భారతదేశం వ్యవసాయ దేశం. పల్లెప్రాంతాల్లో నివసించే రైతులు వాడే సామెతల్లో, ‘వ్యవసాయానికి సంబంధించి’ అనేకం వాడుకలో ఉన్నాయి. కొన్ని పంటలకు కొన్ని ‘కార్తులు’, అపకారం కలిగిస్తాయి. అరిగ పంటకు చిత్తకార్తె దాటితే గండం దాటినట్టే అనటానికి- ‘పైరుకు ముదురు-పసరమునకు లేత’ అనే సామెతలొచ్చాయి.
అన్ని భాషల్లో, అన్ని దేశాల్లో సామెతలు, సూక్తులు, నానుడులు, జాతీయాలున్నాయి. పెద్దలు తమ అనంత అనుభవాలను వీటిలో సంక్షిప్తంగా, సూత్రప్రాయంగా చెప్తారు. అలా ‘సంక్షిప్తం’గా చెప్పిన సూత్రాలే- సూక్తులు, సామెతలు, జాతీయాలు, నానుడులు.
సామెతలు, జాతీయాలు, నానుడులు వాడటం వల్ల చెప్పే మాటలకు, చేసే ప్రసంగానికి, రాసేరాతకు కళాకాంతులొస్తాయి. అర్థం స్ఫుటంగా చెప్పినట్లవుతుంది.
దేశదేశాల సామెతలు, జాతీయాలు,నానుడులు కొన్ని సేకరించి వాటిలో హాస్యం, వ్యంగ్యం ఎలా ఉంటుందో చెప్పడానికే ఈ చిరు ప్రయత్నం! ఇందులో తెలుగు వాటికే అధిక ప్రాధాన్యమిచ్చి అవి ఎలా హాస్యస్పోరకంగా ఉన్నాయో చూద్దాం.. కుటుంబ జీవితంలో అత్తాకోడళ్ల సంబంధాలపై
ఉన్న కొన్ని హాస్య సామెతలు ‘అన్నం పెడితే అరిగిపోతుంది- చీర ఇస్తే చిరిగిపోతుంది’, ‘వాత పెడితే కలకాలముంటుంది’ ‘ఆకలివేస్తుంది అత్త అంటే- రోకలి మింగు కోడలా అందట’, ‘అత్తపేరు పెట్టి కూతురిని కుంపట్లో వేసినట్టు’, ‘ఏం చేస్తున్నవు కోడలా అంటే- ఒలకబోసి ఎత్తుతున్నా అందట..’ లాంటి సామెతలెన్నో తెలంగాణ జనజీవితంలో ఉన్నాయి.
కుటుంబసంబంధంగా వచ్చే సామెతలు..
‘ఆరు రాజ్యాలు జయించగలం కాని, అల్లుణ్ణి జయించలేం’,‘అడవిలో ఆంబోతై తినాలి! అత్తవారింట్లో అల్లుడై తినాలి’, ‘అల్లుడా ఎప్పుడొచ్చావు అంటే- రాత్రి వండిన గారెల సంగతి చెప్పనా?’ అన్నడట!‘ఉన్నది ఒకే కూతురు, ఊరంతా అల్లుళ్లు’ ‘ఏమి చేసుకు బ్రతుకుదునమ్మా అంటే, నోరు చేసుకు బ్రతుకు’ అన్నదట. ‘కుశలమారి మొగుడు కమ్మలు చేయిస్తే, అప్పలకూటి మొగుడు అమ్ముకుతిన్నాడట.’
