Nocebo Effect | అన్న.. మంచివాడు. తమ్ముడు.. చెడ్డవాడు. ఈ ఇతివృత్తంతో చాలా సినిమాలే వచ్చాయి. మానసిక శాస్త్రంలో ప్లాసిబో, నోసిబో ఎఫెక్ట్స్ కూడా దాదాపుగా ఇలాంటి ఖతర్నాక్ బ్రదర్సే. చెడు వినకు-చెడు చూడకు-చెడు మాట్లాడకు.. అంటారు పెద్దలు. నిజమే, చెడు నెగెటివ్ వైబ్రేషన్స్ను మోసుకొస్తుంది. సుప్రసిద్ధమైన ప్లాసిబో ఎఫెక్ట్కు పక్కా వ్యతిరేకమైన నోసిబో ఎఫెక్ట్ కూడా అలాంటిదే. గత అనుభవాలు, చేదు జ్ఞాపకాలు, అర్థంలేని భయాలు, ఆత్మన్యూనత.. మనిషిని ఇట్టే నోసిబో ఎఫెక్ట్కు గురిచేస్తాయి. దీనివల్ల మంచి జరగదు. కానీ దీని గురించి తెలుసుకుని ఉంటే చెడు జరగకుండా జాగ్రత్తపడవచ్చు. స్పీడ్బ్రేకర్ దగ్గర బండి వేగాన్ని తగ్గిస్తామే కానీ, మొత్తంగా ఆపేయం. నోసిబో ఎఫెక్ట్కు ఇంతమాత్రం ప్రాధాన్యం చాలు. మితిమీరితే.. మనల్ని భయపెడుతుంది. బతుకుల్ని ఆగమాగం చేస్తుంది.
నోసిబో ఎఫెక్ట్ ప్రభావం ఇప్పుడిప్పుడే తెలుస్తున్నది. అధ్యయనాలూ జరుగుతున్నాయి. మెదడుకు ఏది వాస్తవం, ఏది ఊహ అన్నది తెలియదు. వ్యాయామం చేస్తున్నట్టు ఊహించుకోగానే.. మెదడులోని ఫలానా భాగం కసరత్తు సమయంలో జరగాల్సిన ప్రక్రియలన్నీ జరిపించేస్తుంది. ఆయా హార్మోన్ల ఊట కూడా మొదలవుతుంది. ఎమ్ఆర్ఐ స్కానింగ్లో ఈ మార్పును మనం స్పష్టంగా గమనించవచ్చు. హార్వర్డ్ మెడికల్ స్కూల్కు చెందిన జాన్ కెల్లీ ఈ కోణంలో మరింత అధ్యయనం జరిపినప్పుడు నోసిబో ఎఫెక్ట్ లోతుపాతులు తెలిశాయి. ఓ వైద్య సంస్థలో వెన్నెముక సమస్య ఉన్న వందమంది రోగుల కోసం వైద్య శిబిరం నిర్వహించారు. ‘ఈ పరీక్ష కొంత నొప్పిగానే ఉంటుంది’ అని యాభైమందికి చెప్పారు. మిగిలినవారికి ఎలాంటి సమాచారమూ ఇవ్వలేదు. పరీక్ష తర్వాత.. ముందే సమాచారం అందుకున్న యాభైమంది మాత్రమే తాము తీవ్రమైన నొప్పిని అనుభవించామని చెప్పారు. మిగిలినవారు తమకు చీమ కుట్టినట్టు అయినా అనిపించలేదని వివరించారు. ఇది కూడా నోసిబో ఎఫెక్ట్లో భాగమే.
