ్లీ వస్తానూ కోల్…
అంటూ తన సంబురాన్ని నలుగురితో పంచుకుని పుట్టింటికి ఆనందంగా బయలుదేరుతుంది. అలా ఎన్నో కట్టుబాట్లను దాటుకుని తల్లిగారింటికి పోయే ఆడపిల్ల నడక లేడినడకను పోలిన వేగంతో ఉంటుంది. అమ్మనూ, బతుకమ్మనూ ఒకేసారి చూస్తానన్న ఆలోచనను మించిన సంబురం ఇంకేముంటుంది?
సబ్బండ వర్ణాల బతుకమ్మ
బతుకమ్మ వేడుకలో చుట్టూ తిరిగేప్పుడు కులాల ప్రసక్తి ఉండదు. ఆర్థిక అంతరాల ఊసు ఉండదు. ఒక ఇంటి యజమాని, ఆ ఇంట్లో పనిచేసే వాళ్లు కూడా ఒకే వరుసలో కలిసి ఆడుతారు. కోలలు కలుపుతూ కొప్పులు దిద్దుతారు. ఆ గాజుల చప్పుళ్లు అందరివీ. చీకటిలో వెలిగే ఆ రంగుల పూలు ఊరందరివీ. అక్కడ పెద్ద బతుకమ్మ, చిన్న బతుకమ్మ అన్న తేడా ఉండదు. అన్ని బతుకమ్మలూ ఒకదాని పక్కన మరోటి అందంగా అమరిపోతాయి. ఈ సమైక్యతే బతుకమ్మను రాష్ట్ర పండుగగా మార్చింది. సంబ్బండ వర్ణాల సంకేతంగా మలిచింది. ఒక జాతికి ప్రతీకగా నిలిపింది. అందుకే బతుకమ్మ పండుగ తెలంగాణ ఆత్మగౌరవ పతాక. తెలంగాణ ప్రజల జీవనాడి. ఉద్యమ పథంలో వెలుగులు నింపిన అఖండ దీపం. బంగారు తెలంగాణకు రతనాల కిరీటం. బతుకమ్మ పండుగంటే ఒక ఉద్వేగం. బతుకమ్మ పండుగంటే ఒక ఉత్సాహం. బతుకమ్మ పండుగంటే ఒక ఉత్సవం.
ఇందులో కనిపించే తీరొక్కపూలు… తీరొక్క అనుబంధాల గుర్తులు. అనాదిగా ఇక్కడి ప్రజలు బతుకమ్మను ఆడబిడ్డగా కొలుచుకుంటారు. అందంగా ముస్తాబు చేసుకుంటారు. ఆమె కోసం వెన్నెల రాత్రుల్లో జోలలు పాడుతారు. సద్దుల బతుకమ్మ రోజు ఇంటి ఆడబిడ్డను సాగనంపేటప్పుడు పెట్టినట్లే చలువ చేసే పెరుగన్నం నైవేద్యంగా పెడతారు. బతుకమ్మతో పాటు కొత్త బట్టలో బియ్యం, పసుపు, కుంకుమ, గాజులను మూటకట్టి ఒడిబియ్యంగా ఉంచుతారు. తొమ్మిదో రోజు సద్దుల బతుకమ్మను సాగనంపేటప్పుడు తమ అనుబంధాన్ని గుర్తుచేసుకుని కళ్లలో నీళ్లు తిప్పుకుంటారు. నీళ్లలో ఓలలాడిస్తూ మళ్లీ రమ్మంటూ వేడుకుంటారు!
పోయిరా గౌరమ్మ
పోయిరావమ్మా…
మళ్లీ వచ్చే దసరాకి
మళ్లీ రావమ్మా..!!
ప్రకృతితో పెనవేసుకుని…
యా దేవీ సర్వ భూతేషు ప్రాణ రూపేణ సంస్థితా.. అంటూ అమ్మలగన్నయమ్మకు ప్రణమిల్లుతాం. ప్రకృతివీ అందులోని శక్తివీ నువ్వేనని కీర్తిస్తాం. నిజానికి సర్వమంగళ ఆరాధనంతా ప్రకృతిలో మమేకమవడమే. ఆ భావనకు భౌతిక రూపంగా బతుకమ్మ పండుగ కనిపిస్తుంది. బతుకమ్మ పేర్చడానికి పూలు కావాలంటే బ్రహ్మముహూర్తంలో లేవాల్సిందే. ఉదయపు చల్లగాలిని ఆస్వాదించడం, ఆ మట్టిలో నడుస్తూ పూలను సేకరించడం, వెచ్చటి సూర్యకాంతిని ఆస్వాదించడం, నీళ్లలో గౌరమ్మను నిమజ్జనం చేయడం.. ఇలా ప్రాణాధారాలుగా నిలిచే పంచ మహాభూతాల శక్తినీ ఇక్కడ అనుభూతి చెందుతాం. అంతేకాదు, వీచే గాలిలో, పూచే పువ్వులో, పచ్చటి మొక్కలో, ఆకుచాటు పిందెల్లో, ఎండిన ఆకుల్లో, ఊగే కొమ్మల్లో.. ప్రకృతి స్వరూపాన్ని గమనిస్తాం. గుమ్మడి పూలు, తంగేడుపూలు, బంతి, కట్ల, గోరింట, సీతజడ.. ఇలా ఒక్కోరకం పువ్వునూ సేకరించేప్పుడు ప్రకృతి ఎంత వైవిధ్యమైనదో గమనిస్తాం.
ఇక్కడ ఈ పువ్వుల రంగులు మాత్రమే వేరు కాదు ఆకృతులూ దేనికవే విభిన్నం. ఒకదానితో మరొక దానికి పోలిక ఉండదు. ఇవన్నీ ఎంత లోతుగా మనం గమనిస్తే ప్రకృతిలోని భిన్నత్వాన్ని మనం అంతలా అర్థం చేసుకోగలం. మానవ జన్మ ప్రకృతిలో భాగమే. ఆ ప్రకృతితో మనం అనుబంధాన్ని ఏర్పరచుకోగలితే అంతకుమించి యోగసాధన ఇంకోటి ఉండదు. ఇది జరగాలంటే ఎక్కువసేపు ప్రకృతితో గడపాలి. ఆ అవకాశం ఈ పండుగ ద్వారానే వస్తుంది. సనాతన సంప్రదాయంలో పువ్వులతో దేవుడిని అర్చించడం ఒక విధానం. కానీ పువ్వులనే దేవతగా కొలవడం తెలంగాణ ప్రాంతానికీ, ఇక్కడి ప్రజలకు మాత్రమే ఉన్న విశిష్టాచారం. త్వమేవాహం…నువ్వే నేను…నేనే నువ్వు… పువ్వూ పూజా వేరు వేరు కాదు. ప్రకృతితో మనిషికి ఇంత చక్కటి అనుబంధం ఏర్పడ్డాక… చెట్టూ పుట్టా భగవత్ స్వరూపాలుగా కనిపించాక… విశ్వకల్యాణ సాధన ఎంతో సులువు కదూ!
…? లక్ష్మీహరిత ఇంద్రగంటి