ఎర్రరంగు కండ్లద్దాలు పెట్టుకుంటే, ప్రపంచం ఎర్రగా కనిపిస్తుంది. పచ్చరంగు కండ్లద్దాలు ధరిస్తే పచ్చగా అనిపిస్తుంది. కాబట్టే, ఎవరి రంగుల ప్రపంచంలో వాళ్లు బతికేస్తున్నారు. జ్ఞానులు మాత్రం.. నగ్న నేత్రాలతో దర్శిస్తారు. మన కండ్లను చుట్టేసిన రంగుల పొరను తొలగించుకోవాలంటే.. ఎరుక ముఖ్యం. ఆ ఎరుకకు ‘జెన్’ ఆలోచనా విధానం ఓ మార్గం.
దీనికి సంబంధించి ఓ చిన్న కథ ప్రచారంలో ఉంది. అప్పట్లో ఓ గొప్ప జెన్ గురువు ఉండేవారు. ఆయన బోధనలకు దూరంగా బతికేవారు. ఉపదేశాలు చేసేవారు కాదు. ఎప్పుడూ ఆయన భుజం మీద ఒక బస్తా ఉండేది. అందులో ఏవో వస్తువులు ఉండేవి. పిల్లలు కనిపిస్తే, అందులోంచి మిఠాయిలు తీసి చేతిలో పెట్టేవాడు. దీంతో గురువుగారు కనబడగానే పిల్లలు చేతులు చాచేవారు. ఏదైనా సందేశం ఇవ్వమంటూ ప్రజలు కూడా బలవంతపెట్టేవారు. ఆయన మాత్రం అవుననీ అనకుండా, కాదనీ చెప్పకుండా.. తన దారిన తాను వెళ్లేవాడు. పల్లెత్తు మాట కూడా మాట్లాడేవాడు కాదు. మరో జెన్ గురువుకు ఇదంతా చూసి కడుపు మండింది. ‘అసలు ఇతను జెన్ గురువేనా?’ అనే సందేహమూ కలిగింది. సంగతేమిటో తేల్చుకుందామని బయల్దేరాడు. ‘చెప్పు.. సూటిగా చెప్పు.. జెన్ అంటే ఏమిటి?’ అని నిలదీశాడు. వెంటనే ఆ వ్యక్తి భుజం మీది సంచితీసి పక్కన పడేసి నిటారుగా నిలబడ్డాడు. అప్పుడు, ఈ కొత్త గురువు ‘జెన్ లక్ష్యం ఏమిటి?’ అని మళ్లీ రెట్టించాడు. అదేమీ పట్టించుకోకుండా.. పడేసిన బస్తా భుజానికెత్తుకుని మళ్లీ తన దారిన తాను వెళ్లిపోయాడు.
దయచేసి, ఇంకెప్పుడూ ‘ధ్యానం చేయాలి’ అనే మాట ఉపయోగించొద్దు. ఎందుకంటే, మీరిప్పుడు ధ్యానంలోనే ఉన్నారు.
