తెలంగాణ పేరు చెప్పగానే గుర్తుకు వచ్చే పండుగ బతుకమ్మ. ఇది పూల జాతర. సెప్టెంబర్ లేదా అక్టోబర్ నెలలో వచ్చే ఆశ్వయుజ శుద్ధ పాడ్యమి మొదలుకొని తొమ్మిది రోజుల వరకు రోజుకో తీరున బతుకమ్మను పూలతో పేరుస్తూ జరిపే పండుగ. ఇది తెలంగాణకు ప్రత్యేకమైన పండుగ.
వేల ఏండ్ల చరిత్ర ఉన్న బతుకమ్మకు అనేక కథలున్నా యి. చోళరాజు అయిన ధర్మాంగదునికి వందమంది కుమారులు పుడతారు. వారందరూ మరణిస్తారు. చాలాకాలం తర్వాత లక్ష్మీదేవి అనుగ్రహంతో వారికి ఒక ఆడపిల్ల జన్మిస్తుంది. లేక లేక పుట్టిన అమ్మాయికి బతుకమ్మ అని పేరు పెట్టి ఆశీర్వదిస్తారు. ఆ అమ్మాయే బతుకమ్మగా పూజలందుకున్నది.
గునుగు, చామంతి, తంగేడు, కట్ల, ఎర్ర గన్నేరు, పచ్చ గన్నేరు, రుద్రాక్ష, బీర, గుమ్మడి, బంతి, ముద్దబంతి వంటి రకరకాల పూలను తెచ్చి రంగురంగులుగా పేర్చి పైన పసుపు ముద్దను నిలిపి గౌరీదేవిగా కొలుస్తారు. ప్రతి రోజు సాయంత్రం బతుకమ్మ ఆడుకొని చెరువులోనో, బావిలోనో నిమజ్జనం చేస్తారు.
దసరాకు ఒకట్రెండు రోజుల ముందు సద్దుల బతుకమ్మను జరుపుకొంటారు. ఆ రోజు బతుకమ్మను పెద్దగా పేర్చుకుంటారు. కొత్త బట్టలు కట్టుకుంటారు. ఆడబిడ్డలను పిలుచుకుంటారు. బతుకమ్మను ఎత్తుకొని సద్దులు తీసుకొని ఆడుకున్న తర్వాత చెరువు దగ్గరికి చేరుకుంటారు. జొన్న పిండి, మక్క పిండి, బెల్లం, పెసర పిండి, నెయ్యితో చేసిన మలిదా, సత్తు పిండి, దోసకాయ, పెసరపప్పు, బెల్లంతో సద్దులను తయారుచేస్తారు. చెరువులో బతుకమ్మలను సాగనంపుతారు. తర్వాత నీటిని మూడు సార్లు ముందుకునెట్టి దండం పెట్టి వెనుకకు తిరిగివస్తారు.
బతుకమ్మ ఆటలో ఒక ప్రత్యేకత ఉన్నది. ఒక పద్ధతి ప్రకారం అడుగులు వేస్తూ చప్పట్లు కొడుతూ గుండ్రంగా తిరుగుతూ వంగి లేస్తూ లయబద్ధంగా ఆడుతారు. ఆట, పాట, నాట్యం, ఈ మూడింటితో పాటు పాటల్లో గొప్ప సాహిత్యం ఉంటుంది. బతుకమ్మ పాటల బాణీలు, ఎంతో ప్రసిద్ధి గాంచినవి. ఆయా ప్రాంతాల ఆచారాలు, పేర్లు, అలవాట్లను, భాషను కాలబోసుకొని ప్రాంతీయ కథలతో ఉయ్యాలో అని, కోల్ అని, చందమామ అని, గౌరమ్మ అని, వలలో అని, వెన్నెలో అనే మాటలను చివరన చేరుస్తూ పాటలు పాడుతారు. ఈ పండుగకు అత్తవారింట్లో ఉన్న అమ్మాయి ఈ పండుగ వచ్చిందంటే చాలు పుట్టింటి వారి కోసం ఎదురుచూస్తుంది. ఆ ఎదురుచూపును కూడా పాటల రూపంలోనే చెప్తారు.
