అనువాదం గురించిన వ్యాసాలలో కొంత పునరుక్తి (repetition) తప్పదేమో. ‘అనువాద సమస్యలు’ అనే తన గ్రంథంలో రాచమల్లు రామచంద్రారెడ్డి (రారా) కూడా పునరుక్తి నుంచి తప్పించుకోలేకపోవడం మనం చూడవచ్చు. అనువాదం ఎలా ఉండాలనే విషయాన్ని కనీసం ప్రస్తావించకుండా రాసిన వ్యాసంలో వెలితి అనుభూతం కాకుండా ఉంటుందా? అయితే, ముఖ్యంగా ఈ విషయం మీద తరచుగా రాసేవాళ్లకు పునరుక్తి భయం కారణంగా ఆ ప్రస్తావనను మానుకోవడం సహజమే. అనువాదంలో మూలంలోని ఆత్మ (soul, spirit) పూర్తిగా ప్రతిఫలించాలని ఎవరైనా (అనువాదకులు కానివాళ్లు కూడా) చెప్తారు. కానీ చెప్పినా చెప్పకపోయినా అది ప్రతి అనువాదకుడు గుర్తుంచుకోవాల్సిన చాలా ముఖ్యమైన అంశం. అయినా పునరుక్తి అవుతుందేమోననే భయం కారణంగా దాన్ని పక్కన పెట్టి, ఇతర అంశాల గురించి రాస్తుంటాం.
అనువాదం విషయంలో రెండు భాషల మీద పట్టు గురించి కూడా చాలా వ్యాసాల్లో చెప్పడం జరిగింది. కాబట్టి మళ్లీ చెప్పాలనిపించడం లేదు. అయితే, రెండు భాషలమీద తగినంత అధికారం లేని కారణంగా కొందరు అనువాదకులు ఏయే పదాల విషయంలో పప్పులో కాలు వేశారో మాట్లాడుకోవచ్చునను కుంటాను. ‘Thanks to, ungainly, I’m afraid, to keep accounts’ మొదలైనవాటి అసలు అర్థాన్ని పట్టుకోవడంలో పెద్దపెద్దవాళ్లే తప్పటడుగు వేశారు. వాటిని ముక్కకు ముక్కగా అనువదించడం ఒకవేళ సరైనదైతే.., అప్పుడు ‘నా చెవిలో ఇల్లు కట్టుకుని పోరాడుతున్నాడు’ను..‘He has built a house in my ear and is fighting’ అన్నది కూడా సరైన అనువాదం కావాలి మరి!
‘అనువాదం అనువాదం లాగానే ఉండాలి’ అనే వాదన, ‘నటుడు తను నటిస్తున్నాననే విషయాన్ని ప్రతిక్షణం గుర్తుంచుకుంటూనే నటించాలి’ అనడం లాంటిది.
నిఘంటువుల వలన కలిగే మరొక ముఖ్యమైన ప్రయోజనం ఏమంటే, లక్ష్యభాషలోని పదాల వాడకం (usage) గురించిన ఔచిత్యాన్ని ఆకళింపు చేసుకోగలుగుతాం. ఒక మాట యొక్క విడి అర్థం తెలియడం వేరు, ఆ మాటను వాక్యంలో (prose sentence లో) ఎలా ఉపయోగించాలో తెలియటం వేరు.
అనువాదం గురించిన కొన్ని ఉగ్గడింపులకు (statements కు) పరస్పర విరుద్ధమైన వివరణలను ఇవ్వవచ్చు. అనువాదంలో సమానార్థక పదాలను ఉపయోగించడం మంచి పద్ధతి కాదు అన్నది మొదటి ఉగ్గడింపు. నిజమే, అనువాదమంటే ముక్కస్య ముక్కగా తర్జుమా చేయడం కాదు. కానీ వాక్యాలలోని కొన్ని పదాలను మాత్రం మక్ఖీకి మక్ఖీగా అనువదించడం అవసరం. వాక్యంలోని ఒక్క మాటకు కూడా సమానార్థక పదాన్ని వాడకుండా కచ్చితమైన భావాన్ని తీసుకురావడం దాదాపు అసా ధ్యం. చాలా మంది వెలిబుచ్చే మరొక అభిప్రాయం ఏమంటే.. ‘తర్జుమా చేసేటప్పుడు నిఘంటువుల మీద ఆధారపడటం మంచిది కాదు’ అని. ఇదీ కొంత వరకు నిజమే కానీ, అనువాద కుని పదకోశం (vocabulary) ఎంత విస్తృతమైనదైనా కొన్నిసార్లు సరైన పదం సరిగ్గా సమయానికి తట్టకపోవ చ్చు. అట్లాంటి సందర్భాల్లో నిఘంటువులను సంప్రదిస్తే ఆ పదం దొరుకుతుం ది. అది నిజానికి అతనికి అంతకు ముందు తెలిసిన మాటే కావచ్చు.