‘యోగస్థితిని కానీ, జెన్ను కానీ.. అందుకోవాలంటే, ఆ ఆధ్యాత్మిక ప్రయాణంలో అన్నిటినీ త్యజించాలి. బరువును వదిలించుకుని.. స్వేచ్ఛగా, నిటారుగా నిలబడాలి’ అన్నది ఆ చర్యల అంతరార్థం. బరువుతో నిటారుగా నిలబడలేరు. జెన్ స్పృహతో ఆ బరువును తలకెత్తుకున్నప్పుడు, అసలు అది బరువుగానే అనిపించదు. యోగా, జెన్.. రెండూ ప్రశాంతతను ప్రసాదించే ప్రక్రియలే అయినా.. వాటి మధ్య చాలా వ్యత్యాసం ఉంటుంది. యోగా ప్రాథమికంగా తాత్వికత, జీవన విధానంతో ముడిపడినది. జెన్ మాత్రం బౌద్ధతత్వంలో ఒక భాగం. ఇది మతం కాదు. ఆరాధించేందుకు దైవం ఉండడు. పూజాది క్రతువులు కనిపించవు. మన యోగక్షేమాలను, మంచి చెడులను ఎవరో పర్యవేక్షిస్తారనో, మనం చనిపోయాక మన ఆత్మ ఫలానా మజిలీ చేరుకుంటుందనో ఎక్కడా ప్రస్తావించరు. జెన్ భారతదేశంలో పుట్టింది. ధ్యానాన్ని.. చైనీస్లో చాన్ అనీ, కొరియన్లో సాన్ అనీ పిలుస్తారు. చైనా తావోయిజం, భారతీయ బుద్ధిజం.. రెండిటిని కలిపితే జెన్ పుట్టిందని కూడా అంటారు. ఇందులో అపార ప్రాచుర్యం పొందిన రెండు శాఖలు ఉన్నాయి.. రింజాయ్, సోటో. జెన్కి మనదేశంలోనూ లభించనంత ఆదరణ జపాన్లో దొరికింది. జెన్ ఆర్ట్ చాలా సరళంగా ఉంటుంది.
తెల్లకాగితం లేదా పట్టుబట్టపై నల్లటి చుక్క .. చాలా పెయింటింగ్స్లో, కాలిగ్రఫీలో కనిపిస్తుంది. భారతీయ జెన్ వ్యవస్థాపకుడు బోధిధర్ముని చిత్రం చుట్టూ వలయాకారంలో ఉండే చిన్నచిన్న బ్రష్ స్ట్రోక్స్ నుంచి కూడా జెన్ యోగులు స్ఫూర్తి పొందుతారు. ఎన్సో.. జెన్ను సూచించే ప్రామాణికమైన నమూనా. దీన్ని జ్ఞానోదయ నమూనా (సర్కిల్ ఆఫ్ ఎన్లైటెన్మెంట్) అనీ చెప్పవచ్చు. జెన్ అంటే ధ్యానం. ‘నేను జ్ఞానోదయం పొందిన వ్యక్తిని’ అనే ఎరుక నుంచి ఆరంభం అవుతుంది. అహంకారాన్ని త్యజించటం, విశ్వంతో అనుసంధానం కావటం, బాధకు మూలాన్ని గుర్తించడం.. అంతిమంగా మనిషి అవగాహన లోపభూయిష్ఠమైనదనే సత్యాన్ని గ్రహించటం.. ఇలా వివిధ స్థాయులలో జెన్ వికాసక్రమం ఉంటుంది.
జెన్ సాధన చేసినవారిలో మానసిక స్థిరత్వం కనిపిస్తుంది. బాహ్యమైన పరిస్థితులు ఎలాంటి ప్రభావం చూపవు. అదెలా అంటారా? అయితే, ఈ కథ చదవండి. అనగనగా ఓ ఊరు. ఆ ఊళ్లో ఓ రైతు ఉండేవాడు. ఆయన కొడుకు అడవికి వెళ్లి ఓ గుర్రాన్ని పట్టుకొచ్చాడు. ఊళ్లో వాళ్లంతా ‘నీ కొడుకు తెలివైనవాడు. గొప్ప పనిచేశాడు’ అని కీర్తించారు. ‘ఏమో అయ్యుండొచ్చు’ అన్నాడు రైతు. మరుసటి రోజు కొడుకు ఆ గుర్రాన్ని మచ్చిక చేసుకుని స్వారీ చేయటానికి ప్రయత్నించాడు. అదుపు తప్పి గుర్రం పైనుంచి కిందపడ్డాడు. కాలు విరిగింది. అంతలోనే గుర్రం ఎటో వెళ్లిపోయింది. ఊళ్లోవాళ్లేమో, ‘పాపం నీ కొడుకు కాలు విరిగింది. గుర్రం కూడా చేజారిపోయింది. ఎంతటి దురదృష్టం’ అని సానుభూతి కురిపించారు.