కానీ, నోసిబో, ప్లాసిబో ఎఫెక్ట్స్ ప్రస్తావన వచ్చిన ప్రతిసారీ వైద్యశాస్త్ర నైతిక నియమావళి గురించి చర్చా జరుగుతుంది. తనకు జరుగుతున్న వైద్యం గురించి తెలుసుకునే హక్కు రోగికి ఉంది. ఆ సమాచారాన్ని దాచడం నేరం కూడా. అలా అని.. ఉన్నది ఉన్నట్టు చెబితే నోసిబో ఎఫెక్ట్కు గురవుతాడు. రుగ్మత మరింత తీవ్రం అవుతుంది. కాబట్టి, డాక్టర్లు మధ్యేమార్గాన్ని ఎంచుకుంటున్నారు. ‘ఈ ఔషధాన్ని తీసుకున్నవారిలో పదిశాతం మంది మగతకు గురయ్యారు. ఇరవైశాతం మందికి తీవ్రంగా చెమటలు పట్టాయి. మిగిలినవారి మీద ఎలాంటి ప్రభావమూ చూపలేదు’ అంటూ గణాంకాల వాస్తవాలను వెల్లడించడం ప్రారంభించారు. మహాభారతంలోని ‘అశ్వత్థామ హతః.. కుంజరః’ టెక్నిక్ అన్నమాట.
దీని గురించి వినే ఉంటారు. ఓ వ్యక్తి ఏదో అనారోగ్యంతో బాధపడుతుంటాడు. వైద్యుడు అతనికి ఖాళీ గొట్టం మాత్రలు ఇస్తాడు. అందులో ఎలాంటి మందూ ఉండదు. ‘ఇది ప్రపంచంలోనే అత్యుత్తమ ఔషధం. చాలా గొప్పగా పనిచేస్తుంది’ అంటూ రోగి చేతిలో పెడతాడు. అతను అంతే నమ్మకంతో మింగుతాడు. ఆశ్చర్యకరంగా రోగి కోలుకుంటాడు. ఇదంతా మనసుకు సంబంధించిన వ్యవహారం. మనోబలానికి ఉన్న శక్తిని చాటుతుంది. ఇది నాణానికి ఒక వైపు.
దీని గురించి మీరు పెద్దగా విని ఉండరు. ఇక్కడ కూడా వైద్యుడు ఖాళీ గొట్టం మాత్రనే ఇస్తాడు. కాకపోతే, ‘దీనికి చాలా సైడ్ ఎఫెక్ట్స్ ఉంటాయి. విరేచనాలు కావచ్చు. దగ్గు రావచ్చు. నీరసపడిపోవచ్చు’ అంటూ ప్రభావాలు వివరిస్తాడు. రోగి అంతే భయంతో మింగుతాడు. ఊహించినట్టుగానే రోగికి విరేచనాలు మొదలవుతాయి. ఖళ్లు ఖళ్లుమంటూ దగ్గుతాడు. నీరసపడిపోతాడు. అంతెందుకు, ఏదైనా సర్జరీకి ముందు వైద్యుడు రోగి మంచం దగ్గరికి వెళ్లి.. ‘ఈ ఆపరేషన్తో చాలా దుష్ప్రభావాలు ఉన్నాయి. గుండెపోటు రావచ్చు. కాళ్లు చచ్చుబడిపోవచ్చు’ అని హెచ్చరించినప్పుడు.. అచ్చంగా అలాంటి పరిస్థితే ఎదురైన సందర్భాలూ ఉన్నాయి. ఇది కూడా మనసుకు సంబంధించిన వ్యవహారమే. మానసిక దుర్బలత్వానికి ఉన్న పరిమితిని చాటుతుంది. ఇది నాణానికి మరో వైపు.