నిఘంటువుల వలన కలిగే మరొక ముఖ్యమైన ప్రయోజనం ఏమంటే, లక్ష్యభాషలోని పదాల వాడకం (usage) గురించిన ఔచిత్యాన్ని ఆకళింపు చేసుకోగలుగుతాం. ఒక మాట యొక్క విడి అర్థం తెలియడం వేరు, ఆ మాటను వాక్యంలో (prose sentence లో) ఎలా ఉపయోగించాలో తెలియటం వేరు. ముఖ్యంగా ఆంగ్లం మాతృభాష కానివాళ్లు ఇంగ్లిష్లోకి అనువదిస్తున్నప్పుడు ఈ సమస్య ఎదురయ్యే అవకాశం ఎక్కువ. ఉదాహరణకు- ‘నేను మా ఊరికి పోవాలని అనుకుంటున్నాను/ యోచిస్తు న్నాను’ అన్న వాక్యాన్ని అనువదిస్తూ ‘contempl -ate’ అనే పదాన్ని ఉపయోగించాలనుకున్నప్పుడు, I am contemplating to go to my town/ village అని తర్జుమా చేసే అవకాశమున్నది. కానీ ఆంగ్లంలో contemplate, contemplating ల తర్వాత to రాదు. కాబట్టి, I am contemplating going to my town అని రాయాలన్న మాట. లేదా I am contemplating a trip/tour to my town/village అని రాయవచ్చు. ఇతర ఆంగ్ల క్రియాపదాల తర్వాత సాధారణంగా ‘to’ వస్తుంది. నిఘంటువులను సంప్రదించకపోతే ఈ విషయం ఎలా తెలుస్తుంది? కాబట్టి, ఏ కొత్తపదాన్నయినా చెక్ చేసుకోవలసిందే.
నిఘంటువులో ఒక మాట కనపడినంత మాత్రాన ఎగిరి గంతేసి, ఆలోచించ కుండా దాన్ని వాడేయటం మంచిది కాదు. అది సందర్భానికి నప్పుతుందా లేదా అని చెక్ చేసుకోవడం అవసరం. ఒక పదం నిఘంటువులో కనబడితే అది సూచించేదేమిటి? ఆ మాట ఆ భాషాసాహిత్యంలో ఉన్నదని మాత్రమే. తర్వాత అది మన సందర్భానికి సరిపోవాలి. అది వాడుకలో ఉండటం కూడా ముఖ్యమే. లేకుంటే ఆ చర్య, డాక్టరు కోర్సు చదవకుండానే ఏ లక్షణానికి ఏ మందు పనిచేస్తుందో ‘Drug Today, MIMS Asia’ లాంటి పుస్తకాల లో చూసి ఆ మందులను వాడటం లాంటిదే. ఒకవేళ అదే సరైనదైతే ఇక వ్యాధులకు చికిత్స చేయడానికి డాక్టరు కోర్సును చదివే అవసరమేముంది! అట్లాంటి ‘రెడీ రెకనర్స్’ను సంప్రదిస్తే సరి! మనకు బాగా పరిచయమున్న పదాలను మాత్రమే వాడాలి. అంటే వాటిని ఎన్నోసార్లు చదివి, లేదా వాడి ఉండాలన్నమాట. అప్పుడే వాటి కరెక్ట్ షేడ్ (సరైన రంగు) తెలుస్తుంది మనకు.
అనువాదంలో భాష అంత ముఖ్యం కాదనే అభిప్రాయం కూడా ఒకటి వుంది. కానీ తర్జుమా ప్రక్రియలో భాష చాలా కీలకమైనది. భాష ద్వారా కాకపోతే మనం మూలాన్ని ఎలా అర్థం చేసుకోగలం? అర్థం చేసుకున్నదానికి లక్ష్యభాషను ఎలా తొడగ గలం? మూల రచయిత ఏమీ రాయకుండా మనసులో అనుకుంటే అది డైరెక్టుగా అనువాదకుని మనసును చేరుతుందా? అలాగే, అనువాదకుడు భాషను వాడకుండా మనసులో ఏదైనా అనుకుంటే అది దానంతట అదే లక్ష్యభాషలోకి తర్జుమా అవుతుం దా? అసలు ‘భాషాంతరీకరణ అనేది అనువాదానికి గల పర్యాయపదాలలో ఒకటి’ అని మరచిపోవద్దు.
ఇక అనువాదం ‘మూలం’ లాగా ఉండ కూడదు. అనువాదం లాగానే ఉండాలనేది మరికొందరి అభిప్రాయం. చాలా దశాబ్దాల క్రితం తియడోర్ సేవరీ అనే ఆయన అనువాదం గురించి చెప్పినమాట వాస్తవమే. ‘అనువాదం అనువాదం లాగానే ఉండాలి’ అనే వాదన, ‘నటుడు తను నటిస్తున్నాననే విషయా న్ని ప్రతిక్షణం గుర్తుంచుకుంటూనే నటించాలి’ అన డం లాంటిది. ‘తానెవరో మరచిపోయి పాత్రలో జీవిస్తే అది నటించడానికి సమానమెలా అవుతుంది’ అని వాదించవచ్చు. వాదించడం కోసం ఏమైనా అనవచ్చు. ఉదాహరణకు, మనిషి మంచివాడైతే అందు లో గొప్ప ఏముంది, నిజానికి మంచితనంతో బోలెడన్ని కష్టాలను ఎదుర్కోవాల్సి వస్తుంది కాబట్టి మం చి మనిషిగా ఉండాల్సిన అవసరం లేదు, అది మూర్ఖ త్వం అని కూడా వాదించవచ్చు.
అసలు అనువాదం.. మూలంలాగా ఉండకపోతే ఏమౌతుంది? తప్పు భావం ఏర్పడవచ్చు. లేదా కొన్నిచోట్ల సాఫీతనం (smoothness) లోపించవచ్చు. అంటే, అన్వయం లుప్తమై తట్టుకున్నట్టుగా ఉండే అవకాశముంది. తట్టుకున్నట్టుగా ఉండకపోవడం మంచిది కాదా? లేక అనువాదం అనువాదంలాగానే ఉండాలనడానికి వేరే ప్రత్యేకమైన కారణాలేమైనా ఉన్నాయా? ఇన్ని కారణాల వలన, మనసులో అనిశ్చితి లేకుండా ఉండటం అనువాదకులకు అవసరం. అదేవిధంగా ఎప్పటికప్పుడు కొత్త అనుమానాలను నివృత్తి చేసుకోవడం ఇంకా అత్యవసరం.