బతుకు తెలిసిన తల్లి మా అమ్మ. ‘మొల లోతు దుఃఖం మోకాళ్ల కాడికి సంతోషం’ అంటారు కదా! ఈ జీవితాన్ని మోకాళ్ల కాడికి కాదు గదా, కనీసం పాదాలు మునిగే సంతోషం కూడా కోరుకోదేమో ఈ మనిషి… ఆ రోజు ఎంగిలిపూల బతుకమ్మ. అందరూ పొద్దున్నే పాచి పనులు కానిచ్చి, స్నానాలు చేసి ఎంగిలిపువ్వు బతుకమ్మకు పప్పు బెల్లాల నైవేద్యం చేస్తారు. సంచులలోంచి తంగేడు పూలు తీసి ఈత చాప మీదకు కుమ్మరిస్తారు. పూలుపైకి ఆకులు కిందికి చేసి ఈతచాప అంచుల కింద ఒత్తి పెట్టుకుని, రెండుజాముల పొద్దు అంటే పదకొండు గంటల్లోగా బతుకమ్మను పేర్చుతారు. దేవుడి దగ్గర పెట్టి, కొబ్బరికాయలు కొడ్తారు. భోజనాలు చేసి కాసేపు నడుం వాల్చి నాలుగ్గంటలకు మొఖాలు కడుక్కుని పట్టుచీరలు కట్టి, నగలు ధరించి తయారవుతారు!.
మా అమ్మేమో.. పాచిపనులు కాని చ్చి, ఒక కూర మాత్రం వండి అక్కను అన్నం వండమని పశువుల పాకలో దూరేది. పేడ తీసి శుభ్రంగా ఊడ్చి, ఆ కసువు ఎత్తిపోసే వరకే పదకొండయ్యేది. ఆ ఇల్లూ, ఈ ఇల్లూ తిరిగిచూస్తే వాళ్ళ బతుకమ్మలేమో తయారు. మా అమ్మను చూస్తే ఇట్లా. ఇంకా స్నానం చెయ్యదు, తయారు కాదు.
‘ఏందమ్మా ఇది’ అంటే.. ‘బతుకమ్మ ఏడాదికోసారి.. నాకు మాత్రం రోజు ఇదే బతుకమ్మ’ అనేది. ఒకరోజు బర్రె ఇంటికి రావడం ఆలస్యమైతే పరేషాన్. అవి సరిగ్గా గడ్డి తినకపోతే పరేషాన్. పాలు తక్కువిస్తే పరేషాన్. పోరు పెట్టంగా పెట్టంగా నడిపొద్దు నెత్తి మీదికొచ్చినంక స్నానం చేసేది. మా నాయనమ్మ అప్పటిదాకా ‘ఆల్చమైతుందే’ అనేదల్లా మాట మార్చి ‘ఎంగిలిపువ్వు బతుకమ్మ ఎంగిలి పడ్డంకనే పేర్వాలి. మీ అమ్మను అన్నం తిననియ్యిరి’ అనేది. అంటే నాయనమ్మలో అమ్మమ్మ కూడా ఉండేది. అట్లా మా ఆలస్యపు బతుకమ్మ ఏ రెండుగంటలకో ఈతచాప మీదకు చేరేది.
అప్పుడు అమ్మ తాంబాళం అడుగుకు గుమ్మడాకులు ఏవి…, పొట్టలోకి ఎట్లా నింపుదామని హడావుడి చేసి ఏ మూడున్నరకో బతుకమ్మ పేర్చేది. అక్కణ్నుంచీ అక్క ఒకటే ఏడుపు. ‘వాళ్ల బతుకమ్మ పెద్దగుంది, మనది చిన్నగుంది’ అని. నేను ‘పోనీలేవే’ అనేదాన్ని. అమ్మ మాత్రం సద్దుల బతుకమ్మకు అందరూ పూలు తెస్తే పెద్దగా పేర్చుతానని చెప్పి, సందూక నుంచి ఉన్నంతలో ఏవో మంచి బట్టలు తీసి కట్టుకోమని, తనేదో చిన్నంచు చీర కట్టుకునేది. ఇంతలో చప్పుళ్లొచ్చేవి.