‘కూచుంటే లేవలేడు! కూరకట్టలమ్మ లేడు! కొట్టొస్తాడమ్మా!’ అన్నదట. ‘కొండంత మొగుడు పోతే బాధలేదు, పిడికెడు కొప్పు కోసం కోడలేడ్చింది’, ‘చింతలేనమ్మ సంతలో నిద్ర పోయిందట’, ‘చూపులకు సుందరి- మాటలకు మంధర’, ‘తలచుకున్నప్పుడే, తలంబ్రాలు కావాలంటే ఎలా?’, ‘తాడిచెట్టు నీడా కాదు! తగులుకున్నది పెండ్లామూ కాదు!’, ‘తాయెత్తుకు పిల్లలు పుడితే- తానెందుకు? ‘తిప్పలాడీ! మా అప్పను చూశావా అంటే- తీర్థంలో మా బావను చూశావా’ అందట లాంటి నానుడులు ఎన్నో జనం వాడుకలో ఉన్నాయి.
సాంఘిక జీవితంలో స్త్రీల వర్తనకు సంబంధించిన సామెతల్లో హాస్యం, వ్యంగ్యం ఉన్నా.., అవి సందర్భాన్ని బట్టి చూడక పోతే నిందాపూర్వ కంగా, అభ్యంతరకరంగా కూడా తోస్తాయి. ఉదాహరణకు..‘రంకు నేర్చినది బొంకు నేర్వదా?’ లాంటివి మనకు కనిపిస్తాయి.
పూర్వకాలంలో, వేశ్యల సాంగత్యంతో వచ్చే అనర్థాలు తెలిసిన పెద్దలు వాళ్లను గురించి హెచ్చరించే సామెతలు చెప్పారు. అందులో హాస్యంగా ఉండేవి- ‘బోగందానికో మొగుడు, ఉద్యోగస్థునకో ఊరు ఉంటుందా?’లాంటివి ఎన్నో ఉన్నాయి.
భారతదేశం వ్యవసాయ దేశం. పల్లెప్రాంతాల్లో నివసించే రైతులు వాడే సామెతల్లో, ‘వ్యవసాయానికి సంబంధించి’ అనేకం వాడుకలో ఉన్నాయి. కొన్ని పంటలకు కొన్ని ‘కార్తులు’, అపకారం కలిగిస్తాయి. అరిగ పంటకు చిత్తకార్తె దాటితే గండం దాటినట్టే అనటానికి- ‘పైరుకు ముదురు-పసరమునకు లేత’ అనే సామెతలొచ్చాయి.
పంటలకు నీళ్ల వసతి ముఖ్యం. తూము దగ్గరగా మడి ఉంటే వ్యవసాయానికి బాగా అనుకూలం. అందుకే- ‘మదుం వారమడైనా కావాలి- మాటకారి మొగుడైనా కావాలి’ అనే సామెత ప్రసిద్ధమైంది. వ్యవసాయానికి- మబ్బులకు- వర్షానికి- అవినాభావ సంబంధం ఉంది.
‘పడమట మెరిస్తే- పందయినా నీళ్లు తాగదు’, ‘ఉరిమిన మేఘం, తరిమిన పాము, కురవక, కరవక విడవవు,’ ‘మబ్బుల్లో నీళ్ళు నమ్మి- దొనలోని నీళ్లు తెగగొట్టినట్టు’, ‘ఉత్తరాన ఉరిమినా రాజు పాడి తప్పినా కష్టం’ అనే సామెతలు వచ్చాయి.
అలాగే పొలాలకు సంబంధించి..
‘పల్లము దున్నినవాడు- పల్లకీ ఎక్కినవాడు సమానం’, ‘పాటిమీద వ్యవసాయం- కూటికైనా రాదు’, ‘విశాఖ పట్టితే- పిశాచము పట్టినట్టు’, ‘మెట్ట దున్నినవాడు- లొట్టి తాగినవాడు ఒకటే..’లాంటివి ఎన్నో జనరంజక జాతీయాలు న్నాయి.
రైతుకు-గొడ్డూ, గోదా, పొలం, పుట్రా వాటికి సంబంధించిన సామెతల్లో కూడా హాస్యం ఉంది.
