భక్తి దర్శనానికి- సూత్రాలకు, ప్రవర్తకుడు పరమాచార్యుడైన దేవర్షి నారదుడు తన ప్రియశిష్యుడు, భక్తుడు అయిన దైత్యర్షి ప్రహ్లాదుని చరిత్రకు ప్రవక్త కావడం ప్రశస్తమైన విషయం. ప్రహ్లాదుని భక్తి నిష్కామం. అందులో కోరికకు ఏ కోశాన స్థానం లేదు. చేటు వాటిల్లజేసే భయ మోహాదులకు కూడా ఏ మాత్రం చోటు లేదు. విశుద్ధ అనన్య భక్తికి ప్రహ్లాదుడు పరమాదర్శం. పోతనగారి ప్రహ్లాదుడు బాలుడు, ప్రభావ విశాలుడు, లలిత మర్యాదుడు, కర్మబంధలతా లవిత్రుడు- కర్మబంధాలనే తీగలను తెగనరికే కొడవలి వంటివాడు, పరమ పవిత్రుడు, ఏకాగ్ర చిత్తుడు, భక్తి పరాయత్తుడు! ఇలా అమాత్యుడు తనకు అత్యంత ఆప్తమైన అంత్యప్రాస అలంకార విలాస విన్యాసాలతో విశిష్ట గుణ శీల భాసమానుడైన బాలభక్తుని పట్ల తన భక్తి, అనురక్తులను వ్యక్తం చేశాడు. కథా ప్రారంభంలోనే మహాకవి పోతన యథావిధిగా భాగవత రత్నమైన ప్రహ్లాదుని తత్తం భక్తుల చిత్తాలకు హత్తుకునేటట్లు చేసిన సఫల ప్రయత్నాన్ని చిత్తగించండి.
నారద ఉవాచ.. ధర్మరాజా! ప్రహ్లాదుడు సకల ప్రాణులను ఒకలాగ భావించి తనవలెనే చూచే సమదర్శి. పెద్దలు కనిపిస్తే కుదురుగా ఎదురేగి దాసునివలె పాదాలకు ప్రణమిల్లే వినయశీలి. కన్నులకు అన్య(పర) స్త్రీలు ఎదురైతే కన్నతల్లిగా భావించి పక్కకు తొలగిపోయే శీలసంపన్నులలో మిన్న. దీనజనులను- దరిద్ర నారాయణులను తల్లిదండ్రుల వలె ధర్మవత్సలతతో ఆదరించి ఆదుకొనే ఆత్రత కల ఆర్ద్రహృదయుడు. సాటి స్నేహితులను సోదరభావంతో సాదరంగా సత్కరించే మేటి సహృదయుడు. గురువులను దైవసమానంగా భావించి సేవించే భద్రశీలి. నవ్వులాటకు కూడా కల్లలాడని (అసత్యం పలకని) చక్కని మర్యాద మన్నన ఉన్న పేరెన్నికగన్న పిల్లవాడు ప్రహ్లాదుడు.
‘శీలసంపన్నః, జితేంద్రియః’ అని మూలంలో ఉన్న విశేషణాలకి వివరణే ‘కన్నుదోయికి అన్యకాంతలడ్డంబైన..’ అన్నమాట. ‘లీలలందును బొంకులు లేనివాడు’ అని ‘సత్యసంధః’ అన్నదానికి అనువాదం. ‘లలిత మర్యాదుడైన ప్రహ్లాదుడు’ అన్నది పోతన మహాకవి పలికిన ‘ప్రహ్లాదత్వాన్ని మూర్తిమంతం చేసే ముద్దులు మూటగట్టే ముక్తాయింపు మాట!’
నారద మహర్షి.. కుంతీపుత్రా! ఇంతేకాదు. రూపురేఖల విషయంలో అపురూపమైన అందచందాలు ఉన్నవాడు, చతుర్దశ విద్యలలో చతురుడైనవాడు, ఐశ్వర్యంలో అధికుడైనవాడు, త్రిలోకాధిపతికి తనయుడై గరిష్ఠుడైనా ఏ మాత్రం గర్విష్ఠి కానివాడు. సకల విషయ భోగాల మధ్య మసలుతున్నా ఇంద్రియాలకు లొంగని- వికలం కాని మనసు కలవాడు. నిండు యవ్వనం, ప్రచండమైన బలం కలవాడైనా కామక్రోధాలను దరిజేరనివ్వని ధీరుడు. స్రక్చందన (గంధ, మాల్య) కాంతాది సర్వసుఖాలు నేత్రపర్వంగా కళ్లముందు కదలాడుతున్నా వాటియందు ఎల్లవేళలా- ఎప్పుడూ, భ్రాంతిపడనివాడు. (బంగారం వంటి వనితాది భోగ్యవస్తువులు ఎన్నున్నా మనసుకు శృంగారభావమే కలగని వాడు) ఎందుకని? అంటే, ఇహపరలోక సుఖాలు, భోగ్య పదార్థాలను అసారములుగా, అవస్తువులు- అసత్యములుగా గ్రహించి వాటిని అపేక్షించేవాడు కాదు. అవనీనాథా! ఈ అసురరాజ తనయుడు ప్రహ్లాదునికి అచ్యుతుని మీది అనన్యభక్తి తప్ప అన్యమైన ఆలోచన రాదు అంతరంగంలో.