ఫ్యాన్ మహావేగంగా తిరుగుతున్నప్పుడు.. పైకి ఏ కదలికా లేనట్టు అనిపిస్తుంది. జెన్ జీవనశైలి కూడా అంతే. నిదానించినట్టు కనిపించినా.. ప్రపంచం కంటే చాలా ముందే ఉంటాం.
ఇంతకు ముందులాగే ఆ రైతు ‘ఏమో అయ్యుండొచ్చు’ అన్నాడు. మరుసటి రోజు.. ‘పక్కరాజ్యం రాజు మనపై దండయాత్రకు వస్తున్నాడు. ఊళ్లో యువకులంతా సైన్యంలో చేరాలి’ అని దండోరా వేయించారు మహారాజు. ప్రభువుల ఆదేశం. కాదనే ధైర్యం ఎవరికి ఉంటుంది? అయిష్టంగానే, చేతికొచ్చిన పిల్లలను యుద్ధానికి పంపారు. కాలు విరగడంతో రైతు కొడుకును సైన్యంలోకి తీసుకోలేదు. ఇంట్లోనే ఉండిపోయాడు. అంతలోనే, పారిపోయిన గుర్రం మరో గుర్రాన్ని వెంటపెట్టుకుని మరీ తిరిగి ఇంటికొచ్చింది. ఇప్పుడు అందరూ అతణ్ని ‘నువ్వు అదృష్టవంతుడివి’ అని ఆకాశానికెత్తారు. దానికి కూడా ‘ఏమో అయ్యుండొచ్చు’ అనే సమాధానం చెప్పాడు రైతు ఎప్పట్లానే. బాహ్యమైన పరిస్థితులేవీ ఆ రైతును ప్రభావితం చేయలేకపోయాయి. జెన్లో నిమగ్నమైన వారి మానసిక స్థితీ ఇంతే స్థిరంగా ఉంటుంది.
జెన్ అభ్యాసంలో రెండు క్రియలు ఉంటాయి. కూర్చోవటం, శ్వాస పీల్చుకోవటం. దీనివల్ల జాగరూకత పెరుగుతుంది. మనసు చక్కర్లు కొడుతున్నప్పుడు.. స్థిరత్వం కష్టం. కాబట్టే, ముందు నిశ్శబ్దంగా కూర్చోవాలి. భంగిమ కూడా ముఖ్యమే. ఆ తర్వాత శ్వాసపై దృష్టి సారించాలి. శ్వాస ఛాతీ నుంచి వచ్చినప్పుడు మనిషి నిస్సహాయతలో కొట్టుకుపోతాడు. అసహనం పెరుగుతుంది. శ్వాస ముందుకన్నా వేగవంతం అవుతుంది. దీనికి బదులుగా నాభి దిగువ భాగంపై దృష్టిని కేంద్రీకరించాలి. నెమ్మదిగా, సుదీర్ఘంగా, గాలిని బయటకు పంపుతున్నప్పుడు.. నిశ్వాస సహజంగానే దానిని అనుసరిస్తుంది. ఆ తర్వాత శ్వాస గట్టిగా పీల్చాలి. ఇలా ఉచ్ఛ్వాస, నిశ్వాసలపై పట్టు సాధించేందుకు శ్వాసక్రియను ప్రశాంతంగా సాగనివ్వాలి. ఈ ప్రక్రియ దానంతట అదే పునరావృతం అవుతున్నప్పుడు.. మహా ప్రశాంతంగా అనిపిస్తుంది.
‘నేను.. నేను.. నేను’ రోజుకు పదిసార్లు అనుకుంటే పది కష్టాలు, వందసార్లు అనుకుంటే వంద కష్టాలు. కాబట్టే, ముందు ‘నేను’ను వదిలించుకో.