‘ఎద్దు తంతుందని- గుర్రపు చాటున దాగాడట’, ‘గుర్రానికి గుగ్గిళ్లు తినటం నేర్పాలా?’, ‘గుర్రంలా కుక్కను పెంచి- తానే మొరిగాడట’, ‘గొడ్డులేని ఊళ్లో గోవే శ్రీమహాలక్ష్మి’, ‘గాడిద సంగీతానికి ఒంటె ‘ఓహో..’ అంటే, ఒంటె అందానికి గాడిద ‘ఆహా’ అందట’, ‘గడ్డపారలే గాలికి పోతుంటే.. పుల్లాకు నామాటేమిటి అందట’, ‘కొన్నది వంకాయ, కొసిరేది గుమ్మడికాయ’, ‘ఏలేవాని ఎద్దు పోతేనేం? కాచేవాని కన్ను పోతేనేం? నాముల్లె నిండితే చాలు..’ లాంటివి ఎన్నో గ్రామాల్లో వాడుకలో ఉన్నాయి.
నిత్య జీవితంలో వైద్యుడితో, మందులతో బాధ తప్పదు. అందుకే ఈ రంగానికి సంబంధించిన హాస్య సామెతలు చాలానే ఉన్నాయి.
‘పొరుగు వారింట్లో ఘొల్లుమంటే- వైద్యుడింటిలో ఘల్లుమంటుంది’, ‘ఒకరిద్దరిని చంపితే కాని వైద్యుడు కాడు..’ అనే సామెతలు అలాంటివే. ఉల్లిపాయ మంచిది అనే అర్థంలో.. ‘ఉల్లి చేసిన మేలు- తల్లి చేయదు’ అనే సామెతవచ్చింది.
రోగాలకు, వైద్యానికి సంబంధించి మరికొన్ని..
‘పడిశెం పదిరోగాల పెట్టు’, ‘తియ్యని రోగాలకు కమ్మని మందులుంటాయా?’, ‘పైత్యపు రోగికి పంచదార చేదు’, ‘మందుకు పంపితే మాసికానికొచ్చాడు’, ‘జరుగుబాటుంటే.. జ్వరమంత సుఖంలేదు’ లాంటివి ఎన్నో వాడుకలో ఉన్నాయి.
ఎప్పటికి అవసరమైన పనులు అప్పుడే చక్కపెట్టుకోవాలి అనే అర్థంలో..
‘పండ్ల్లున్నప్పుడే శనగలు తినాలి’, ‘అంకిళ్లు పడిపోయాక- అత్తగారూ అరిసెలు కావాలా’ అన్నదట.. వంటి సామెతలొచ్చాయి.
లోకరీతిని వ్యంగ్యంగా చిత్రించే సామెతల్లో ..
‘ఊరంతా నాయనకు వణికితే- నాన్న అమ్మకు వణికినట్టు’, వంటివి సామెతలొచ్చాయి.
తన తప్పులు, లోపాలు మరచి, ఇతరుల తప్పులను చెప్పేవారి గురించి సామెతల్లో..
‘సూదికి బెజ్జముందని జల్లెడ వెక్కిరించిందట’, ‘తోడేలు కాషాయ వస్ర్తాలు తొడిగినట్టు’ అనే సామెతలొచ్చాయి. ఇలా సామెతల్లో ఎక్కువ సందర్భాల్లో అంతో, ఇంతో హాస్యం, వ్యంగ్యం, చమత్కారం ఉంటాయి.
ఆరు రాజ్యాలు జయించగలం కాని, అల్లుణ్ణి జయించలేం’, ‘అడవిలో ఆంబోతై తినాలి! అత్తవారింట్లో అల్లుడై తినాలి’, ‘అల్లుడా ఎప్పుడొచ్చావు అంటే- రాత్రి వండిన గారెల సంగతి చెప్పనా?’ అన్నడట! ‘ఉన్నది ఒకే కూతురు, ఊరంతా అల్లుళ్లు’ అందట..
బద్దిగం పాండురంగారెడ్డి,
73966 80016
ఇవి కూడా చదవండి :