బడికెళ్తున్న బిడ్డను ‘క్షేమంగా వెళ్లిరా రాయనా! అసలే రోజులు బాగాలేవు. యాక్సిడెంట్లు జరుగుతున్నాయ్. మనుషులు మరీ దుర్మార్గంగా ఉంటున్నారు’ అంటూ తల్లి హెచ్చరించడం తప్పేమీ కాదు. ఆమె ఆలోచనా విధానంలో లోపమూ లేదు. ఇదంతా మాతృప్రేమలో భాగమే. ఇలా చెప్పడాన్ని మరీ దుర్మార్గంగా నెగెటివ్ థింకింగ్ ముద్రవేయడం సరికాదు. ‘ప్రొటెక్టివ్ థింకింగ్’ అంటే సరిపోతుంది. తనను తాను రక్షించుకోడానికి మనసు చేసే ప్రయత్నం ఇది. ఓ విద్యార్థి ‘నేను పరీక్షల్లో ఫెయిల్ అవుతానేమో’ అని సంకేతాలు ఇవ్వడం వెనుక ‘నా మీద అంచనాలు వద్దు’ అనే విజ్ఞప్తి కూడా ఉంది. అతనిలోని ఆత్మన్యూనతను పోగొట్టగలిగితే ప్రొటెక్టివ్ థింకింగ్ నుంచి బయటపడతాడు. పోరాటానికి సిద్ధం అవుతాడు. కురుక్షేత్ర సంగ్రామం ఆరంభంలో అర్జునుడి అస్త్ర సన్యాసం కూడా ప్రొటెక్టివ్ థింకింగ్లో ఓ భాగమే. ‘బంధువుల్ని చంపాలి. స్నేహితుల్ని ఓడించాలి. కులపెద్దలను అవమాన పరచాలి’ అంటూ ఓటమి తాలూకు ప్రభావాన్ని ఊహించాడు. తనదైన కౌన్సెలింగ్తో కృష్ణ పరమాత్మ ఆ భయాన్ని పోగొట్టాడు. ప్రొటెక్టివ్ థింకింగ్తో మనిషి మహా అయితే సురక్షితంగా బతికేస్తాడు. అంతకుమించి ఎదగలేడు. విజేత కాలేడు. ఏ జాతీయ రహదారి మీదో వెళ్తుంటాం. ‘మలుపులు ఉన్నాయి జాగ్రత్త’ అనే హెచ్చరిక బోర్డు కనిపిస్తుంది. మరీ ప్రొటెక్టివ్ థింకింగ్ ఉన్న వ్యక్తి అక్కడితో ప్రయాణం ఆపేస్తాడు. వెనక్కి వచ్చేస్తాడు. అదే పాజిటివ్ థింకింగ్ ఉన్న వ్యక్తి.. కారు బెల్టు సరిచేసుకుంటాడు. బ్రేకులు చెక్ చేసుకుంటాడు. జాగ్రత్తగా ప్రయాణం సాగించి సురక్షితంగా గమ్యాన్ని చేరుకుంటాడు. ప్రొటెక్టివ్ థింకింగ్ను ఓ ముందస్తు హెచ్చరికగానే భావిస్తాడు. నోసిబో ఎఫెక్ట్ను కూడా ఇంతే సకారాత్మక ధోరణిలో తీసుకోవాలి. ఫలానా చికిత్స విజయవంతం కావడానికి పదిశాతం అవకాశం ఉందని నిపుణులు చెప్పినప్పుడు.. మనం తొంభైశాతంలో ఉంటామేమో అని భయపడకూడదు. పక్కాగా పదిశాతంలో ఉంటామని మనకు మనం ధైర్యం చెప్పుకోవాలి. అప్పుడు, నోసిబో ఎఫెక్ట్ కూడా .. ప్లాసిబో ఎఫెక్ట్ అంత శక్తిమంతంగా పనిచేస్తుంది. ఈ రెండు సందర్భాలలోనూ మెదడు స్పందనను శాస్త్రవేత్తలు ఫంక్షనల్ మ్యాగ్నెటిక్ రిజోనెన్స్ ఇమేజింగ్ (ఎఫ్ఎమ్ఆర్ఐ) ద్వారా స్పష్టంగా గుర్తించారు.
