హిమాలయాల్ని అధిరోహించడం కావచ్చు. ప్రపంచాన్ని జయించడం కావచ్చు.రాబోయే ఎన్నికల్లో ఏదో ఓ పార్టీ టికెట్ సాధించడం కావచ్చు. నచ్చిన అమ్మాయినిపెండ్లాడటమూ కావచ్చు. ఏదైతేనేం, ముందుగా మీకంటూ ఓ లక్ష్యాన్ని నిర్దేశించుకోండి. ఆచరణకు ఉపక్రమించండి. ఆ ప్రయాణంలో మీకంటూ ఓ ఆయుధం కావాలి. అలా అని ఏకే 47లూ, ఏకే 56లూ సమకూర్చుకోవాల్సిన పన్లేదు. పిడిబాకులూ, వేటకొడవళ్లూ వెతుక్కోవాల్సిన అవసరమూ లేదు. మెదడే మీ ఆయుధాగారం. మీ విజయానికి అవరోధాలైన నెగెటివ్ ఎమోషన్స్ మీద గురిపెట్టండి. చెడు ఉద్వేగాల్ని పారదోలినప్పుడే మీరు విజేతగా నిలుస్తారు.
ఉద్వేగాలు.. వంటలో ఉప్పు లాంటివి. తగిన మోతాదులో ఉంటే రుచికరం, ఆరోగ్యకరం. హద్దులు దాటితే అనారోగ్యం, ముద్ద దిగదు కూడా! ఎమోషన్స్ మీద పట్టు సాధించాలంటే.. ముందుగా వాటిని పట్టుకోవాలి. మన మెదడును ఎలా ఆక్రమించుకుంటున్నాయో అర్థం చేసుకోవాలి.
ఫీల్..
కోపం, బాధ, అసూయ.. మన నెత్తినెక్కి కూర్చున్నా అర్థం చేసుకోలేం. మనం వేరు, మన ఎమోషన్స్ వేరు అనే విషయాన్నే పట్టించుకోం. ఇంకేముంది? రగిలిపోతాం, పళ్లు నూరుతాం, పెడబొబ్బలు పెడతాం. ఇంత డ్రామా అవసరమా? ఈ ఏకపాత్రాభినయం వెనుక ఉన్న దర్శక సమ్రాట్.. ఉద్వేగమే! సైకాలజిస్టులు ఈ ఎరుకను ‘లేబులింగ్’ అంటారు.
డీల్..
ఏదైనా ఎమోషన్ మన దగ్గరికి వస్తున్నప్పుడే.. జాగ్రత్త పడాలి. స్పందించాలా, వద్దా? స్పందించాల్సిన అవసరమే ఉంటే.. ఏ మేరకు స్పందించాలి? అన్నది నిర్ణయించుకోవాలి. మనకు కోపం రాదు. తెచ్చుకుంటాం. అసూయ పుట్టదు. మనమే పుట్టిస్తాం.
హీల్..
గాయం పుండుగా మారుతుంది. నిర్లక్ష్యం చేస్తే చుట్టుపక్కలకూ విస్తరిస్తుంది. కాలో చేయో తీసేయాల్సి వస్తుంది. అదే, తొలిదశలోనే చికిత్స అందిస్తే.. ఇంత తీవ్రత ఉండదు. ఎమోషన్స్కు కూడా ఈ పోలిక వర్తిస్తుంది. గుండె లోతుల్లో పేరుకుపోయిన ఉద్వేగాలు మానసిక అనారోగ్యాలకు కారణం అవుతాయి. ఎంత మురగబెట్టుకుంటే అంత ప్రమాదకరం. సాధ్యమైనంత త్వరగా ఆ మానసిక గాయాలకు మలాము పూయాలి.