డప్పు కొట్టే రాముడు ‘రాముల వారి గుడికాడికి రాండమ్మో’ అని చెప్పేటోడు. అమ్మ అప్పటికే చీర కట్టుకున్నా సరే, కాసింత ఆవుపేడ తీసి కొట్టం గోడకు ఒక పిడక కొట్టేది. ‘ఎందుకమ్మా’ అంటే అదో సాంప్రదాయమనేది. వెంటనే చేతులు కడుక్కొని గేటు ముందు ఊడ్చి నీళ్లు చల్లి ముగ్గేసేది. మాకేమో తొందర బతుకమ్మను ఎప్పుడెపుడెత్తుకోవాలని, ఇంట్లోకొచ్చిన అమ్మ బతుకమ్మ నెత్తుకుంటదనుకుంటే నాయనమ్మ అడిగిందని చాయి పెట్టేది. చాయి తాగి చిన్న బతుకమ్మ అక్క చేతికిచ్చి, ప్రసాదం నా చేతికిచ్చి పెద్ద బతుకమ్మను తానెత్తుకునేది. ఇంటిముందర ముగ్గు మీదొక్కసారి దించి మూడు చుట్లు తిరిగి మళ్లీ ఎత్తుకుంటే అవతలి సందులో ఉన్న రాములవారి గుడికే అరగంట పట్టేది. తోవలో అందర్ని కలుపుకొని పోవద్దూ.. గుడి దగ్గర బతుకమ్మలన్ని గుండ్రంగా అమరుస్తామా.. అమ్మ ఎప్పుడు చెప్పిందో ఏమో కానీ, ఆమె ఆజ్ఞాపించినట్టే ఒక మస్కూరు వెంపలి చెట్టుతో రెడీ. అతని భార్య ఎర్రమట్టి అలుకుతో రెడీ. వెంపలి చెట్టుకు అలంకారం పత్తి పూలదండలూ పసుపు కుంకుమ్మలూ అంతా అమ్మే పెద్ద ముత్తయిదువ. అందర్ని పత్రి చేతుల్లోకి తీసుకొని ఇంక పాటలు చెప్పమనేది. అది మొదలు..
‘ఒక్కేసి పువ్వేసి చందమామా..’
‘శ్రీలక్ష్మి నీ మహిమలూ..’
‘మాయన్నలొచ్చారు మమ్మంపుతారా..’
రెండు పాటలయ్యేవో లేదో అమ్మ ఇంటిబాట పట్టేది. ‘ఎక్కడికంటే ’, ‘బర్లు ఇంటికొచ్చినై, దూడల్ని కట్టేసి వస్తా’ అనేది . ‘ఉయ్యాల’ పాటయ్యేది, అమ్మరాదు. ‘కోల్’ పాటలయ్యేది, అమ్మరాదు. చీకటి పడేది. అంతా బతుకమ్మలు తీసే హడావుడిలో… మా పెద్ద బతుకమ్మ ఎప్పట్నించో ఎదరుచూస్తున్నట్టే వచ్చి పట్టుకునేది చంద్రమ్మ. అక్క, నేను చిన్న బతుకమ్మను, ప్రసాదాన్ని మార్చిమార్చి పట్టుకునేవాళ్లం చెరువుదాకా. చెరువు దగ్గర బతుకమ్మలు విడిచిపెట్టి పెద్ద బతుకమ్మ మీద గౌరమ్మను ప్లేట్లో తీసుకునేది అక్క. పెద్దరికంతో అందరి పసుపు గౌరమ్మతో కలిపి ఆ ముద్దలోంచి తుంపి ఇస్తే తీసుకొని, పెద్ద తాంబాళంలో తెచ్చిన నీళ్లతో ‘వలలో’ పాటలు పాడి ప్రసాదం అందరికీ పంచి ఇంటికొచ్చేసరికి అమ్మ పాతచీరలో ఉండేది. అప్పటికే నాయనమ్మకు అన్నం పేట్టేది. బర్ల పాలు పిండేది. అవి దాళిలో కాగుతుండేవి. ఎర్ర బల్బు వెలుతురులో దూడల్ని బాగా కట్టేసిన్నా లేదా అని అక్కడక్కడే తిరుగుతూ చూస్తుండేది. నాకు కోపం వచ్చేది.
‘మా అమ్మకు బతుకమ్మ కన్నా.. బర్రలే ఎక్కువ’.. నాలో నేను గొణుక్కునేదాన్ని. ఇక రోజువారీ బతుకమ్మకు తీరికలేదు కదా? అందుకే రాముల వారి గుడిముందల ఒక పేపర్లో బంతిపూలేసి నోటికొచ్చిన పాటలూ పాడేవాళ్లం. అంతే.. ఎనిమిదోరోజు మాత్రం అమ్మకేదో పూనకమొచ్చినట్టు నువ్వులూ.. పల్లీ లు.. విడివిడిగా వేయించి, మిరపకాయలూ విడిగా వేయించి, జిలకరా ఉప్పు వేసి పొడులు కొట్టేది. రాత్రికి చింతపండు పిసికి చిక్కటి పులుసు తీసి బొగ్గుల పొయ్యిలో కాచేది. మేం కూడా ఆ రోజే అడవిపూలను సేకరించేవాళ్లం. తంగేడు పూలు మాత్రం పాలేరుకు అప్పజెప్పి మేం తేలకంటిపూలు, జిల్లేడు పూలు, బంతిపూలు ప్రత్యేకంగా సీతజడ పూలు, గోరింట పూలు మాత్రం మరీ జాగ్రత్తగా తెచ్చుకునేవాళ్లం. తెల్లారితే సద్దుల బతుకమ్మ. కమ్మటి పులిహోర, పొడి అన్నాలు ఊరిస్తుండేవి నిద్రలో కూడా.
