బతుకమ్మ బతుకునిచ్చే తల్లి పండుగ. ఒక్కొక్కరోజు ఒక్కో పేరుతో ఒక్కో నైవేద్యంతో అందరినీ అలరించే అసలైన పండుగ. ఆశ్వయుజ శుద్ధ పాడ్యమి నుంచి నవమి వరకు దేవీ నవరాత్రులుగా జరుపుకొనే పండుగ. లోక కల్యాణం కోసం అమ్మవారు ఒక్కోరోజు ఒక్కో రూపంలో దర్శనమిస్తారు. ఎన్నెన్నో రకాలుగా ఎందరు చెప్పినా కవుల కోణం వేరుగా ఉంటుంది. ‘గుమ్మడిపూలు పూయంగ బతుకు, తంగెడు పసిడి చిందంగా బతుకు, గునుగు తురాయి కులుకగ బతుకు, కట్ల నీలిమలు చిమ్మగ బతుకు, బతుకమ్మ బతుకు! అమ్మని మరువని సంతానం కని బతుకమ్మ బతుకు! అంటారు ప్రజాకవి కాళోజీ నారాయణరావు. నిజమే! బతుకమ్మ మన వారసత్వ ఉత్సవం.. అస్తిత్వ కేతనం.
బతుకమ్మ అంటే పూల పండుగ. అందుకే పూల మీద, ప్రకృతి మీద వేల పాటలు రాశారు కవయిత్రులు.
‘ఇదిగిదిగో తంగేడు పూలు, నిరాడంబరతకు నిలువెత్తు రూపాలు బతుకమ్మ మేడకు మేలైన కుడ్యాలు సుహృద్భా వం సాచిన స్నేహహస్తాలు’ అంటారు ఆచార్య జ్యోతిరాణి. ‘బంగారు తెలంగాణ నీ పాట పాడింది. పాలుతాగి రొమ్ము గుద్దినోడు కన్పిస్తే ఖబర్దారని తరిమెయ్యి’ అంటారు. డాక్టర్ ఆర్.కమల.‘బంగారు తెలంగాణ కాదిది తంగేడు తెలంగా ణ. తంగేడు తెలంగాణ మీద పాలపిట్ట పచ్చగా నవ్వింది తెలంగాణ నవ జీవనానికి కొత్త రంగులద్దింది’అంటారు డా.వి.త్రివేణి. నిజమే! తెలంగాణ ఆవిర్భావం జరిగాక మన దృష్టి మారింది. ‘తంగేడు పుష్పమా నువ్వు మా కండ్ల ఎలుగైనవ్, మన రాష్ట్ర గుర్తయినవ్, కిరీటం లేకుండానే తెలంగా ణ రాణివైనవ్’ అంటారు కె.ఎ.ఎల్.సత్యవతి. తంగేడుని తెలంగాణ రాష్ట్ర పుష్పంగా ప్రకటించటం మనకందరికీ తెలిసిందే కదా!
‘ప్రకృతి అందాలతో వన్నెలను నిండించి
మది నిండు భావాల గీతాలు పలికించి
అడుగడుగునా నాట్య జతులనే చిలికించి మగువ మనసుల పొరల మమతలను పండించి
సుందర ముఖాలతో హాసాలు వెలయించి
పువ్వు పువ్వులలోన నవ్వులను గిలికించి
ఏడాది కొకమారు ఇలకు రావే తల్లి ’
అంటూ ఆహ్వానించారు తిగుళ్ళ అరుణకుమారి. డాక్టర్ కందేపి రాణి ప్రసాద్ బతుకమ్మ వర్ణన ప్రత్యేకంగా చేస్తూ ‘బొట్టు పెట్టుకోవటం చేతకాక తనువంతా తిలకాన్ని ఒలికించుకున్న గోరింట పువ్వు పట్టు పరికిణీలు కట్టి జడకుప్పెలు వేసుకుని తయారైన సీతమ్మ జడపువ్వు, పేరంటరాళ్ళందరికీ గంధం రాస్తానంటూ చీర కుచ్చిళ్లు పైకి దోపి బయల్దేరిన గుమ్మడి పూవులంటూ’ వర్ణిస్తారు. డాక్టర్ శారదా హన్మాండ్లు బతుకమ్మ మీద పీహెచ్డీ చేశారు. అందుకే కాబోలు ‘చెరిగిన బతుకులు హరమైన పానాలు అందరూ బతుకమ్మలే. మట్టిని నమ్ముకున్న మనుషులంతా అడ వి పువ్వులే అంటారు.
‘కవిత్వ సంగీతాల మేళవింపే పాటై, ఆట నృత్యమై పేర్పు శిఖరమై, వర్తులాకార వనితామణుల రూపం చిత్ర లేఖనమైన లలిత కళల సమాహారమే బతుకమ్మ’ అంటారు. డాక్టర్ తిరునగరి దేవకీదేవి. ‘వేకువపూలు రాలుతున్న వేళ మహిళల గళమున మెరిసే మంగళసూత్రం నుదిటన రవిబింబమై వెలిగే కుంకుమ తిలకం’ అంటారు పొద్దుటూరి మాధవీలత.