మనకు ఉన్నదాన్ని పట్టించుకోం. లేనిదాని కోసం మాత్రం ఆరాటపడతాం. మనకు డబుల్ బెడ్రూమ్ ఫ్లాట్ ఉందనే ఆనందం కంటే.. పక్కవాడు డూప్లెక్స్లో ఉంటాడనే ఆక్రోశమే ఎక్కువ. మనకు ప్రమోషన్ వచ్చిన ఆనందం నిమిషమైనా నిలబడదు. పక్కవాడికి డబుల్ ప్రమోషన్ ఇచ్చారన్న అసూయ గుండెల్ని రగులుస్తుంది. ఇదంతా ఇతరులతో పోల్చుకోవడం వల్ల వచ్చిన సమస్య. దీన్నే ఫోమో (ఫియర్ ఆఫ్ మిస్సింగ్ అవుట్)గా అభివర్ణిస్తారు సైకాలజిస్టులు. తన దగ్గర లేనిది, మరెవరి దగ్గరో ఉన్నదనే వెలితి. తనకు దక్కనిది ఇంకొకరికి దక్కిందనే అసూయ.
ఇల్లు, కారు, జీతం, ప్రమోషన్, ఫారిన్ టూర్, ఫేస్బుక్లో లైకులు, ఇన్స్టాలో క్లిక్కులు.. కారణం ఏమైనా కావచ్చు. కొన్నిసార్లు అకారణంగానూ ఎమోషన్స్ మనతో ఆడుకోవచ్చు. అందాచందాల పోలికకైతే అంతే లేదు. ప్రతి పదిమందిలో ఎనిమిది మంది తాము ఇంతకంటే ఆకర్షణీయంగా ఉండాల్సిందని బాధపడిపోతూ ఉంటారని రాయల్ సొసైటీ ఆఫ్ పబ్లిక్ హెల్త్ అధ్యయనంలో తేలింది. మనం చాలా సందర్భాల్లో ఖరీదైన కప్పుల కోసం ఆరాటపడతాం. కప్పును బట్టి కాఫీ రుచి మారదనే విషయాన్నే పట్టించుకోం. మన జీవితం కాఫీ లాంటిది. పైపై ఆడంబరాలు కప్పులాంటివి. మనం దృష్టి పెట్టాల్సింది కాఫీ మీద. ఆ సూక్ష్మమే కొరవడుతున్నది.
ఎందుకు? ఎందుకు? ఎందుకు?
.. ఎమోషన్స్ను పట్టేసుకోవడంలో ప్రశ్నను మించిన మార్గం లేదు. కోపం రాగానే ‘ఎందుకు?’ అని ప్రశ్నించుకోవాలి. ‘బాసు తిట్టాడు’ అని సమాధానం వచ్చిందే అనుకోండి. మళ్లీ ‘ఎందుకు?’ అని ప్రశ్నించుకోవాలి. ‘ప్రాజెక్ట్ పూర్తి కాలేదు’ అని మనకు మనమే సమాధానం ఇచ్చుకుంటాం. అక్కడితో ఆగిపోకుండా మరోసారి ‘ఎందుకు?’ అని మనల్ని మనం నిలదీయాలి. అప్పుడు దారికొస్తాం. ‘నిజమే కాస్త బద్ధకించాను’ అంటూ మనకు మనమే సంజాయిషీ ఇచ్చుకుంటాం. అంటే.. మన కోపానికి కారణం మనమే.
మన దుఃఖానికి కారణమూ మనమే. బాసు ఓ సాకు మాత్రమే. ప్రతి ఎమోషన్నూ ఇలా నిలదీయాల్సిందే. నిగ్గుదేల్చాల్సిందే. అందులో అవసరమైనంత తీసుకుని.. మిగతాది చెత్తబుట్టలో వేయాలి. లేకపోతే.. మనల్ని స్థిమితంగా ఉండనీయదు, ప్రశాంతంగా బతకనీయదు. లక్ష్యాన్ని చేరుకోనివ్వదు. రావణుడి లక్ష్యం విశ్వ విజేత కావడం. కానీ, ఓ చెత్త ఎమోషన్ అతణ్ని దారి తప్పించింది. రామబాణానికి నేలకొరిగేలా చేసింది. అతడి తమ్ముడు కుంభకర్ణుడూ అంతే. ఘోర తపస్సుతో శివుడిని మెప్పించినా… తీరా వరం కోరుకో అనేసరికి తిండి-నిద్ర ప్రసాదించమని అడిగాడు. పక్కదారి పట్టే ఎమోషన్స్ అణుబాంబు కంటే ప్రమాదకరం.