సంస్కృతంలో ‘శ్రుతేషు దృష్టేషు గుణేష్వవస్తుదృక్’ అన్నదానికి ‘విశ్వమందుఁగన్న విన్న యర్థములందు, వస్తుదృష్టిఁ జేసి వాంఛయిడడు’ అని సహజ పాండిత్యుని సారగర్భితమైన, సార్థక అనువాదం. ‘యద్దృశ్యం తన్నశ్యం’ అనేది వేదాంత సిద్ధాంతం. ఈ జగత్తులో వస్తువుగా కనిపించేది, వినిపించేది ఏదీ వాస్తవం-నిజం కాదు. అది అవస్తువే- ఉన్నట్లున్నా లేనిదే! ‘వసతి ఇతి వస్తుః’- ఏది నశించక నిత్యంగా ఉంటుందో అదే సత్య వస్తువు. ‘వసతి ఇతి వాసుః’- కనిపించక, వినిపించక పోయినా శుద్ధమైన మనసుకు అనిపించే వాసుదేవుడే వస్తువు! ప్రహ్లాదుని ప్రభావాన్నీ, ప్రాభవాన్నీ, మహిమనూ, మాహాత్మ్యాన్నీ ఎలుగెత్తి చాటడానికి ఎన్నో గుణాలు అక్కరలేదు. ఈ ఒక్కగుణం, మహద్గుణం చాలు- ‘వాసుదేవే భగవతి యస్య నైసర్గికీ రతిః’ ఈ శ్లోకార్థానికి సుశ్లోకుడైన పోతనగారి హృద్యమైన గద్యం.. ‘ఇట్లు సద్గుణ గరిష్ఠుండయిన ప్రహ్లాదుండు భగవతుండయిన వాసుదేవుని యందు సహజ సంవర్ధమాన నిరంతర ధ్యానరతుండై..’ ప్రహ్లాదునికి పరమాత్మయందు సహజ స్వాభావికమైన ప్రేమ. ప్రపంచం పట్ల విరతి, పరమాత్మ పట్ల రతి- అనురక్తి! ఇదే భాగవత భక్తి! భక్తిరంగు మనసుకు ఒక పట్టాన అంటదు. అంటిందా, ఇక పొమ్మన్నా పోదు! ‘నా శ్యామ సుందరుని రంగు శ్యామం- నలుపు. నల్లరంగు పొంగు మీద ఇతర రంగుల గంగవెర్రులేవీ అంటవు గదా!’ అంటుంది మీరాబాయి. ‘రసోహమప్సు కౌంతేయ’- జలంలో రసత్వం- ద్రవత్వం వలె, ‘ప్రభాస్మి శశి సూర్యయోః’- సూర్యచంద్రులలోని వెలుగు వలె, ‘తేజశ్చాస్మి విభావసౌ’- అగ్నిలోని దాహకత్వం వలె ప్రహ్లాదునిలోని పురుషోత్తమ భక్తి పరమ స్వాభావికం!
(సశేషం)
సీ॥ తనయందు నఖిలభూతములందు
నొకభంగి సమహితత్వంబున జరుగువాడు
పెద్దలఁ బొడగన్న భృత్యుని కైవడిఁ
జేరి నమస్కృతుల్ సేయువాఁడు
కన్నుదోయికి నన్యకాంత లడ్డంబైన
మాతృభావము చేసి మరలువాడు
తల్లిదండ్రుల భంగి ధర్మవత్సలతను
దీనులగావ చింతించువాడు
తే॥ సఖుల యెడ సోదరస్థితి జరుపువాఁడు
దైవతములంచు గురువులఁ దలచువాడు
లీలలందును బొంకులు లేనివాడు
లలిత మర్యాదుడైన ప్రహ్లాదు డధిప!
సీ॥ ఆకారజన్మ విద్యార్థవరిష్ఠుఁడై
గర్వసంస్తంభ సంగతుడు గాడు
వివిధమహానేక విషయ సంపన్నుఁడై
పంచేంద్రియములచేఁ బట్టువడఁడు
భవ్యవయోబల ప్రాభవోపేతుఁడై
కామరోషాదులఁ గ్రందుకొనఁడు
కామినీ ప్రముఖ భోగములెన్ని గలిగిన
వ్యసన సంసక్తి నా వంకఁబోఁడు
ఆ॥ విశ్వమందుఁగన్న విన్నయర్థములందు
వస్తుదృష్టిఁ జేసి వాంఛ యిడడు
ధరణినాథ! దైత్య తనయుండు హరి పర
తంత్రుడై హతాన్య తంత్రుఁడగుచు
– తంగిరాల రాజేంద్రప్రసాద శర్మ
98668 36006