Boddemma |‘బొడ్డెమ్మల పున్నమి’ వెన్నెల్లో ఆడి పాడింది. మట్టినీ, పూలనూ పూజించే బొడ్డెమ్మతో అనుబంధం పెంచుకుంది. బొడ్డెమ్మ కనుమరుగవుతుంటే బాధపడింది. ఆ వేడుక గొప్పదనాన్ని ముందు తరాలకు చెప్పాలని సంకల్పించింది. ఉస్మానియా యూనివర్సిటీ నుంచి ‘పాలమూరు బొడ్డెమ్మ.. జన జీవన చిత్రణ’పై పరిశోధన చేసి డాక్టరేట్ పట్టా పొందింది. తనదైన అధ్యయనంతో తెలంగాణ సాంస్కృతిక వైభవాన్ని చాటిన తగిలి శ్యామల పరిచయం ఆమె మాటల్లోనే..
మాది నాగర్కర్నూల్ జిల్లా తెల్కపల్లి మండలం పెద్దూరు. ముగ్గురం అక్కా చెల్లెండ్లం. కాయకష్టం చేసుకొని బతికే కుటుంబాలు మావి. పొద్దుమూకే సమయానికి అంతా చెన్నకేశవుని గుడికాడ జమయ్యేటోళ్లు. మా చిన్నతనంలో ఊర్లపొంటి ఎక్కువగా బాగోతాలు ఆడుతుండె. అవే మాకు పెద్ద కల్చరల్ ఈవెంట్లు. బాగోతాలు ఉన్నా లేకపోయినా పెండ్లిగాని పిల్లలమంతా ‘బొడ్డెమ్మ’ ఆటలు ఆడుతుంటిమి. బొడ్డెమ్మ మట్టితో, పూలతో సంబంధం ఉన్న పండుగ. దీనిని ఫలానా రోజునే జరపాలని ఏమీ లేదు. వీలయినప్పుడల్లా చేసేవాళ్లం. సబ్బండ వర్గాలూ పాల్గొనేవారు. అప్పుడే నాకు బొడ్డెమ్మ- బతుకమ్మ సంస్కృతిపై ఆసక్తి ఏర్పడింది. మా నాయినమ్మ చెన్నకిష్టమ్మ, అమ్మమ్మలు బాలమ్మ, శంకరమ్మ నాకు బొడ్డెమ్మ పాటలు నేర్పించిండ్రు. ఆ రోజుల్లో బతుకమ్మ, బొడ్డెమ్మలు వేర్వేరుగా చేస్తుంటిమి. వాస్తవానికి మాకు బొడ్డెమ్మతోనే ఎక్కువ అనుబంధం. ఇక ‘బొడ్డెమ్మల పున్నమి’ మాకు ఒక జాతర లెక్క. పున్నమి వెళ్లినంక వారం పది రోజులకు ‘బొడ్డెమ్మ పండుగ’ చేస్తుండె. అయితే ఈ పండుగలో కన్నె పిల్లలే బొడ్డెమ్మలు చేసి ఆడి పాడుతుండేవాళ్లం. బొడ్డెమ్మ ఇంటి ఆచారం ఉన్నవాళ్లయితే ఉపాసం ఉండి, దీక్షజేసి బొడ్డెమ్మను పేర్చేవాళ్లు. మా నాయినమ్మ దగ్గర ‘బొడ్డెమ్మ బొడ్డెమ్మ ఉయ్యాలో’ వంటి పాటలెన్నో నేర్చుకున్నా.
మానవ సంబంధాలు, సంస్కృతీ సంప్రదాయాల వేదికైన ‘బొడ్డెమ్మ పండుగ’ రాన్రానూ కనుమరుగైంది. కానీ బొడ్డెమ్మ, బతుకమ్మ వేరుగా ఉన్న రోజుల్లో బొడ్డెమ్మ లేవనిదే బతుకమ్మ చేయకపోదురు. బతుకమ్మ పండుగ ఇంకో వారం పదిరోజులు ఉండగా.. పుట్టమన్ను తెచ్చి, పీటమీద పుదిచ్చి, తొమ్మిది గుంతలు చేస్తుండె. వాటిలో బియ్యం పోస్తుండె. గౌరమ్మను చేసి కన్నె పిల్లలతో పూజ చేయిస్తుండె. తొమ్మిది రోజుల పాటు ఆ పీటెను ఎర్రమన్నుతో అలికి ముగ్గులేస్తుండె. రోజుకో నవిద్దెం పెట్టి పూజలు చేస్తుండె. బొడ్డెమ్మ చుట్టూ ‘బొడ్డెమ్మ బొడ్డెమ్మ కోల్.. బిడ్డాలెందారే కోల్’ అని పాటలు పాడుతూ, ‘జొన్నలకూ వచ్చినాయి అన్నల బండ్లూ నగాదారిలో.. జొన్నల బండ్లూ కావవీ అన్నల బండ్లూ నగాదారిలో’ అంటూ కోలాటాలేస్తూ, ‘నిద్రవో బతుకమ్మా నిద్రవోవమ్మా.. నిద్రాకు నూరేండ్లూ నీకు వెయ్యేండ్లూ’ అని చప్పట్లు కొడుతూ.. తిరుగుతుంటిమి. పొద్దుమూకంగా ఇట్లాచేస్తే ఇంట్లకు దేవానుదేవతలు వస్తారనే నమ్మకం.