ఆలోచనల్ని పట్టుకోండి
ఫలానా స్వామీజీ చెప్పారని ఆలోచనల్ని నియంత్రించే ప్రయత్నం చేయకండి. అదో టైమ్ వేస్ట్ వ్యవహారం. అసాధ్యమైన పని కూడా. అయితే, ఆ ఆలోచనలు మనల్ని నియంత్రించకుండా జాగ్రత్త పడితే చాలు. వచ్చే ఆలోచనల్ని రానివ్వండి. చెప్పాలనుకున్నదేదో చెప్పనివ్వండి. సావధానంగా వినండి. అంతేకానీ, స్పందించకండి. రోషం తెచ్చుకుని మీసం తిప్పేయకండి. మీరు తొణకడం లేదని అర్థమైపోగానే… చెట్టుమీది కాకుల్లా అవే తుర్రుమంటాయి. ఆలోచనలు మనల్ని నియంత్రించకుండా జాగ్రత్త పడటం అంటే ఇదే. ఈ ప్రయత్నంలో ‘న్యూట్రల్ అబ్జర్వేషన్ మెడిటేషన్’ ఉపయోగపడుతుంది.
ఇది చాలా సులభమైన ప్రక్రియ. ఓ ఐదు నిమిషాల వ్యవహారం. ఈ సాధనలో ఉన్నప్పుడు ఆలోచనలు వస్తుంటాయి. పోతుంటాయి. మనం మాత్రం.. ఏ ఆలోచననూ తుంచేయం. పొడిగించం. గమనిస్తూ ఉండటమే మన పని. దీనివల్ల మనం వేరు, మన ఆలోచనలు వేరు అనే ఎరుక సాధ్యపడుతుంది. ఎమోషన్స్ మేనేజ్మెంట్కు పనికొచ్చే అభ్యాసం ఇది. సెల్ఫోన్ను ఒక్క మీటతో సైలెంట్గా మార్చినట్టు.. ధ్యాన స్థితితో మన ఆలోచనల్ని కూడా సైలెంట్ మోడ్లోకి తీసుకెళ్లొచ్చు. రోజూ కొంతసేపు.. విశ్లేషణలు చేయకుండా, ప్రతిస్పందనలు ఇవ్వకుండా.. ఆలోచనల్ని గమనిస్తూ ఉండటమే అసలైన ధ్యానం. మెడిటేషన్ మనల్ని దేవుడికి దగ్గర చేయవచ్చూ, చేయకపోవచ్చు. కానీ మనల్ని మనకు దగ్గర చేస్తుంది.
వ్యసనాలను వదిలేయండి..
మద్యం ఓ వ్యసనం. ధూమపానమూ వ్యసనమే. మన మనసు మీద మనకు నియంత్రణ లేకపోవడమే వ్యసనాలకు మూలం. ఆ వగరు వగరు ద్రావకంలో, ఆ దట్టమైన పొగలో ఆనందాన్ని వెతుక్కోవడాన్ని మించి మూర్ఖత్వం లేదు. పొగతాగితే.. ఒత్తిడి తగ్గుతుందని అనుకోవద్దు. తాత్కాలికంగా అలాంటి ఫీలింగ్ కలిగినట్టు అనిపించినా.. క్రమంగా సిగరెట్ లేకపోతే ఒత్తిడి వచ్చేస్తుంది. టెన్షన్ పెరుగుతుంది. చేతులు వణికి పోతాయి. బుర్ర పనిచేయడం ఆపేస్తుంది. మద్యం తాగినప్పుడూ అంతే. సెరటొనిన్ అనే ఆనంద హార్మోన్ ఊట గణనీయంగా పడిపోతుంది. మనసునిండా విషాదం పరుచుకుంటుంది.