బాల్యంలో ఎదురైన చేదు అనుభవాలు మొదలు నిన్నమొన్నటి జ్ఞాపకాల వరకూ మనిషిని చాలానే ప్రభావితం చేస్తాయి. నోసిబో ఎఫెక్ట్కు గురిచేస్తాయి. చిన్నప్పుడు ఎప్పుడో జ్వరం, తలనొప్పి వెనువెంటనే వచ్చి ఇబ్బంది పెట్టినవారికి.. జ్వరం రాగానే తలనొప్పి లక్షణాలూ కనిపిస్తాయి. ఇది కూడా నోసిబో ఎఫెక్ట్ లాంటిదే. వర్షం పడిన ప్రతిసారీ జలుబు వచ్చినట్టు అనిపించడం కూడా ఇలాంటిదే. వీటికి మూలాలు గత అనుభవాల్లో ఉంటాయి. ఇంగ్లండ్లో జరిగిన ఓ సంఘటన నోసిబో ఎఫెక్ట్ తీవ్రతను తెలియజేస్తుంది. ఓ వ్యక్తికి అనారోగ్యంగా అనిపిస్తే వైద్యుడి దగ్గరికి వెళ్లాడు. ఎందుకో అనుమానం వచ్చి క్యాన్సర్ నిర్ధారణ పరీక్షలు చేయించాడు డాక్టర్. నివేదికను చూసి.. ‘మీకు క్యాన్సర్ అడ్వాన్స్ స్టేజ్లో ఉంది. ఆరు నెలలకు మించి బతకలేరు’ అని స్పష్టంగా చెప్పి పంపాడు. అతని తర్వాత మరో వ్యక్తి కన్సల్టేషన్ గదిలోకి వెళ్లాడు. అతని నివేదికను చూస్తూ.. ‘మీకేం ఇబ్బంది లేదు. ఏవో చిన్నచిన్న సమస్యలు ఉన్నాయి. నేను మందులు రాసిస్తాను. ఏం ఫర్వాలేదు’ అని ధైర్యం చెప్పాడు. కొన్ని ఔషధాలు రాసిచ్చాడు. నిజానికి ఆ ఇద్దరు రోగుల నివేదికలూ తారుమారు అయ్యాయి. సరైన చిరునామాలు నమోదు చేయకపోవడంతో సమాచారం అందించలేకపోయారు. ఆ ఇద్దరిలో ఒకరికి క్యాన్సర్ లేదు. కానీ డాక్టర్ మాటలతో మానసికంగా మరణానికి దగ్గరయ్యాడు. ఆరునెలల్లో నిజంగానే మరణించాడు. క్యాన్సర్ అడ్వాన్స్ స్టేజ్లో ఉన్న వ్యక్తి మాత్రం ఆరునెలల తర్వాత కూడా నిక్షేపంగా ఉన్నాడు. ఊహాత్మకమైన నొప్పి ఒకరిని చంపేసింది. ఊహాత్మకమైన శక్తి ఒకరిని బతికించింది.
ఇదొక సూపర్హిట్ హాలీవుడ్ సినిమా. ఇందులో కథానాయిక ఫ్యాషన్ డిజైనర్. హఠాత్తుగా అనారోగ్యానికి గురవుతుంది. పెద్దపెద్ద డాక్టర్లు సైతం వ్యాధి మూలాలను తెలుసుకోలేక పోతారు. దీంతో ఆమె భర్త కూడా ఫ్రస్ట్రేషన్లోకి వెళ్లిపోతాడు. దీంతో ఓ సంప్రదాయ హీలర్ రంగంలోకి దిగుతాడు. కథానాయిక సమస్యకు మూలాలు తెలుసుకుంటాడు. నోసిబో ఎఫెక్ట్ కారణంగానే తను మంచం పట్టిందనే విషయం అర్థం అవుతుంది. అదే సూత్రాన్ని ప్రయోగించి మళ్లీ మామూలు మనిషిని చేస్తాడు. ఉత్కంఠ భరితంగా సాగే ఈ చిత్రం.. నోసిబో ఎఫెక్ట్ను సమర్థంగా ఉపయోగించుకుంది. దాదాపు గంటన్నర నిడివి ఉన్న ఈ సినిమాను అమెజాన్ ప్రైమ్లో చూడొచ్చు.
