కొందరు నిస్వార్థంగా కష్టపడుతూ తమ పని తాము చేసుకుంటూ వెళ్తారు. అలాంటివారు ఏ వనరులూ లేకపోయినా సమయానికి లబ్ధి పొందుతారు. ఇంకొందరు మాత్రం, అన్నీ తెలిసినా ఆచితూచి వ్యవహరిస్తుంటారు. చేసే ప్రతిపనిలో స్వార్థం ఉంటుంది. అందుబాటులో అన్ని వనరులు ఉన్నా.. సమయానికి అనుకున్న పని చేయలేరు. ఇలాంటి సందర్భాలను ఉద్దేశించి పెద్దలు చెప్పిన సామెత ‘అన్నీ తెలిసినమ్మ అమాసనాడు పోతే.. ఏమీ ఎరుగనమ్మ ఏకాశినాడు పోయిందట’. ఇక ఏకాదశి (ఏకాశి)రోజున చనిపోయిన వారు వైకుంఠానికి వెళతారని నమ్మకం. అమావాస్య నాడు మరణిస్తే నరకానికి పోతారని విశ్వాసం. ఈ విశ్వాసాలు, నమ్మకాలు పక్కనపెడితే.. అన్ని విషయాలు తెలిసినా, అందుబాటులో అన్ని వనరులు ఉన్నా.. దురదృష్టం వెంటాడుతుంటే ఆ సందర్భాన్ని అమావాస్య మరణంతో పోలుస్తారు. ఏ స్వార్థమూ లేనివారికి ప్రకృతి కూడా సహకరిస్తుందని, మనిషి స్వార్థ చింతన వీడాలనీ జానపదులు అనుభవపూర్వకంగా చెప్పిన లోకోక్తి ఇది. ఇలాంటి అర్థాన్నిచ్చే సామెతల్లో ‘ఏకాశి మరణమని.. ఈతలల్ల పడ్డాడట’ వంటివీ ఉన్నాయి.
ఏలేవాని ఎద్దు పోతేనేం? కాచేవాని కన్ను పోతేనేం?
ప్రతి కుటుంబంలోనూ, ప్రతి వ్యవస్థలోనూ స్వార్థపరులు తారసపడుతూనే ఉంటారు. ఎవరు ఏమైపోయినా ఫర్వాలేదు.. తాము బాగుపడితే చాలనుకునేవారు అన్ని కాలాల్లోనూ ఉంటారు. కాబట్టే, ‘ఏలేవాని ఎద్దు పోతేనేం? కాచేవాని కన్ను పోతేనేం? నాముల్లె నిండితే చాలు..’ అనే సామెత రూపంలో అలాంటి వారి నిజ స్వరూపాలను వివరిస్తారు పెద్దలు. ఇది వ్యవసాయ సంబంధమైన సామెత. గ్రామాన్ని ఏలే పెద్దకు చెందిన ఎద్దు పోయినా వారికి సంబంధం ఉండదు. కుటుంబాన్ని కంటికిరెప్పలా కాచుకొని, రేయింబవళ్లు కష్టపడే ఇంటిపెద్ద కన్నుపోయినా పట్టింపు ఉండదు కానీ, తన ముల్లెమాత్రం నిత్యం నిండాలని కోరుకోవడం స్వార్థానికి పరాకాష్ఠ. ఇలాంటివారిని ఉద్దేశించిన సామెతల్లో ‘నీతి లేనోడు కోతి కంటే పాడు’ వంటివీ ఉన్నాయి.
గుర్రం చెవులు కడిగేవాడు
‘పొద్దస్తమానం అదే పనిచేస్తవ్.. దాంట్లోని మంచిచెడులు మాత్రం తెల్సుకోవు. ఎప్పుడుచూడు గుర్రం చెవులు కడిగేవాడిలా అవే పిచ్చిపనులే చేస్తుంటవ్’ అని సున్నితంగా హెచ్చరిస్తుంటారు కొందర్ని. ఈ పదబంధంలో ‘గుర్రం చెవులు కడిగేవాడు’ అంటే అజ్ఞాని, మూర్ఖుడు, అసమర్థుడు అని అర్థం. ఏదో ఒక పనిలో నిమగ్నమై ఉంటూ.. ఆ పనిలో లోతుపాతులు, మెలకువలు తెలుసుకోండా.. మూర్ఖంగా ప్రవర్తించేవారిని ఉద్దేశించిన పలుకుబడి ఇది. ఇప్పుడు గుర్రాల పెంపకం, గుర్రపు బండ్ల నిర్వహణ తగ్గిపోయినందు వల్ల, వాడుక తగ్గి ఈ పలుకుబడి కూడా కనుమరుగు అవుతున్నది. గుర్రాన్ని పోషించడం అనేది చాలా జాగ్రత్తగా చేయాల్సిన ప్రక్రియ. రోజూ దాణా పెట్టాలి. మర్దన చెయ్యాలి. నూనెతో ఒళ్లంతా తోమి.. శుభ్రంగా స్నానం చేయించాలి. ఆ సమయంలో పొరపాటున గుర్రం చెవిలోకి నీళ్లుపోతే దానిని అదుపుచేయడం వల్లమాలిన పని. చెవిపోటుతో ఎగిరెగిరి పడుతుంది. ఒక్కోసారి జబ్బునపడుతుంది. ఈ విషయం తెలియక గుర్రం చెవులు కడిగేవాడిని.. మూర్ఖుడని, విషయ పరిజ్ఞానం లేనివాడని అంటారు. అందుకే చేసేపనిలో మంచిచెడులు, లోటుపాట్లు తెలుసుకోవాలంటారు పెద్దలు.
అర్థ వివరణ
1. సగజెప్పుడు = అర్థమయ్యేలా చెప్పడం (మొన్నట్నుంచీ చూస్తున్నా.. ఎన్నిసార్లు సగజెప్పినా వింటలేవు. దిమాక్ ఖరాబైందా ఏంది? ఇట్లయితే నీ దారి నీదే.. నా దారి నాదే.
2. కర్కుబీడీ = తాగి పడేసిన బీడీ (ఓ రాజక్కా! మీ చిన్నోడు మస్తు చెడిపోయిండు. ఎవడో కాల్చిన కర్కుబీడీలు ఏర్కోని తాగుతాండు. ఇట్లయితే వాడు చేతికొస్తడా?)
3. ఐశత్ = అర్హత / డబ్బు, సంపాదన (నిన్నగాక మొన్నొచ్చి ఎగిరెగ్రి పడ్తున్నవ్.. నువ్వెంత? నీ ఐశతెంత? నీ బీశాదెంత? ఉంటే సక్కంగుండు. లేకపోతే దొబ్బెయ్..)
4. మన్సుగుంజుడు = ఒకరిపై/ఒకే విషయంపై ఆలోచన చేయడం, వారిపైనే మనసు మళ్లడం (అసలే ముసలోళ్లు.. ఈ కరోనా కాలంల ఎట్ల బత్కుతున్నరో ఏందో? అవ్వ, బాపులపైనే మన్సు గుంజుతాంది)
5. శిరిసెన్గపప్పు = మైసూరుపప్పు (కోంటోరి కొట్ల శిరిసెన్గపప్పు అగ్గవకే ఇస్తుర్రట. పొద్దుగాల వొయ్యి.. కిలోపప్పు తీస్కరా బిడ్డా)
…?డప్పు రవి
బొమ్మలు: మృత్యుంజయ్