మద్యం మన జీవన చక్రాన్ని అతలాకుతలం చేస్తుంది. నిద్రను మింగేస్తుంది. క్రమశిక్షణను దూరం చేస్తుంది. ఆర్థిక వనరులను కొల్లగొడుతుంది. సమాజంలో మన గౌరవ ప్రతిష్ఠలను మసకబారుస్తుంది. కించిత్ మత్తు కోసం అంత దిగజారాలా? బాధల్ని మరిచిపోతున్నామనే భ్రమలో.. విషాదాన్ని కొనితెచ్చుకోవాలా? .. వ్యసనాలు ఏ భావోద్వేగ సంక్షోభాలకూ పరిష్కారం కాదు. నీలోనే.. లోలోనే టన్నులకొద్దీ ఆనందం ఉంది. వెలికి తీసుకో. ఆస్వాదించుకో. ఆ ఆనందం అమూల్యమైంది. ఆరోగ్యకరమైంది. పూర్తిగా ఉచితం కూడా. కానీ నువ్వేమో.. ప్రాణాంతమైన అలవాట్లలో ఆనందం ఉందనుకుంటున్నావు. ఆ మత్తు చిత్తు చేస్తుంది.
ఆ పానీయం సాక్షాత్తు కాలకూట విషం. బాధ, కోపం, అసూయ.. మీ ఎమోషన్స్ బరువు దించుకోడానికి ఏ బార్కో, పర్మిట్రూమ్కో పరిగెత్తాల్సిన పన్లేదు. అసలు ఆ ఆలోచనే వద్దు. కొన్ని సంప్రదాయాల్లో ‘కన్ఫెషన్ బాక్స్’ ఉంటుంది. మన పశ్చాత్తాపాల్ని ఓ కాగితం మీద రాసి అందులో వేస్తే సరిపోతుంది. లేదంటే మత గురువు ముందు నిలబడి నిజాయతీగా మన తప్పుల్ని ఒప్పుకొంటారు. ఆ స్థానంలో స్నేహితుడు, కన్నవాళ్లు, తోబుట్టువు.. ఎవరైనా ఉండొచ్చు. సైకాలజిస్టుల సాయం కూడా తీసుకోవచ్చు. ‘నీవే తప్ప ఇహమూ పరమూ ఎరుగను’ అంటూ పరమాత్మనూ ఆశ్రయించవచ్చు. మనసుంటే మార్గాలూ అనేకం.
కొన్నిసార్లు పనిని మించిన మానసిక చికిత్స ఉండదు. మొక్కల పెంపకం, రచనా వ్యాసంగం, ఇంటి పని, స్వచ్ఛంద సేవ.. ఏదో ఓ బాధ్యతలో మిమ్మల్ని మీరు మరిచిపోయేంతగా తలమునకలైపోండి. కొత్త హాబీని అలవాటు చేసుకోండి. కొత్త స్నేహితుల్ని స్వాగతించండి. ఎమోషన్స్ దాచిపెట్టుకున్న కొద్దీ పెరుగుతాయి. ఎవరో ఒకరితో పంచుకున్న కొద్దీ తగ్గుతాయి. అదే సమయంలో కంటినిండా నిద్రపోవాలి. నిద్రలేమికి, డిప్రెషన్కు ప్రత్యక్ష సంబంధం ఉన్నట్టు నిపుణులు గుర్తించారు. మంచి ఆహారం తీసుకోవాలి. ఆశావాదాన్ని ఇష్టపడే వ్యక్తుల సమక్షంలో గడపాలి. అనారోగ్య లక్షణాల్ని అస్సలు నిర్లక్ష్యం చేయకూడదు. ముందస్తు వైద్య పరీక్షలు అన్నిటికంటే ఉత్తమం.