నోసిబో అంటే లాటిన్ భాషలో.. హాని. ప్లాసిబో అంటే లాటిన్ భాషలో.. మంచి. వైద్యంతోపాటు క్రీడా రంగాన్ని కూడా ఈ రెండు ధోరణులూ అపారంగా ప్రభావితం చేశాయి. ఇప్పటికీ చాలా క్రీడా శిక్షకులు ‘ఓపెన్ లేబుల్ ప్లాసిబో’ టెక్నిక్ ఉపయోగిస్తున్నారు. అంటే, ఫలానా మాత్ర కేవలం ప్లాసిబో ఎఫెక్ట్ కోసమే ఇస్తున్నది అని చెప్పి మరీ ఇస్తున్నారు. కెఫిన్ అనో, స్టెరాయిడ్ అనో నమ్మించి.. సాధారణ పానీయం ఇచ్చినప్పుడు సైతం ఆటగాళ్లు మెరుగైన ప్రతిభ చూపారు. అదే సమయంలో.. ఫలానా మైదానంలోనో, ఫలానా దేశంలోనో ఆడినప్పుడు తమకు ఓటమి తప్పదనే పిచ్చి నమ్మకం నోసిబో ఎఫెక్ట్గా పరిణమించి పతకాన్ని దూరం చేసిన అనుభవాలూ ఉన్నాయి. చెప్పుడు మాటలు, సోషల్ మీడియా పోస్టులు కూడా కొన్నిసార్లు ప్లాసిబో, నోసిబో ప్రభావం చూపుతాయి. ఫలానా నాయకుడి మీద వీరాభిమానం, ఫలానా పార్టీ పట్ల వ్యతిరేకత.. ఈ కోవలోకే వస్తాయి. మనకు ఇష్టమైన వ్యక్తి పోలికలతో ఉన్నవారిని అభిమానించడం, మనం పెద్దగా ఇష్టపడని వ్యక్తులను అకారణంగా ద్వేషించడం కూడా ప్లాసిబో, నోసిబో ముద్రలే.
అదేదో వాణిజ్య ప్రకటనలో ‘మరక మంచిదే’ అన్నట్టు.. నోసిబో ఎఫెక్ట్లో భాగమైన నెగెటివ్ థింకింగ్ కూడా మనకు మంచి చేస్తుందని చెబుతున్నారు మానసికవేత్తలు. ఇందుకు ఉదాహరణగా ఐదు దశాబ్దాల నాటి చంద్రమండల యాత్రను గుర్తుచేస్తారు. అప్పటికి ఇంత సాంకేతికత లేదు. కంప్యూటర్ పరిజ్ఞానమూ లేదు. కేవలం ఊహల ఆధారంగానే ఏర్పాట్లు చేసుకున్నారు. బుర్రలో నెగెటివ్ థింకింగ్ను రెచ్చగొట్టి మరీ.. ప్రతికూల పరిస్థితుల్ని ఊహించుకున్నారు. అనుకోని సవాళ్లకు సిద్ధం కావడానికి ఈ టెక్నిక్ ఉపయోగపడుతుంది. నోసిబోకు, నిరాశావాదానికి తేడా ఉంది. నోసిబో అస్త్ర సన్యాసం చేయమని చెప్పదు. గురి విషయంలో జాగ్రత్తగా ఉండమని మాత్రమే గుర్తుచేస్తుంది. నిరాశావాది కేవలం ఓటమి గురించే ఆలోచిస్తాడు. మరీ పాజిటివ్గా ఉండటం వల్ల .. శత్రువులకు చిక్కిపోతాం, ప్రత్యర్థుల దగ్గర చులకన అవుతాం. ఓటమిని తట్టుకోలేనంత సున్నితంగా తయారవుతాం. చిన్న ఎదురుదెబ్బ తగలగానే ఆత్మహత్య ఆలోచనలు చుట్టుముట్టేస్తాయి. ఆ పరిస్థితి మనకు వద్దు.
