ఉత్తరాది కథక్ నృత్యాన్ని దక్షిణాదికి నేర్పాలనుకున్నారు ఆ మహారాష్ట్ర ఆడబిడ్డ. నృత్యమే సర్వస్వం అనుకునే వ్యక్తికి జీవన సహచరిగా హైదరాబాద్లో అడుగుపెట్టారు. కథక్ ప్రదర్శనల కోసం దేశదేశాలు తిరిగారు. ‘ఎంతెత్తుకు ఎదిగినా, ఎన్ని ఖండాలు పర్యటించినా మా అన్యోన్య దాంపత్యంలో ఒకరు ఎక్కువ కాదు. ఒకరు తక్కువాకాదు’ అంటూ రాఘవరాజ్ భట్తో కలిసి సాగిస్తున్న కళాత్మక జీవన ప్రయాణాన్ని వివరిస్తున్నారు మంగళా కులకర్ణి.
మా జీవితం అతి సాధారణంగా ఉంటుంది. భార్యాభర్తలమే అయినా స్నేహితుల్లా ఉంటాం. ఆయన ఒక ఖరీదైన కానుక ఇస్తే, నేను అంతకంటే ఖరీదైనది కొనివ్వాలని ఎప్పుడూ అనుకోను. రాఘవ కూడా అంతే. నాకు నచ్చినవి నేను కొంటాను. తనకు బాగుంటుందని అనిపిస్తే తన కోసం కొంటాను. నాకు బాగుంటుందని తోస్తే నా కోసం కొంటాడు. ఖరీదైన పట్టుచీరలు, ఆభరణాలు ఇవ్వడమే ప్రేమకాదు. ప్రేమను కొలవడానికి బంగారాన్ని ప్రామాణికంగా తీసుకోలేం. కళాకారులుగా బతకాలనుకున్నాం. బతుకుతున్నాం. ప్రదర్శనలు, ప్రయాణాలే మా ప్రేమకు ప్రమాణాలు!
డ్యాన్సర్ కావాలని నేనెప్పుడూ అనుకోలేదు. కాకపోతే మా ఇంట్లో సంగీత, నృత్య, నాటకాల పట్ల ఆసక్తి ఉండేది. ఆ వాతావరణం ప్రభావం కావచ్చు.. సరదాగా కథక్, హిందుస్థానీ సంగీతం నేర్చుకోవాలనుకున్నా. కాకపోతే, పన్నెండేండ్ల వయసులో మొదలుపెట్టి పద్నాలుగేండ్లకే ముగింపు పలికాను. బీకామ్ చదివే రోజుల్లో న్యాయశాస్త్రం చదవాలని ఉండేది. అప్పటికే, మా పెద్దన్నయ్య కిరణ్ కులకర్ణి న్యూఢిల్లీలోని నేషనల్ స్కూల్ ఆఫ్ డ్రామాలో రంగస్థల కళలు చదువుతున్నాడు. ఆ క్యాంపస్లోనే కథక్ కేంద్ర ఉంది. అన్నయ్య సలహాతో కథక్ డిప్లొమా కోర్సులో చేరేందుకు ప్రవేశ పరీక్ష రాశాను. ఇంటర్వ్యూలో ఎంపికయ్యాను.