పశ్చాత్తాపం.. మంచీ చెడు
ఏదో ఓ సందర్భంలో ఎవరో ఒకరిని మనం కష్టపెట్టే ఉంటాం. కన్నీళ్లు పెట్టించే ఉంటాం. అప్పటికప్పుడు తెలియదు కానీ ఆ అపరాధభావం .. ఉద్వేగాల చాటున నిలబడి మనల్ని బాధపెడుతూనే ఉంటుంది. అయోమయంలో తోసేస్తూనే ఉంటుంది. దీనిలో కొంత మంచి ఉంది, చాలా చెడూ ఉంది. పాజిటివ్గా తీసుకుని మనల్ని మనం సరిచేసుకోవడానికి సహకరిస్తుంది. కానీ కొందరిలో అపరాధభావం కించిత్ కూడా ఉండదు. దీంతో ఒక తప్పు మరొక తప్పునకు దారితీస్తుంది. దయచేసి ఆ మార్గంలో మాత్రం ప్రయాణించొద్దు. ఒక విషాదం వాల్మీకిని మహర్షిని చేసింది.
అదే విషాదం ఎవరినో రాక్షసుడిగానూ మార్చి ఉండవచ్చు. ఫలానా ఉద్వేగానికి మనం ఎలా స్పందించాం అనే దానిపైనా మన భవిష్యత్తు ఆధారపడి ఉంటుంది. మనసును నెత్తిన ఎక్కించుకోలేం, అలా అని తొక్కిపెట్టనూ లేం. ఆ స్వరాన్ని వినాల్సిన సమయంలో విని తీరాలి కూడా. ఆ విజ్ఞత సాధ్యమైందంటే సెల్ఫ్ అవేర్నెస్.. స్వీయ చైతన్యం సాధించినట్టే. అద్దం ముందు నిలబడినప్పుడు.. మనకు మనం ఎంత స్పష్టంగా కనిపిస్తామో, లో చూపుతో మన మనసునూ అంత స్పష్టంగా చదవగలుగుతాం. అదే సాధ్యమైతే.. ఇగోల ఆటలు సాగవు. అదే, మన మీద మన తొలి విజయం.
ఓ చిన్న ఇంగ్లిష్ కథ..
అనగనగా ఒక కొలను. అందులో తల్లి ఫిష్, పిల్ల ఫిష్.‘అమ్మా అమ్మా.. మనం భూమి మీద ఎందుకు బతకం?’అని అడిగింది పిల్ల ఫిష్. ‘బిడ్డా.. కొలను ఫిష్ కోసం.భూమి సెల్ఫిష్ కోసం’ అని జవాబిచ్చింది తల్లి ఫిష్. అవును, స్వార్థం ఉన్నచోటే ఇగో ఉంటుంది.
పొగతాగితే.. ఒత్తిడి తగ్గుతుందని అనుకోవద్దు. తాత్కాలికంగా అలాంటి ఫీలింగ్ కలిగినట్టు అనిపించినా.. క్రమంగా సిగరెట్ లేకపోతే ఒత్తిడి వచ్చేస్తుంది. టెన్షన్ పెరుగుతుంది. చేతులు వణికిపోతాయి. బుర్ర పనిచేయడం ఆపేస్తుంది. మద్యం తాగినప్పుడూ అంతే.
మాటలతో జాగ్రత్త
మాటలు పదునైనవి. గుండెల్ని గాయపరుస్తాయి. మనసుకు గునపాల్లా గుచ్చుకుంటాయి. కాబట్టి, మాట్లాడే ప్రతి మాటనూ జాగ్రత్తగా ఎంచుకోండి. సమయం, సందర్భం చూసి మాట్లాడండి. ఆ సమయంలో మీ శరీరభాషనూ గమనించుకోండి. ఎంత కఠినమైన విషయాన్ని అయినా.. సుతిమెత్తగా చెప్పడం అలవాటు చేసుకోండి. చెడు ఎమోషన్స్ను ఎగజిమ్మే శక్తి మాటకు ఉంది. ఆర్ట్ ఆఫ్ స్పీకింగ్ అనేది ఆర్ట్ ఆఫ్ లివింగ్లో ఓ భాగమే.
డిప్రెషన్ అంటే..