సినిమాలో విలన్ మీదికి హీరోను వదిలినట్టు.. నోసిబో ఎఫెక్ట్ను ప్లాసిబో ఎఫెక్ట్తో దెబ్బకొట్టొచ్చు. ఆశావాదం, ఆత్మవిశ్వాసం, గెలిచి తీరాలన్న బలమైన ఆకాంక్ష ఆ ప్రయత్నంలో అస్త్రశస్ర్తాలుగా పనిచేస్తాయి. నోసిబో ఎఫెక్ట్ మన మీద దాడి చేసిన ప్రతిసారీ.. ప్లాసిబో ఎఫెక్ట్ను గుర్తుచేసుకోవాలి. ఇంకేముంది, ఆగ్నేయాస్త్రం మీద వరుణాస్త్రం సంధించినట్టే.
దీన్నే తెలుగులో స్వీయ సంభాషణ అంటారు. ప్రతి మనిషి ఇతరులతో కంటే తనతో తానే ఎక్కువగా మాట్లాడుకుంటాడు. ఆ సెల్ఫ్టాక్లో నెగెటివ్ పదజాలమే ఎక్కువ. ‘నేను దుర్బలుడిని’, ‘నా శరీరానికి మందులు పడవు’, ‘ఫలానా ఆసుపత్రికి వెళ్తే.. శవమై తిరిగిరావడం ఖాయం’, ‘ఆ డాక్టరు పేరు పక్కన పట్టుమని పది డిగ్రీలు కూడా లేవు’, ‘ఈసారి పోటీలో నేను ఓడిపోవడం ఖాయం’ .. ఇలా మనకు మనం చెప్పుకొనే మాటలకు చాలా శక్తి ఉంది. అవి నేరుగా మెదడుకు చేరిపోతాయి. అందుకు అనుగుణంగానే మెదడు స్పందిస్తుంది. మన పళ్లు మనమే రాలగొట్టుకోవడం అంటే ఇదే. ఇదో రకమైన నోసిబో ఎఫెక్ట్.
☞ నోసిబో ఎఫెక్ట్కు గురైనవారు ప్రత్యేకించి ఇలానే వ్యవహరిస్తారని చెప్పలేం కానీ.. చాలామందిలో కనిపించే లక్షణాలు మాత్రం ఇవే..
☞ ఏకాగ్రత లోపించడం.
☞ నీరసం
☞ నిద్రలేమి లేదా అతినిద్ర
☞ ఆకలి మందగించడం లేదా అతి ఆకలి
☞ తలనొప్పి
☞ డిప్రెషన్లక్షణాలు
☞ ఆత్మహత్య ఆలోచనలు
☞ పలాయన వాదం
☞ సానుభూతిని కోరుకోవడం
సామాజిక మాధ్యమాల్లో చక్కర్లు కొట్టే ఫేక్ న్యూస్ జనం ఆలోచనల్లో విష బీజాలు నాటుతున్నాయి. తమ కులానికో, మతానికో ప్రమాదం వచ్చినట్టు.. దేశమో, ప్రపంచమో సంక్షోభంలో పడినట్టు.. ఫలానా ప్రాంతం అట్టుడికి పోతున్నట్టు .. నకిలీ వార్తలు సృష్టిస్తున్నారు. మార్ఫింగ్ చేసిన ఫొటోలు జోడిస్తున్నారు. ఆ అబద్ధాలను నిజమని నమ్మే ప్రబుద్ధులూ ఉన్నారు. ఆ ప్రభావం మనసును గందరగోళానికి గురిచేస్తుంది. అభద్రత మొదలవుతుంది. నిత్య శంకితుడు అవుతాడు. బావిలో కప్పను తలపిస్తాడు. సోషల్ మీడియానే కాదు.. కొన్ని సినిమాలు, వెబ్సిరీస్ కూడా నోసిబో ఎఫెక్ట్కు కారణం అవుతున్నాయి. ఆ చెత్తకు ఎంత దూరంగా ఉంటే అంత మంచిది.