‘ఒకరి నడుము చుట్టూ మరొకరు వేసే ఆత్మీయపు స్పర్శానందం. లయబద్ధపు అడుగుల చిరునవ్వుల కలబోతల ఉద్వేగ పాటల రూపాలు. బతుకమ్మంటే ఒక సామూహిక నృత్య రూపమంటూ.. ఒక లయ, ఒక తూగు, ఒక అడుగు, ఒక చిరునవ్వు కలగలిస్తేనే కదా బతుకమ్మ’ అన్నా రు డాక్టర్ శిలాలోలిత. అభినవ మొల్ల డాక్టర్ చక్రవర్తుల లక్ష్మీనరసమ్మ ‘బతుకమ్మ పండుగ పంది ళ్ళు, ప్రతి ఇంటా సంబురాల సందళ్ళు, కుల మత వర్గ భేదాలకతీతంగా కలిమిలేముల గడపల్లో సమత పండే పండుగ’గా అభివ్యక్తీకరించా రు. బతుకమ్మ అరుదెంచిన తీరు ను’ అద్భుతంగా వర్ణించారు నామని సుజనాదేవి. నిర్మలారాణి తోట ‘అచ్చమైన బంధాలను అందమైన వరుసలుగా పేర్చుటే కదా పండుగంటే. ఉయ్యాల పాటలే తెలంగాణ బతుకు పాటలుగా నెత్తి మీద మోస్తామంటారు’. ‘తొమ్మిది రోజులు మన తెలంగాణ ఊరేగే పూలతోట’ బంధాలకు, అనుబంధాలకు ఎన్నటికీ ఎండని మామిడి తోరణాలు బతుకమ్మ పండుగ! అన్నారు స్వర్ణ సుధాకర్ రెడ్డి.
‘రాగి పళ్లెమందు రంగు పూలకొండ/ఆడబిడ్డలకు కొండంత అండ/పసుపు ముద్దను చేసి సింధూరం పెడితేను/బొడ్డెమ్మవై వెలసి బొట్టు నిలిపేవమ్మా’అంటారు విశ్వైక. ‘తంగేడు పువ్వుల బతుకమ్మ, తరగని ఆస్తివి బతుకమ్మ, బంతిపూవుల బతుకమ్మ, బంగారు తల్లివి నీవమ్మా’ అంటుంది రవీణ చవాన్.
‘ఊరికి దూరమైన బతుకమ్మలు సమాంతరంగా/ ఒక్కొక్క పూవుగాదు ఒక్కజామూ కాదు/ నా తండాల తంగేడు పూల కాంతుల రెక్కలు ముక్కలు/ బతుకమ్మ జూస్తది బతుకులు మారుస్తది’ అంటారు జూపూడి జిగీష. ‘పోరాడుతూనే పసిమి కుసుమాల శస్ర్తాలు పంచాలి. ప్రజల్లో పర్యావరణ కేరింతలు చూడాలి’ అని స్ఫూర్తి ని పంచారు రాజీవ. ‘అష్టలక్ష్ముల ఆడబిడ్డవై వచ్చి, ఆత్మీయంగా అనురాగాలను ఇచ్చి, ఆడపిల్లను బతుకనివ్వమని, ఆకాశమే హద్దు గా ఎదగనివ్వమని, చల్లని బిడ్డని చదవనివ్వమని, అనాదిగా ఆరాటపడుతున్న అమ్మను.. పూల బతుకమ్మ ను అంటారు వురిమెళ్ళ సునంద. కష్టాలు సుఖాలు కలబోసె కండ్ల నీళ్ళు/ ముచ్చట్లు మురిపాలు ముల్లె గట్టిన సంబురాలు/ పంచుకునే పల్లె పడతుల బతుకు పాట బతుకమ్మ అంటూ బతుకు పాటను ఊరి బతుకమ్మగా చెప్పారు నెల్లుట్ల రమాదేవి.
తొమ్మిది రోజుల పాటు తొమ్మిది రకాలుగా సంబురాలు జరిపిస్తావంటారు వారణాసి నాగలక్ష్మి. ఉద్యమ పతాకంగా బతుకమ్మ కవితను చెక్కారు అనిశెట్టి రజిత. బతుకమ్మ పాటల మీద పీహెచ్డీ చేసిన డాక్టర్ అడువాల సుజాత ‘తెలంగాణ పోరులో అమరులైన వారి ఘన చరిత్రకు పాటరూపం బతుకమ్మ’గా సరికొత్త ఆవిష్కరణ గావించారు. డాక్టర్ సుజాత శేఖర్ కూడాబతుకమ్మ పాటల మీద పీహెచ్డీ చేశారు. ఐనంపూడి శ్రీలక్ష్మి బతుకమ్మ మీద ఎన్నో కవితలు రాశారు.
ఇంకా హిమజ, డాక్టర్ దేవులపల్లి వాణి, చైతన్య పుంజాల, డాక్టర్ కొండపల్లి నీహారిణి, సలీమ, కోలిపాక శోభారాణి, శ్రీవల్లి, వాసరచెట్ల జయంతి, సీహెచ్ ఉషారాణి ఇట్లా ఎందరో కవయిత్రులు బతుకమ్మను తరతరాల గోసకు ఆఖరి చరణం/ కొత్త ఉదయానికి మొదటి కిరణం/ రాళ్ళ నేల నుంచి మొలిచిన పచ్చబొట్టు/ పోరాడి గెలిచిన ఆత్మగౌరవ తలకట్టుగా అభివర్ణించారు. మన్ను మిన్ను ఉండేదాకా, సూర్యుడుచంద్రుడు వెలిసేదాకా, చుక్కలు మింటిలో కులికే దాకా, కాలచక్రం తిరిగేదాకా బతుకమ్మతో పాటూ తరతరాలుగా ఈ కవయిత్రుల కవితలు కూడా ఉంటాయని ఘంటాపథంగా చెప్పవచ్చు.
-‘అక్షరయాన్’ సౌజన్యంతో..
సుధాశేఖర్ మిల్వాకీ