తెలంగాణ ప్రాంతంలో మహిళల సంస్కృతీ సంప్రదాయాలను, మానవ సంబంధాలను, ఆరాధన విధానాన్ని ప్రతిబింబించే ప్రత్యేకమైన పండుగ – ‘బతుకమ్మ’. కులాలకు అతీతంగా పూలనే దైవంగా భావించి జరుపుకునే అందమైన పండుగ ఇది. ఈ పండుగ పల్లె పడుచుల సమైక్యతకు, సామరస్యానికి, సంతోషానికి ప్రతీక. ప్రకృతితో వారు చేసే సహ జీవనానికి ప్రతిబింబం.
బతుకమ్మ పండుగ ఆవిర్భావానికి సంబంధించి కొన్ని మౌఖిక కథలు ప్రచారంలో ఉన్నాయి. ఇందులో ప్రకృతి నేపథ్యం కలిగిన కథను ప్రధానమైనదిగా పేర్కొనవచ్చు. 20వ శతాబ్దం తొలి ఏండ్లలో తెలంగాణ ప్రాంతంలో తీవ్రమైన కరువు ఏర్పడింది. కలరా, మశూచి ప్రబలినాయి. గ్రామాలలోని అనేక మంది ఈ వ్యాధుల బారిన పడి ప్రాణాలు కోల్పోయారు. ఇలాంటి వ్యాధులను, ప్రకృతి వైపరీత్యాలను ఎదుర్కోవడానికి జానపదులు ఒక దేవతను సృష్టించుకున్నారు. తమ బతుకులు చల్లగా సాగాలని, తమను అలా చల్లగా బతికించే అమ్మగా ‘బతుకమ్మ’ను సృష్టించుకుని ఆరాధించారు. ప్రకృతి ఒక మానవాతీత శక్తి అని గ్రహించిన జానపదులు తమ బతుకులు ప్రకృతితో ముడిపడి ఉన్నాయని గ్రహించి, ఆ ప్రకృతినే దైవంగా ఆరాధించారు. ఆ క్రమంలో ఏర్పడినదే బతుకమ్మ పండుగ.
ఈ పండుగ జరుపుకోవడానికి ముందు భాద్రపద బహుళ పంచమి మొదలుకొని మహాలయ అమావాస్య వరకు బాలికలు, యువతులు బొడ్డెమ్మ పండుగ జరుపుకుంటారు. పుట్ట మన్నుతో బొడ్డెమ్మను చేసి పసుపు కుంకుమలతో అలంకరించి తొమ్మిది రోజులు ఆడి పాడతారు. తర్వాత బొడ్డెమ్మను నీళ్లలో విడిచి పెట్టి నిద్ర పుచ్చుతారు.
ఆ తర్వాత మహాలయ అమావాస్యతో ప్రారంభమై అశ్వయుజ శుద్ధ పాడ్యమి నుండి మహార్నవమి వరకు తొమ్మిది రోజులు అతివలందరూ బతుకమ్మ పండుగ జరుపుకుంటారు. మొదటి రోజు జరుపుకొనే పండుగను పెత్రమాస అని లేదా ఎంగిలి పూల బతుకమ్మ అని అంటారు. చివరి రోజు అనగా 9వ రోజు జరుపుకొనే పండుగను సద్దుల బతుకమ్మ అని అంటారు. ఆ రోజు ఐదు లేదా తొమ్మిది రకాల ప్రసాదాలు తయారు చేసి బతుకమ్మకు నైవేద్యంగా పెడతారు. ప్రకృతిలో లభించే తంగేడు, కట్ల, రుద్రాక్ష, గునుగు మొదలైన రకాల పూలు సేకరించి బతుకమ్మను పేరుస్తారు. పసుపు కుంకుమలతో పాటు గౌరమ్మను పెట్టుకొని పార్వతీ దేవిగా భావించి పూజిస్తారు.
అందంగా పేర్చిన బతుకమ్మల చుట్టూ స్త్రీలు చప్పట్లు కొడుతూ పాటలు పాడుతూ వలయాకారంగా తిరుగుతారు. తర్వాత బతుకమ్మలను నీళ్లలో నిమజ్జనం చేస్తారు. బతుకమ్మలో పెట్టిన గౌరమ్మను ముత్తయిదువలు పరస్పరం వాయనంగా ఇచ్చుకుంటారు. ఇది సమైక్యతకు, సౌభాగ్యానికి గుర్తుగా భావిస్తారు. బతుకమ్మ పాటలలో స్త్రీలకు సంబంధించిన పనులు, ప్రేమానురాగాలు, ఉమ్మడి కుటుంబం, పెద్దలను గౌరవించడం మొదలైన అంశాలు ప్రతిబింబిస్తాయి.
ఇంతటి విశిష్టతలు కలిగిన బతకమ్మ పండుగ వస్తోందంటే చాలు చిన్నా, పెద్దా అంతా ఉత్సాహంగా సిద్ధమవుతారు. పెళ్లయిన కూతుళ్లను పుట్టింటికి తీసుకుని వస్తారు. ప్రతి రోజూ సాయంత్రం చెరువు గట్టు, కాలువ గట్టు లేదా దేవాలయ ప్రాంగణంలో బతుకమ్మలను ఉంచి ఉత్సాహంగా ఆడి పాడతారు.
బతుకమ్మ బతుకమ్మ ఉయ్యాలో
బంగారు బతుకమ్మ ఉయ్యాలో
నా నోము పండింది ఉయ్యాలో
నీ నోము పండిందా ఉయ్యాలో
మావారు వచ్చిరి ఉయ్యాలో
మీ వారు వచ్చిరా ఉయ్యాలో
అని బతుకమ్మను మహిళలు ఆహ్వానిస్తారు.
హిమవంతునింట్లో పుట్టి ….
హిమవంతునింట్లో పెరిగె
పుట్టినింటికి కీర్తిని తెస్తే….
మళ్లీ నిన్ను తోలుక వస్తా
మాయమ్మ లక్ష్మీదేవి పోయి రావమ్మా…
మాయమ్మ గౌరీదేవి పోయిరావమ్మా
ఇలాంటి పాటలతో స్త్రీలకు అనుబంధాలు, బాధ్యతలను బోధించేవారు. ఇలాంటి పాటలు చాలా ఉన్నాయి. పండగంటేనే సంతోషం. చదువులు, ఉద్యోగాల రీత్యా సుదూర ప్రాంతాల్లో ఉన్నా బంధుమిత్రులైన పడతులందరూ ఒక్కచోట చేరి బతుకమ్మ ఆడితే ఆ ఆనందమే వేరు. ఇలాంటి మహోన్నత పండుగను రాబోయే తరాలకు వారసత్వంగా అందించాల్సిన బాధ్యత మనందరిపై ఉంది.
(వ్యాసకర్త: అస్నాల విమల ,94942 81282, తెలుగు ఉపన్యాసకురాలు, పీవీఎం డిగ్రీ కళాశాల, వరంగల్)