‘అంతపెద్ద సిటీలో ఎలా ఉంటావ్? ఇప్పటికే అన్నయ్య థియేటర్స్ చదువుతున్నాడు. మళ్లీ నువ్వు కూడా అలాంటి కోర్సే చదవడం ఎందుకు? కళాకారులు నిలదొక్కుకోవాలంటే చాలా కష్టపడాలి. అంత శ్రమ నీకొద్దు’ అని వారించారు నాన్న. అయినా, నా మనసు మారలేదు. నా పట్టుదల చూశాక ఆయన కూడా అడ్డుచెప్పలేదు. కథక్ కేంద్రలో చేరాక.. అదే నా ప్రపంచమైంది. అక్కడ కథక్తో పాటు వాద్య, గాత్ర సంగీతం నేర్పుతారు. యోగా కూడా సాధన చేయాలి. రోజంతా వీటితోనే గడిచిపోయేది. శిక్షణ కష్టంగానే ఉన్నా ధైర్యంతో ముందుకెళ్లాను. పండిత్ కుందన్లాల్ గంగానీ నా గురువు. ఆయన కథక్లో రాజస్థానీ ఘరానాకు (సంప్రదాయం) చెందినవారు. ఇలా వివిధ గురువుల దగ్గర శిష్యరికం చేసేవాళ్లమంతా కలిసి ప్రదర్శనలు ఇచ్చేవాళ్లం. అప్పుడే, రాఘవరాజ్ భట్ పరిచయమయ్యారు. తను పండిత్ బిర్జు మహారాజ్ దగ్గర కథక్ (లక్నో ఘరానా) నేర్చుకుంటున్నారు. ఓ రోజు తను ‘పెండ్లి చేసుకోమని ఇంట్లో ఒత్తిడి చేస్తున్నారు. పెద్దలు చూసిన ఎవరో అమ్మాయిని చేసుకోవడం నాకు ఇష్టం లేదు. నా లక్ష్యం, నా జీవితం కథక్. నా పెళ్లి నా ఆలోచనకు, ఆచరణకు తగినట్టుగా ఉండాలి అనుకుంటున్నా. మనం వివాహం చేసుకుందామా?’ అని అడిగారు. అప్పటికి నాలుగేండ్ల స్నేహం మాది. వెంటనే నా నిర్ణయం చెప్పలేక పోయాను. నాకూ కథక్ నృత్యమే భవిష్యత్. కానీ, పెండ్లి తర్వాత కుటుంబ బాధ్యతలూ ఉంటాయి. అందుకే కొంత సమయం కావాలన్నాను. ఇదంతా మా గురువు గారికి చెప్పాను. నాలాగే.. రాఘవ తన గురువుగారితోనూ ప్రస్తావించారట. ‘మీరిద్దరూ పెండ్లి చేసుకుంటే మంచి భవిష్యత్ ఉంటుంది’ అని గురువులిద్దరూ సలహా ఇచ్చారు. ఆ తర్వాత రాఘవ ప్రతిపాదనను అంగీకరించాను. రాఘవ వాళ్ల నాన్న గోపాల్రాజ్ భట్ రిపబ్లిక్ డే పరేడ్లో ఆంధ్రప్రదేశ్ కళా ప్రదర్శనల పర్యవేక్షణకు ఢిల్లీ వచ్చారు. నాతో చాలాసేపు మాట్లాడారు. అప్పటికే మా నాన్న చనిపోయారు. వివాహానికి మా అన్నయ్యలు అంగీకరించారు. మూడేండ్ల తర్వాత హైదరాబాద్లో పెండ్లి చేసుకున్నాం. మా గురువుగారే కన్యాదానం చేశారు.
చదువు తర్వాత ఢిల్లీలోని సంగీత్ భారతిలో డ్యాన్స్ టీచర్గా చేరాను. రాఘవకు సంగీత నాటక అకాడమీలో ఉద్యోగం వచ్చింది. అలా మా కాళ్ల మీద మేం నిలబడ్డాం. ప్రభుత్వ సంగీత, నృత్య కళాశాలలో పని చేసేందుకు డిప్యుటేషన్ మీద హైదరాబాద్ బయల్దేరారు రాఘవ. తనతోపాటు నేనూ వచ్చాను. లక్డీకాపూల్, సికింద్రాబాద్లో కథక్ కేంద్రాలు ప్రారంభించాం. మూడు దశాబ్దాలు కష్టపడి కథక్కు ప్రాచుర్యం తీసుకువచ్చాం. మా కృషిని ఇండియన్ కౌన్సిల్ ఫర్ కల్చరల్ రిలేషన్స్ (ఐసీసీఆర్) గుర్తించింది. విదేశాల్లో కథక్ నేర్పేందుకు మమ్మల్ని ఎంపిక చేసింది. నన్ను ఉజ్బెకిస్తాన్లోని తాష్కెంట్కు, రాఘవను సింగపూర్కు పంపింది. అక్కడ మూడున్నరేండ్లు శిక్షణ ఇచ్చి వచ్చాం. తర్వాత రాఘవ మరో మూడున్నరేండ్లు రష్యాలో ఉండి వచ్చారు. ఢిల్లీలో స్థిరపడి ఉంటే.. మాకు మరిన్ని మంచి అవకాశాలు వచ్చేవి. హైదరాబాద్లోనే పనిచేయాలని నిర్ణయించుకున్నాం కాబట్టి, కొంత త్యాగం చేయక తప్పలేదు. వేలాదిమంది కళాకారుల్ని తీర్చిదిద్దిన సంతృప్తి ముందు .. ఆ వెలితి చాలా చిన్నది. మేం జీవితంలో గెలిచామనడానికి ఇదే అతిపెద్ద సాక్ష్యం.
-నాగవర్ధన్ రాయల
-చిన్న యాదగిరిగౌడ్