మా ఆయన రాంచందర్. తను కూడా పీజీ చేసిండు. నేను ‘బొడ్డెమ్మ గురించి పరిశోధన చేస్తా’ అంటే సంతోషించిండు. ఆటో నడుపుతూ మమ్మల్ని పోషించిండు. పరిశోధనలో భాగంగా తెల్కపల్లి, పెద్దూరు, నాగర్కర్నూల్, వనపర్తిలో వందలమందిని కలిసిన. పాలమూరు పల్లెల్లో పాడుకునే బొడ్డెమ్మ పాటలు ప్రత్యేకంగా ఉంటాయి. వాటి ప్రాధాన్యాన్ని నోట్ చేసుకున్నా. వందకు పైగా పాటలను సేకరించిన. మరుగునపడిపోతున్న బొడ్డెమ్మ పాటలను పుస్తకరూపంలో తీసుకురావాలనే సంకల్పంతో పాటల భావనలకు అక్షర రూపం ఇచ్చిన. ఎనిమిదేండ్లు పడిన కష్టానికి ‘బొడ్డెమ్మ’తో డాక్టరేట్ అందుకున్నా. ఎప్పుడో విద్యార్థి దశలో అనుకున్న దాన్ని పట్టుబట్టి మరీ శోధించి, సాధించి వచ్చే తరాలకు అందిస్తున్నందుకు గొప్పగా అనిపిస్తున్నది. నా పరిశోధనకు పర్యవేక్షకులుగా వెంకట్రెడ్డి, సిల్మా నాయక్ సహకరించిండ్రు. పాలమూరు బొడ్డెమ్మ గొప్పదనాన్ని ప్రపంచ వ్యాప్తంగా తెలియజేయాలనే నా తపనకు దక్కిన గుర్తింపే ఈ డాక్టరేట్. నా పరిశోధన పత్రంలో బొడ్డెమ్మ అంటే ఏంటి? దాన్ని ఎక్కడ చేస్తరు? ఎవరు చేస్తరు? అనే అంశాల గురించి వివరంగా రాసిన. అట్లనే రెండో అంశంగా శశిరేఖ, అనసూయ, సీతాదేవి బాలనాగమ్మ పాటలను బొడ్డెమ్మ, బతుకమ్మల్లో పాడతారని ముందు తరాలకు అర్థమయ్యేలా చెప్పిన.
అప్పటికింకా తెలంగాణ రాలే. ఊర్ల బతుకు దెరువే కాదు బొడ్డెమ్మ, బతుకమ్మ వంటి సంస్కృతిపై కూడా దెబ్బవడ్డది. బతుకుదెరువు కోసం మా అమ్మానాయిన హైదరాబాద్ బాటపట్టిండ్రు. మేమేమో వనపర్తి హాస్టల్లో ఉండేది. ఇసొంటి ప్రకృతి పండుగలను మల్లా చూస్తమా అనిపించేది. ఉన్నత చదువుల కోసం పట్నమొచ్చినం. ఆంధ్ర సారస్వత పరిషత్లో డిగ్రీ, పీజీ చేసిన. తర్వాత పెండ్లి జరిగింది. చదువుకూ దూరమైనా. ఎప్పుడూ ‘బొడ్డెమ్మ’ ఆలోచనలే వచ్చేవి. తెలంగాణ వచ్చినంక బతుకమ్మ మళ్లీ జీవం పోసుకుంది. గొప్ప విషయం ఏందంటే పూలలో, పాటల్లో మార్పు రాలేదు. ఆధునికత, టెక్నాలజీ వాటిని ఏమీ చేయలేకపోయాయి. వెలితి అంతా బొడ్డెమ్మ గురించే. బొడ్డెమ్మ పండుగ, పాటలు, ఆటలను ముందు తరాలకు అందించాలనే ఉద్దేశంతో ఉస్మానియా యూనివర్సిటీ తెలుగు విభాగంలో పీహెచ్డీ చేసినా. ‘మహబూబ్నగర్ జిల్లా- బొడ్డెమ్మ పాటలు- జన జీవన చిత్రణ’ అనే అంశాన్ని పరిశోధన అంశంగా తీసుకున్నా.
…✍ దాయి శ్రీశైలం, 📷 వీరగోని రజనీకాంత్గౌడ్