అవిశ్రాంత స్థితిని అధిగమిస్తాం. మనసును నిశ్చల స్థితికి తీసుకురావటానికి ముందు భంగిమను, శ్వాసను ఎప్పుడూ సర్దుబాటు చేసుకోవలసి ఉంటుంది. ఇలా కూర్చున్నప్పుడు కళ్లు మూసుకుని ఉండాలని జెన్ చెప్పదు. ఎదురుగా అన్నీ కనిపిస్తూ ఉంటాయి. అయినా, పట్టనట్టుగా వ్యవహరించాలి. ఏదీ ఆలోచించకూడదు అనుకోవటం కూడా ఓ రకమైన ఆలోచనే కదా. సాధన ఓ మెట్టు పైకి వెళ్లిన తర్వాత.. మీరు ఏ విషయమూ ఆలోచించటం లేదనే ఎరుక సాధ్యం అవుతుంది. జెన్ బోధనలో ప్రధానమైంది రిలాక్సేషన్. అంటే విశ్రాంతి స్థితిని కొనితెచ్చుకోవటం. తనతో తాను ప్రశాంతంగా ఉండటం. ఇందుకు ప్రయాస పనికిరాదు. ప్రయాస పడటం వల్ల ఒత్తిడి ఎదురవుతుంది. ఏదో ఒక పని చేయవలసి ఉంటుంది. మరేదో సాధించాలని ఉంటుంది. వీటన్నిటికీ దూరంగా ఉండగలగటమే జెన్.
ఒక సన్యాసి దట్టమైన కీకారణ్యంలో ప్రయాణిస్తున్నాడు. అంతలో పొదల మాటునుంచి పులి ఆయనపై దూకింది. వెంటనే పరుగు లంఘించుకున్నాడు. ఓ చెట్టు చిటారుకొమ్మదాకా ఎక్కేశాడు. పులి చెట్టుకింద కూర్చుని అతని కోసం ఎదురుచూడసాగింది. దీంతో అతను బిక్కుబిక్కుమంటూ కాలం గడిపాడు. అదే సమయంలో చిటారుకొమ్మన విషసర్పం కనిపించింది. తను కదిలితే చాలు, కాటేసేలా ఉండటంతో బిగుసుకుపోయి కూర్చున్నాడు. ఇక తన ప్రాణం పోయినట్టే అనుకుంటూ ఉండగా.. పైనున్న తేనెపట్టు నుంచి ఓ చుక్క తేనె కారి పెదవులపై పడింది. ఆ రుచిని ఆస్వాదిస్తూ ‘అబ్బా! ఎంత తియ్యగా ఉందో’ అనుకున్నాడు. అప్పటివరకూ వేధిస్తున్న మరణభయాన్ని విడిచిపెట్టి కొత్త అనుభూతికి లోనయ్యాడు. ఈ కథ.. చిన్నచిన్న మార్పులతో జీవితంలో ఆనందాన్ని సొంతం చేసుకోవచ్చన్న సత్యాన్ని చాటుతుంది. సంతోషం అనేది బాహ్యంగా కలిగే అనుభవాలతో రాదు. జీవితంలో మనం చేసుకునే సర్దుబాట్ల ద్వారా సాధ్యమవుతుంది. ఆలోచనల్లో, పనుల్లో, సంభాషణల్లో, వర్తమానాన్ని ఆస్వాదించడంలో.. కొద్దిపాటి మార్పులు చాలు. ఇదే జెన్ జీవనశైలి అంతరార్థం.
మాంసం తినకపోవడం ఒక్కటే శాకాహారం కాదు. హింసాత్మక ఆలోచనలను, ప్రమాదకర ఉద్వేగాలను, తూటాల్లాంటి మాటలను, నేరపూరిత చర్యలను దూరం చేసుకున్నప్పుడే .. నువ్వు శుద్ధ శాకాహారివి.