ఖరీదైనవన్నీ నాణ్యమైనవి. ఎంత ఎక్కువ ధర పెడితే అంత సౌకర్యం. బ్రాండెడ్ ఉత్పత్తుల కోసం ఎంత ఖర్చు చేసినా ఫర్వాలేదు. ఈ నమ్మకాలన్నీ ప్లాసిబో ఎఫెక్ట్తో ముడిపడినవే. దీంతో ఆయా కంపెనీల వ్యాపారం దూసుకుపోతున్నది. ఇక్కడే నోసిబో కూడా తనవంతు ప్రభావం చూపుతున్నది. నిజానికి, జనరిక్ ఔషధాలకు నాణ్యతలో తిరుగులేదు. కానీ జనం చవకైనవన్నీ నాసిరకానివే అనే దురభిప్రాయంతో ఆ మందుల పట్ల ఆసక్తి చూపడం లేదు. స్తోమత లేకపోయినా పేరున్న కంపెనీల ఔషధాలే కొంటున్నారు. సౌందర్య సాధనాలు, బట్టలు, చెప్పులు.. ప్రతి ఉత్పత్తినీ ప్లాసిబో-నోసిబోలు ప్రభావితం చేస్తున్నాయి. ఫలితంగా చిన్న కంపెనీలు చిన్నగానే మిగిలిపోతున్నాయి.
మిగిలినవారితో పోలిస్తే.. నోసిబో ఎఫెక్ట్కు ప్రభావితులైనవారు అనారోగ్యం పాలయ్యే ఆస్కారం ఎక్కువని అధ్యయనాలు చెబుతున్నాయి. దీంతో ఓ పట్టాన కోలుకోరు. ఫలితంగా వైద్య ఖర్చులు పెరుగుతాయి. వైద్యుల పట్ల నమ్మకం తక్కువ. మందుల ప్రభావం విషయంలో విశ్వాసమూ తక్కువే. ఇట్టే డిప్రెషన్లో కూరుకుపోతారు. నోసిబో అనేది మానసిక సమస్య కాదు. ఆలోచనా విధానం. దాన్ని మార్చుకుంటే.. నోసిబో నుంచి ప్లాసిబోకు.. నెగెటివ్ నుంచి పాజిటివ్కు మారిపోవడం పెద్ద కష్టమేం కాదని చెబుతున్నారు మానసిక నిపుణులు. కొవిడ్ వ్యాక్సినేషన్ కారణంగా దుష్ఫలితాలు ఉంటాయనే ప్రచారం.. టీకా తీసుకున్నవారిలో చాలామందిని అనారోగ్యానికి గురిచేసింది.
నోసిబో ఎఫెక్ట్లో.. మాత్ర అబద్ధం. దుష్ఫలితం నిజం.
ప్లాసిబో ఎఫెక్ట్లో.. మాత్ర అబద్ధం. సత్ఫలితం నిజం.
ప్లాసిబో ఒత్తిడిని దూరం చేస్తే.. నోసిబో కొత్త ఒత్తిడిని నెత్తిన మోపుతుంది. ఒకచోట నమ్మకమే మిత్రుడు. ఒకచోట అపనమ్మకమే శత్రువు. జీవితంలో రెండూ ముఖ్యమే. కాకపోతే ప్లాసిబో డోసేజ్ పెరిగేకొద్దీ మనోబలం పెరుగుతుంది. విజయావకాశాలూ పెరుగుతాయి. నోసిబో పూర్తిగా లేకపోయినా ఇబ్బందే. మనల్ని హెచ్చరించడానికి, స్పీడ్ బ్రేకర్లా పనిచేయడానికి ఓ వ్యవస్థ అంటూ ఉండాల్సిందే. కాకపోతే, మనల్ని ప్రభావితం చేసేంత శక్తి దానికి ఉండకూడదు. ఈ రెండిటిని సమన్వయం చేసుకుంటూ ముందుకెళ్తే.. జీవితంలో తిరుగే ఉండదు.