తెల్లారగానే అమ్మెప్పుడు బతుకమ్మ పేరుస్తుందా అని నా ఎదురుచూపులు. తను మాత్రం ఎప్పటిలాగే పాచిపనులు, అవీ, ఇవీ అన్ని చేసుకునేది. ఎవరన్నా ఆకలంటే ‘నిండుకుండలో అన్నం పక్కకు పెట్టండి, నేనొచ్చి పులిహోర కలుపుతా’ అనేది. ఆకలైనా పర్వాలేదు, అమ్మ చేసే పులిహోరే కావాలని ఎదురుచూసేవాళ్లం. ఏ పదకొండుగంటలకో తలస్నానం చేసి దేవుడి దగ్గర దీపం పెట్టి పులిహోర చేసేది అమ్మ. ఇంగువ పోపు వాసన మూడు బజార్లకు వెళ్లేది. దోసగింజల పొడితో కొంచెం, నువ్వుల పొడితో కొంచెం, పల్లీ పొడితో కొంచెం కారపు అన్నాలూ, పెరుగన్నంతో కలిపి ఐదు నైవేద్యాలు పెద్ద బేసిన్ నిండా పులిహోర కలిపేది. దేవుడికి పెట్టి, ఆ తర్వాత మమ్మల్ని తినమని తాను బతుకమ్మ కోసం కూర్చునేది. మొత్తమ్మీద ఐదింటికల్లా అందమైన బతుకమ్మను పేర్చేది. నాయనమ్మ ఆకలి గుర్తుచేస్తే అప్పుడు లేచి దేవుడి దగ్గర పెట్టిన ప్రసాదాలు తినేది. ఇంతలో దూరంగా డప్పుచప్పుళ్లు, మళ్ళీ ఒక పిడక కొట్టడం, ఇంటిముందు ఊడ్చీ నీళ్లు చల్లి… ముగ్గుపెట్టి తయారయ్యేవాళ్లం. పోయిన దసరాకు కుట్టించుకున్న బట్టలు మేం వేసుకుంటే అమ్మ పెళ్ళి పట్టుచీర కట్టుకునేది.
తొమ్మిదో రోజు కాబట్టి ప్రసాదాలు బెల్లం ముద్దలు, పప్పు బెల్లాలూండేవి. బతుకమ్మపైన తెల్లబట్టతో రైక ముడుపులూ గౌరమ్మకు ప్రత్యేకంగా పెట్టేది అమ్మ. ఎప్పట్లాగే రెండుమూడు పాటలయ్యేసరికి మళ్లీ మాయమయ్యేది అమ్మ. మేం బతుకమ్మలు వదిలి వచ్చేటప్పటికీ తెల్లారి, లేకపోతే ఎల్లుండి దసరా. పిండి వంటల గురించి నాయనమ్మతో చర్చ చేసేది. ఆ రాత్రికో, తెల్లవారేసరికో పిండి వంటలూ తయారయ్యేవి. అన్ని చేసే అమ్మ ఎక్కడా నిలకడలేకపోయేది. ఎప్పుడూ పని, తొందర. ఇప్పుడనిపిస్తుంటది అమ్మకు పిచ్చి. అవును అమ్మకు ‘బతుకుదెరువు’ పిచ్చి. ఎప్పుడూ దేవులాట. ఆమె ఒక దేవులాట బతుకమ్మ. ఇప్పుడు నేను నిలకడలేని బొంగరాన్నైతుంటే తెలుస్తున్నది. అవును! ఈ బతుకు బొంగరాలాటలో ప్రతి ఇంట ‘అమ్మ’ ఒక బతుకమ్మే!
‘ఒక్కేసి పువ్వేసి చందమామా..’
‘శ్రీలక్ష్మి నీ మహిమలూ..’
‘మాయన్నలొచ్చారు మమ్మంపుతారా..’
రెండు పాటలయ్యేవో లేదో అమ్మ ఇంటిబాట పట్టేది.
‘ఎక్కడికంటే’, ‘బర్లు ఇంటికొచ్చినై, దూడల్ని కట్టేసి వస్తా’
అనేది . ‘ఉయ్యాల’ పాటయ్యేది, అమ్మరాదు.
‘కోల్’ పాటలయ్యేది, అమ్మ మాత్రం రాదు.
అక్క ఒకటే ఏడుపు. ‘వాళ్ల బతుకమ్మ పెద్దగుంది, మనది చిన్నగుంది’ అని. నేను ‘పోనీలేవే’ అనేదాన్ని. అమ్మ మాత్రం సద్దుల బతుకమ్మకు అందరూ పూలు తెస్తే పెద్దగా పేర్చుతానని చెప్పి, సందూక నుంచి ఉన్నంతలో ఏవో మంచి బట్టలు తీసి కట్టుకోమని, తనేదో
చిన్నంచు చీర కట్టుకునేది. ఇంతలో చప్పుళ్లొచ్చేవి.
– కోట్ల వనజాత
99856 17643