‘రేయ్ తుమ్ము సత్యం అత్తాండు.. ఆడు బండి స్టాట్ చెయ్యంగనే తుమ్మాలె..’ అని తుమ్ములకు, దగ్గులకు ఒక అడుగు వెనక వేసేవారిని ఉద్దేశించి వేళాకోళం చేస్తుంటారు.
ఇప్పటికీ చాలామంది ప్రయాణానికి బయల్దేరినప్పడు ఎవరైనా తుమ్మితే కాసేపు ఆగి, ఆ తర్వాత వెళ్తుంటారు. కొందరు ఏకంగా ఆ రోజుకు పనులన్నీ మానుకుంటారు. ఇంకొందరు మాటల సందర్భంలో తుమ్ము వస్తే.. ‘సత్యం పలికింది’ అంటారు. తుమ్మినప్పుడు పనులను మానుకునే వారిని, సత్యం చెప్పిండు అనుకునేవాళ్లను ఈతరంవాళ్లు చాదస్తులు అనుకుంటారు. ఇది తరాల నుంచి వస్తున్న ఆచారం. ‘తుమ్ము తమ్ముడై చెప్తది.. అన్న ఆవిలింతై వొస్తడు’ అంటారు. నలుగురైదుగురు సమూహంగా ఉన్నప్పుడు ఒకరికి ఆవులింత రాగానే.. మరొకరు ఆవులించేందుకు సిద్ధంగా ఉంటారు. అలా ‘అన్నలు ఆవిలింతై వస్తరు’ అంటారు. ఇక ఇంట్లో చిన్న తమ్ముడి కంటే తక్కువ వయసువారు ఉండరు కాబట్టి.. ఆపద సమయాల్లో చిన్న తమ్ముడు తుమ్ము రూపంలో బయటికి వెళ్లొద్దని హెచ్చరిస్తాడని నమ్మకం. బాల వాక్కు బ్రహ్మవాక్కు కదా! ఇప్పటికి కూడా.. ఇంట్లోంచి వస్తున్నప్పుడు ఎవరైనా తుమ్మితే ఆగిపోతారు. ప్రయాణం వాయిదా వేస్తారు.
కొందరికి ఎలాంటి అవకాశాలూ ఉండవు. ఇంకొందరికి కళ్లముందే బోలెడన్ని అవకాశాలు. అయినా ఇంకా ఏదో కావాలని ఆరాటపడుతుంటారు. అవి కూడా సరిపోవంటూ కొత్త మార్గాలు వెతుకుతుంటారు. ఈ తత్వాన్ని పామరులకు సైతం అర్థమయ్యేలా చెప్పడానికి భోజనాన్ని ఎంచుకున్నారు జానపదులు. పూర్వం నుంచీ సమాజంలో ధనిక, పేద అని రెండు రకాల మనుషులు ఉన్నారు. ధనికుడైనా, పేద అయినా.. కచ్చితంగా కడుపునకింత తినాల్సిందే. ఇప్పటికీ తిండి కోసం అలమటించే ప్రజలు ఎంతమందో.. కడుపునిండా తిన్నా ఎలా అరిగించుకోవాలో తెలియని మనుషులూ అంతేమంది. ధనికులైనా పేదవారైనా అవకాశం ఉన్నప్పుడే సద్వినియోగం చేసుకోవాలి. ఇలాంటి అర్థానిచ్చే సామెతల్లో ‘లేనోడు తింటే గతికి.. ఉన్నోడు తింటే రుచికి’, ‘గంజి లేనోడు పొట్టకు, ఉన్నోడు బట్టకు’, ‘లేనోడు లేక ఏడిస్తే ఉన్నోడు అరగక ఏడ్చిండంట’ వంటివి ప్రముఖంగా కనిపిస్తాయి.
కొంతమంది అంతే. ఎంత పెట్టినా, ఎన్ని మంచిపనులు చేసినా విశ్వాసం ఉండదు. నమ్మినవారినే నమ్మించి గొంతు కోస్తుంటారు. అలాంటి విపరీత బుద్ధి ఉన్న వ్యక్తులను ఉద్దేశించి జానపదులు చెప్పిన సామెత ఇది. ఇలాంటివారు అన్ని కాలాల్లోనూ ఉంటారు. అవసరాల కోసం కొత్తదారులు వెతుకు
తుంటారు. ఎక్కడో ఒకచోట ఆశ్రయం సంపాదించి లాభాలు పొందుతారు. అవకాశం వచ్చిన మరుక్షణం వక్రబుద్ధిని ప్రదర్శిస్తారు. ఆశ్రయం కల్పించిన వారినే మోసం చేస్తారు. ఇలాంటి అర్థాన్నిచ్చే సామెతల్లో ‘పాపమని పాతగుడ్డ ఇస్తే.. ఇంటెనక్కెల్లి మూరేసినట్లు’, ‘నమ్మినరా సిద్ధా అంటే.. నాకేందిరా బుద్ధా’, ‘తిన్నింటి వాసాలు లెక్కపెట్టినట్టు’ వంటివి కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి. కాబట్టి ఆశ్రయం కల్పించే టప్పుడే ఎదుటి మనిషి బుద్ధిని, అర్హతను అంచనా వేయాలంటారు పెద్దలు.
సొంపుతలేదు = సహకరించడం లేదు (నాలుగు దినాలైంది. రోజురోజుకు పానం సొంపుతలేదు. ఉన్నొద్దులైనా తెలివిగ బతకాలె)
చెవుల ఊదుడు/ఏసుడు = రహస్యం చెప్పడం, ఇకడి మాటలు అకడ చెప్పడం (మొన్న మీ ఇద్దరి మధ్య జరిగిన లొల్లంతా ఊరోళ్ల చెవులల్ల ఊదిండు)
హఠంజేసుడు = మొండిగా, మూర్ఖంగా ప్రవర్తించడం (పోరడు పొద్దట్నుంచి ఒకటే నస. వీడు పట్టిందే పట్టు.. ఏంజెప్పినా వినడు. ఏదన్న కావాలనుకుంటే హఠం జేస్తడు. వీని హట్వతనం ఎప్పుడు పోతుందో ఏందో..)
లోతులు గుంజుడు = లోగుట్టు తెలుసుకోవడం (వీడికి అన్నీ తెలిసి కూడా ఏమీ ఎరుగనట్లే లోతులు గుంజుతడు. ఇట్టాంటోనితోని పైలంగుండాలె)
చెయ్యి దులుపుకొనుడు = అంటీముట్టనట్లు ఉండటం, అవసరమైనప్పుడు కూడా స్పందించకపోవడం (మొన్న పెద్దక పంచాయితిల అందరూ ఒకతీరుగా ఒర్లుతున్నా.. నువ్ మాత్రం చెయ్యి దుల్పుకొని ఎల్లిపోయినవ్ .. ఎట్ల నిన్ను నమ్మేది?)
-డప్పు రవి