అవును. వెంటనే, మీ మనసును ఖాళీ చేయండి. ఎక్కడ పడితే అక్కడ విహరించటానికి ఏ మాత్రం అవకాశం ఇవ్వకండి. కొన్ని చిన్నచిన్న విషయాలే చికాకు, అలసట కలిగిస్తుంటాయి. ఇలాంటి సమయంలో ఐదు నిముషాలపాటు ప్రశాంతంగా కూర్చుని జాజెన్కు ప్రయత్నించండి. దేని గురించీ ఆలోచించనంత శూన్యస్థితిని పొందటం సులభం కాదు. తరచుగా.. ఉద్దేశపూర్వకంగానే ఆలోచలను నియంత్రించేందుకు ప్రయత్నించాలి. జీవితంలోని ఇతర విషయాల గురించి కాకుండా.. ఇప్పుడు చేస్తున్న పనిపైనే దృష్టి పెట్టడానికి ఆ సాధన దోహదం చేస్తుంది. ఏదైనా పనిని మీపైన రుద్దుతున్నారని అనిపించినప్పుడే అది భారంగా అనిపిస్తుంది. ఇష్టంగా చేస్తేనే.. అమూల్యంగా, అర్థవంతంగా మారుతుంది. ప్రస్తుత పరిస్థితుల్లో మానసిక, శారీరక భారాలను తగ్గించుకోవటమూ ముఖ్యమే. ఆధ్యాత్మికంగా తేలికపడటం అంటే అదే. మనం నియంత్రించలేని విషయాల గురించి చింతించి సమయాన్ని వృథా చేసుకోవడం ఎందుకు?
మీ భంగిమ, శ్వాస, మనసును సమన్వయపరుచుకోవటమే జాజెన్కు ఆధారం. ముందుగా మీ తల నుంచి వెన్నుపూస చివరివరకు ఒకే వరుసలో ఉండేలా మీ భంగిమను సర్దుబాటు చేసుకోండి. దీనివల్ల పై నుంచి కిందికి ఒక సరళరేఖలా అవుతుంది. నాభి కింది స్థానం నుంచి నెమ్మదిగా శ్వాస తీసుకోండి. పనిలో ఒత్తిడి ఉన్నప్పుడు నిమిషానికి ఏడు లేదా ఎనిమిది సార్లు శ్వాసక్రియ సాగుతుంది. శ్వాసపై దృష్టి పెట్టినప్పుడు దానిని మూడు నుంచి నాలుగు సార్లకు తగ్గించుకోగలుగుతారు. దానివల్ల మనసు నిశ్చలస్థితికి చేరుతుంది. ఈ అభ్యాసం తల, గుండె రెండిటికీ ప్రశాంతతను అందిస్తుంది. మీ దినచర్యను జాజెన్తో ప్రారంభిస్తే మనసు, శరీరం పటిష్ఠమవుతాయి. ఇంటినుంచి కార్యాలయాలకు వెళ్లేటప్పుడు, తిరిగి వచ్చేటప్పుడు, మీకంటూ ప్రేరణ కావాలనుకున్నప్పుడు ఈ సాధనకు సిద్ధపడండి. దీనివల్ల మీలో ఆందోళనలు తొలగిపోతాయి…ఇక చివరగా ఒక మాట. జీవితంలో సంక్లిష్టతల గురించి ఎంత బాధపడినా ఉపయోగం లేదు. ప్రపంచాన్ని మార్చటం అనేది సాధారణ విషయం కాదు. మీరు కోరుకున్న విధంగా ప్రపంచం లేనప్పుడు మిమ్మల్ని మీరు మార్చుకోవటం మంచిది. అప్పుడిక, ప్రపంచం ఎలా ఉన్నా మీరు సుఖంగా ఉండగలుగుతారు. మనిషిని, పరిస్థితులను మంచి, చెడు అంటూ రెండుగా విడదీసి చూసినప్పుడే ఆందోళన, ఒత్తిడి అధికం అవుతాయి. శ్వాస తీసుకున్నప్పుడు మంచి శ్వాసా, చెడు శ్వాసా అనేది ఆలోచించం. శ్వాస తర్వాత శ్వాస తీసుకున్నట్టు.. ఒక పని తర్వాత మరోపని కొనసాగిస్తే ఎలాంటి ఇబ్బందీ ఉండదు. ఈ రోజు చేయాల్సిన పని మీద దృష్టిపెట్టండి. జెన్ చెప్పే ఆచరణాత్మక జీవనవిధానం ఇది.