‘ప్రేమలో విఫలం అయ్యాడు. డిప్రెషన్లోకి వెళ్లాడు’, ‘ఉద్యోగం పోయింది. డిప్రెషన్లోకి వెళ్లాడు’.. ఇలాంటి కామెంట్స్ చాలానే వింటుంటాం. ఇక్కడ ప్రతి విషాదానికి ఒక కారణం ఉంది. కాబట్టి, దీన్ని డిప్రెషన్ అనలేం. ఎందుకంటే.. డిప్రెషన్ అకారణమైన దుఃఖాన్ని ఇస్తుంది. నూటికి నలభైశాతం మంది ఏదో ఓ సందర్భంలో డిప్రెషన్కు గురవుతారు. కానీ వెంటనే బయటికి వచ్చేస్తారు. దీర్ఘకాలంపాటు ఆ ఊబిలో కూరుకుపోతే మాత్రం మానసిక చికిత్స తప్పనిసరి. డిప్రెషన్ మహా జిత్తులమారి. మనలోని
ఎమోషన్స్ను ఆయుధాలుగా వాడుకుంటుంది.
నెగెటివ్ టాక్ వద్దు
మెదడేం సుప్రీంకోర్టు న్యాయమూర్తి కాదు. సాక్ష్యాలను, ఆధారాలను విశ్లేషించుకుని మంచిచెడుల విషయంలో ఓ నిర్ణయానికి రావడానికి. మనం ఏం చెప్పినా మెదడు నమ్మేస్తుంది. ఆ ప్రకారంగానే స్పందిస్తుంది. హాస్యానికి మాట్లాడినా సీరియస్గానే తీసుకుంటుంది. ‘నా వల్ల కాదు’, ‘నేను చేతకానివాడిని’, ‘నాకంత సీన్ లేదు’ తదితర స్టేట్మెంట్స్ను మన ఆదేశాలుగా భావించి.. తన పరిధిని పరిమితం చేసుకుంటుంది మెదడు.
దూరం దూరం..
కొందరంతే.. నిలువెత్తు విషపు ట్యాంకుల్లా అనిపిస్తారు. వాళ్ల ఆలోచనలూ అంతే ప్రమాదకరంగా ఉంటాయి. ఇలాంటి హానికర వ్యక్తులను మన బుర్ర అనే ఇంట్లో అద్దెకు దిగిన వ్యక్తులతో పోలుస్తారు రాబర్ట్ ట్యూ అనే మేధావి. ‘వెంటనే అద్దె పెంచేయండి. ఇల్లు ఖాళీ చేయించండి’ అని సలహా ఇస్తారాయన. ఆ తరహా మనుషుల లక్షణాలు ఇవీ.. ఇతరుల గురించి చెడుగా మాట్లాడతారు, పుకార్లు ప్రచారం చేస్తారు, వాళ్లు చేసే ప్రతి పనిలో స్వార్థం ఉంటుంది,మన ఎమోషన్స్తో ఆడుకుంటారు, అతి చనువు తీసుకుంటారు. మన జీవితాల్ని సర్వనాశనం చేస్తారు.
సమయం విలువైంది
మనల్ని మనం నిరూపించుకోవడానికి అవకాశం ఇస్తున్న కాలానికి సలామ్ చేయాల్సిందే. ఓ భర్త విదేశాల నుంచి వస్తూ తన భార్యకు అత్యంత ఖరీదైన గడియారం తీసుకొచ్చాడు. ‘నాకు ఇంతకంటే ఖరీదైంది కావాలి’ అని అడిగిందామె. ‘ఇంతకంటే ఖరీదైందా? అసాధ్యం?’ అని జవాబిచ్చాడు భర్త. ‘నాకు కావాల్సింది మీ సమయం. రోజూ నాతో ఓ పది నిమిషాలు మాట్లాడితే చాలు’ జీవితభాగస్వామిని కోరిందామె. కాలాన్ని గడియారం ముళ్లతో కాదు, అనుబంధాల పూలతో లెక్కించాలి.