బతుకమ్మను తెలంగాణ వ్యవసాయ సంస్కృతి నుంచి ఆవిర్భవించిన అపురూపమైన పండుగగా చెప్పుకొంటారు. అటు ప్రకృతితో, ఇటు మనిషితో గాఢమైన నిరంతర సంబంధాన్ని ప్రదర్శించే పండుగ ఇది. మట్టి, చెట్టు, పూలు, నీరు ప్రకృతి సంబంధాలను ప్రకటిస్తే, ఊరు, కుటుంబం, అన్న, చెల్లె, వదిన, అమ్మగారిల్లు, అత్తగారిల్లు మానవ సంబంధాలను అద్భుతంగా పెనవేసుకొని ప్రదర్శించే కళారూపంగా బతుకమ్మను కీర్తిస్తుంటారు. అందుకే దసరాకు పుట్టింటికి రాకపోయినా బతుకమ్మకు వస్తుంటారు ఆడబిడ్డలు. ఏ పండుగకైనా కొత్త చీర కడుతారో లేదో కానీ సద్దుల బతుకమ్మ నాడు పుట్టింటి పట్టు చీర కట్టి తన చిన్ననాటి స్నేహితురాళ్లను కలుసుకొని కష్ట సుఖాలు పంచుకుంటారు.
రాగి బిందెదీస్క రమణీ నీళ్లాకువోతే
రాములోరు ఎదురాయనమ్మో ఈ వాడలోన
వెండీ బిందె దీస్క వెలదీ నీళ్లాకు వోతె
వెంకటేశుడెదురాయెనమ్మొ ఈ వాడలోన
అంటూ పాటను తమకు అన్వయించుకుంటూ ముచ్చట్లు పెట్టుకుంటారు. బతుకమ్మ పండుగ వస్తే పెండ్లయిన ఆడబిడ్డలు చీరె, సారె పొందుతారు. బతుకమ్మ పండుగ ఒక ఉత్సవమేకాదు, జానపదుల ఉద్వేగం కూడా. ఈ పండుగలో ఆద్యంతం జానపదుల జీవనవిధానం కనిపిస్తుంది. గౌరీ దేవిని జానపదులు బతుకమ్మగా కొలుస్తారు. ఈ గౌరమ్మను పసుపుతో తయారు చేస్తారు. ఒగ్గు కథల్లో పసుపు బండారిగా పేర్కొంటా రు. బతుకమ్మ పాటలు కుడా జానపదుల సంతోషాల నుంచే వచ్చాయి. బతుకమ్మ రూపమైన పూలు సఫలతకు నిదర్శనం. నీరుకు సఫలత శక్తి ఉన్నదని జానపదుల విశ్వాసం. ఇలా మట్టి రూపం నుంచి పూలరూపం పొంది నీళ్లలో కలిసిపోయే తంతు మొత్తం జానపదుల సంస్కృతిలో భాగంగా పేర్కొంటారు.
బతుకమ్మకు సద్దులే నైవేద్యంగా సమర్పిస్తారు. మంత్ర తంత్రాలు లేకుండా పూజిస్తారు. స్త్రీల జీవితంలో మాతృత్వానికున్న మౌలిక విలువలను బతుకమ్మ పండుగలో చూస్తారు. అందుకే ఒంటి బతుకమ్మను పేర్చకుండా పెద్ద బతుకమ్మ పక్కన చిన్న బతుకమ్మను పెట్టి తల్లీబిడ్డల అనుబంధానికి చిహ్నంగా బతుకమ్మను అలంకరిస్తారు.
బతుకమ్మ ప్రకృతితో ముడిపడిన పండుగ. పువ్వులనే దేవుడుగా కొలవడం, తమ కష్టాలనే పాటలుగా పాడుకోవడం, ఒక్క తెలంగాణ ప్రజలకు మాత్రమే చెల్లింది. బతుకమ్మకు వాడే ఆకులు, పూలు మంచి ఔషధాలు. వీటిని చెరువుల్లో కలపడం వల్ల నీటి శుద్ధి జరుగుతుంది. అందుకే బతుకమ్మ ప్రకృతి పండుగయింది.
(‘అక్షరయాన్’ సౌజన్యంతో..)
డాక్టర్
తాళ్లపల్లి యాకమ్మ