ఆకలి మనిషిని రాక్షసుడిని చేస్తుంది. కాబట్టి, ఉపవాసాల పేరుతో పొట్ట మాడ్చుకోవద్దు.
హకోయిన్ ఓ జెన్ గురువు. ఒకరోజు అతని దగ్గరికి ఒక వీరుడు వచ్చాడు. ‘స్వర్గం, నరకం గురించి తెలుసుకోవాలని ఉంది. నిజంగా అవి ఉన్నాయా?’ అని ప్రశ్నించాడు. హకోయిన్ అతని వంక ఎగాదిగా చూసి ‘అసలు నువ్వెవరు?’ అని అడిగాడు. ‘కనిపించటం లేదా? నేను వీరుణ్ని’ అన్నాడతను కాస్త గర్వంగా. ‘నువ్వు వీరుడివా? చూస్తుంటే పిరికిపందలా ఉన్నావు. కత్తి పట్టడం తెలుసా? నువ్వో మొద్దు మొహానివి అని ఇట్టే చెప్పేస్తారు ఎవరైనా. పిచ్చిమాటలు కట్టిపెట్టి బయటికి నడు’ అని గట్టిగా అన్నాడు హకోయిన్ వెటకారంగా. ఆ మాటలకు ఆ వీరుడు ఉగ్రుడైపోయాడు. ఆవేశంతో ఊగిపోయాడు. ఒరలోంచి సర్రున కత్తి బయటకు లాగి అతని తల నరకబోయాడు. ‘ఇదే నాయనా? నరకం అంటే’ అని చెప్పాడు హకోయిన్ ఆ వీరుడి వైపు చూస్తూ చిరునవ్వుతో. కత్తి ఎత్తిన ఆ వీరుడు హఠాత్తుగా ఆగిపోయాడు. ఒక్కసారిగా అతనిలో పశ్చాత్తాపం కలిగింది. కత్తి పక్కన పడేసి గురువుపాదాల మీద పడ్డాడు. ‘ఇదే నాయనా స్వర్గం అంటే..’ అంటూ మరోసారి నవ్వాడు హకోయిన్.
కోరికల్ని జయిస్తే చాలు. ఎవరైనా బుద్ధుడు కావచ్చు. బుద్ధుడు ఓ వ్యక్తి పేరు కాదు. హోదా కూడా కాదు. ఓ మానసిక స్థితి. అత్యున్నతమైన మానసిక స్థితి.
ప్రతి జెన్ గురువు తన శిష్యులకు చెప్పే కథల్లో ఇది ముందువరసలో ఉంటుంది. స్వర్గం, నరకం అనేవి ఎక్కడో భూమికి ఆవల లేవు. మనలోనే ఉన్నాయి. మనిషిని పశువుగా చేసే కోపతాపాలే నరకమనీ, పశ్చాత్తాపంతో నిండిన హృదయమే స్వర్గానికి దారి అనీ ఈ కథ మనకు చెబుతుంది. స్వర్గం, నరకాల్ని సృష్టించుకోవటం మన చేతుల్లోనే ఉంది.
మీ కోరికలను, కోపాన్ని అదుపులో ఉంచుకోవాలి. లౌకిక విషయాల స్వభావ, స్వరూపాలను అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నించాలి. దురాశ, కోపం, అజ్ఞానం.. మూడు కాలకూట విషాలు. వీటిని దూరంగా పెడితేనే మనసుకు శాంతి లభిస్తుంది. భ్రాంతి తొలగిపోతుంది.