అయితే రసీదు.. లేకపోతే మసీదు!
భూములకు సంబంధించి, అప్పు గురించి, ఇచ్చిపుచ్చుకునే వస్తువుల గురించి.. గ్రామాల్లో పంచాయతీలు జరిగేటప్పుడు ఈ సామెతను ఎక్కువగా ఉపయోగిస్తారు. సరైన అర్థం తెలియకపోవడంతో కొన్నిప్రాంతాల్లో వక్రీకరణకు గురవుతున్నది. పల్లెటూళ్లలో భూ పంచాయతీలు, సరిహద్దు తగాదాలు వచ్చినప్పుడు గ్రామ పెద్దల సమక్షంలో ప్రమాణాలు చేయించేవారు. భూ తగాదాల సమయంలో ఊరిపెద్ద ‘ మీ వద్ద ఏదైనా కాగితపు సాక్ష్యం ఉందా? లేకపోతే తడి గుడ్డలతో ప్రమాణం చేయాలి’ అంటాడు. ఈ పదబంధంలో సాక్ష్యం అంటే రసీదు. గుడి అంటే మసీదు. రసీదు లేని పక్షంలో మసీదు (గుడి)లోకి వెళ్లి ప్రమాణం చెయ్యాలి. అది కూడా తడిగుడ్డలతో వెళ్లి దైవం మీద ప్రమాణం చేసి, అంతా నిజమే చెప్పాలి.రసీదులులేని వ్యవహారాల్లో ‘దేవుడిపై ప్రమాణం.. ఒళ్లు జాగ్రత్త’ అనే భయంతో దేవాలయంలో నిజాలు చెప్పించేవారు. అలా ‘అయితే రసీదు.. లేకపోతే మసీదు’ అనే సామెత జానపదుల నానుడిలో భాగమైంది. తెలంగాణ ప్రాంతంలో ఈ సామెత నిజాం నవాబుల కాలంలో పుట్టినట్టు తెలుస్తున్నది. అందుకే రసీదు, మసీదు అనే ఉర్దూ పదాలు వచ్చాయి.
వీడొట్టి భూకరోడు..కంచాన్నే మింగుతడు
‘ఓ వదినే.. వీడొట్టి భూకరోడు. కంచాన్నే మింగుతడు. తిండిపై కూర్చుంటే ఇంటోళ్లు గిన్నెలు నాకాలే’ అంటుంటారు.. అతిగా తినేవాళ్లను చూపెడుతూ.‘భూకరోడు’ అంటే ఎప్పుడూ ఆకలితో ఉండేవాడు, తిండిపోతని అర్థం. ‘భూక్’ అంటే హిందీలో ఆకలి. ‘భుక్’ అనే సంస్కృత శబ్దానికి తెలుగులో.. బుక్కడం, బుక్కరోడు, బుక్కలోడు వంటి రూపాలు వాడుకలో ఉన్నాయి. బుక్కడం, బొక్కడం రెండూ రూపభేదాలే. భుజ్+క్త=భుక్తః, భక్షితః తినడం అనే అర్థంలో ఈ పదాలను వాడతారు. నోటినిండా వేసుకొని ఆబగా బొక్కడం. యాచకులు ఇళ్లముందుకొచ్చి ‘అమ్మా.. ఒక్క బుక్క వెయ్యమ్మా..’ అంటూ అర్థించడం జనవ్యవహారంలో ఉంది. బుక్క అంటే నోటి నిండా సరిపడా ఒక ముద్ద. సంస్కృత ‘కబళం’ పదానికి తెలుగు పర్యాయమే ‘బుక్క’. ఇలా రూపాంతరం చెందిన భూకరోడు అనే పదాన్ని తెలంగాణలోని పలు ప్రాంతాల్లో విరివిగా వాడుతున్నారు. సరిగ్గా వెతకాలే కానీ, ఇంటికొక ‘భూకరోడు’ ఉంటాడు.
గొంగడి నాదికాదు.. చెప్పులు నాయికావు!
జానపదుల నోటి నుంచి చాలా సులువుగా జాలువారే సామెత ఇది. నిర్దోషిపై అభాండాలు వేసి, పంచాయతీ చేసినప్పుడు.. తననితాను నిరూపించుకునే సందర్భంలో చెప్పే సామెత ఇది. జరిగిన సంఘటన తాలూకు వస్తువులకు.. తన దగ్గరున్న వస్తువులకు ఎలాంటి పొంతనా లేదనీ, కావాలంటే రుజువులు చూడమనీ గట్టిగా జవాబిచ్చే సందర్భం. మరో సమయంలోనూ ఈ సామెతను ఉపయోగిస్తారు. మనకు సంబంధం లేని వాళ్లకు ఏదైనా జరిగితే.. ‘మనవాళ్లు కాదుగా మనకెందుకు లేనిపోని లొల్లి. ఎవ్వలెటుపోతే నాకేంటి? ఆ గొంగడి నాది కాదు.. చెప్పులు నాయికావు’ అనుకునే సందర్భం మరొకటి.
ఓ యాకటి.. పొద్దులు పడ్డయా?
ఈపదబంధంలో యాకటి అంటే గర్భవతి, నిండు చూలాలు అని అర్థం. పొద్దులు అంటే ప్రసవించే రోజులు. యాకటి అనే పలుకుబడికి అర్థం.. పలు ప్రాంతాల్లో పలు రకాలుగా ఉంది. ఒకచోట గర్భవతి అని, చూలాలు అని పిలుస్తారు. యాకటి అనే పదం ‘వేకటి’ నుంచి వచ్చింది. వ్రేగు+కటి=వేకటి. అంటే బరువైన కటి(కడుపు) భాగం ఉండటం. గర్భవతి అయిందని అర్థం. గర్భం దాల్చినవారు ప్రసవించే రోజులు.. అంటే తొమ్మిదో నెల మొదటి రోజు నుంచి బిడ్డకు జన్మనిచ్చే వరకూ మధ్యలోని సమయాన్ని‘పొద్దులు’ అంటారు. ఇవి కాన్పుకు చాలా దగ్గరగా ఉన్న రోజులు. యాకటి అనే పదం కనుమరుగైన మన భాషా సంపదలో ఒక ఆణిముత్యం.
-డప్పు రవి