ఆటపాటలతో కూడినది బొడ్డెమ్మ పండుగ. బొడ్డెమ్మ పండుగ, బతుకమ్మ పండుగ – ఈ రెండు పండుగలు తెలంగాణా ప్రత్యేకతను చాటిచెప్పే పండుగలు. ప్రత్యేకించి బొడ్డెమ్మ పండుగ కన్నె పిల్లల పండుగ. బతుకమ్మ ముత్తయిదువ స్త్రీల పండుగ. ఈ రెండు పండుగలు నోము రూపంలో ఆచరింపబడేవయినా పండుగల పేరుతోనే వ్యవహరింపబడుతున్నాయి. బొడ్డెమ్మ పండుగను జరుపడం పూర్తయిన తరువాత బతుకమ్మ పండుగ మొదలవుతుంది. బతుకమ్మ పండుగ ఇప్పటికీ ప్రచారంలో ఉన్న పండుగ. బొడ్డెమ్మ కనుమరుగై పోతున్న పండుగ.
బతుకమ్మ పూల బతుకమ్మగా, బొడ్డె మ్మ మట్టి బొడ్డెమ్మగా ప్రసిద్ధి. వీరికి సంబ ంధించిన కథ ఒకటి వరంగల్లు పట్టణంలో ప్రచారంలో ఉన్నది. కాకతీయుల కాలంలో సాటి మనుషుల కొరకు త్యాగం చేసిన తరుణీమణుల కథ ఇది.
అదో మారుమూల పల్లెటూరు. ఆ పల్లెలో ఓ ఇంటికి ఇద్దరక్కచెల్లెళ్లు కోడళ్లుగా వచ్చారు. ఆ ఇంటి ముంగిట అందాల పూలతోటను పెంచారు. ఆ పూల తో ఊరిలోని ముత్తయిదువులను పూజించేవారు. ఇంతలో వానాకాలం వచ్చింది. చెరువులు, కుంటలు నిండాయి. ఒకరోజు ఇద్దరూ నీళ్లు తేవడానికి ఊరి చెరువుకు వెళ్లారు. కుండలతో వెళ్లిన వారు నిండు కుండలా ఉన్న చెరువుకు గండి పడుతుండటం చూశారు. కలవరపడ్డారు. ఆలస్యం చేస్తే ఊరు ముని గి పోతుందనుకున్నారు. ఇద్దరూ గండికడ్డంగా కూర్చున్నారు. సమయం గడిచిపోతూనే ఉన్నది. కారు చీకట్లు కమ్ముకున్నాయి. గండినుండి వాళ్లిద్దరూ కదలలేదు. తడిసి ముద్దయ్యారు. అలాగే పరమాత్మలో కలిసిపోయారు. తెల్లవారింది. పల్లె లేచింది. అందరికీ విషయం తెలిసింది. ఊరు ఊరే కదిలివచ్చింది. ఆ అక్కచెల్లెళ్ల భౌతిక శరీరాలను చూసి కన్నీ రు మున్నీరయ్యారు. వారే తెలంగాణలో గ్రామదేవతలయ్యారు. అక్కమ్మ తల్లి పూల బతుకమ్మ అయ్యిం ది. చెల్లెమ్మ తల్లి మట్టి బొడ్డెమ్మ అయ్యింది. అక్క చెల్లెళ్లిద్దరూ ఆ విధంగా పూజలందుకుంటున్నారు.
భాద్రపద బహుళ పంచమినాడు బొడ్డెమ్మ పూజ ను మొదలు పెట్టి మహాలయ అమావాస్యతో గాని అంతకుముందు రోజుతో గాని ఈ పండుగను పూర్తి చేస్తారు. మొదలు పెట్టిన మొదటి రోజున ఒక పీటపై పుట్టమన్నుతో బతుకమ్మ ఆకారంలో త్రికోణ గోపురాకారంగా నిర్మించి దాని చుట్టూ బతుకమ్మలో వాడే తంగేడు, గునుగు, బంతి, చేమంతి పూలతో అలంకరిస్తారు. శిఖర ప్రదేశంలో బియ్యంతో నింపిన కలశాన్ని పూనిస్తారు. కలశంపై ఒక కొత్త రవికె బట్టను ఉంచి దానిపై తమలపాకులో పసుపు ముద్దను ఉం చి, ఆ ముద్దను గౌరమ్మగా భావించి పసుపు కుంకుమలతో పూజిస్తారు. కొందరు కలశాన్ని పెట్టకుండానే గౌరమ్మను మాత్రమే తయారుచేసి పూజిస్తారు.
బొడ్డెమ్మను పూజించే రోజుల్లో ప్రతిదినం సాయంకాలం పూట ఇంటి ముందు ప్రదేశాన్ని అలికి ముగ్గులు పెట్టి బొడ్డెమ్మకు ప్రతిరూపంగా పుష్పాలతో అలంకరించిన పుట్టమన్నుతో కూడిన పీటను ముగ్గుల మధ్యన ఉంచుతారు. పిల్లలందరూ చక్కగా అలంకరించుకొని కలసికట్టుగా బొడ్డె మ్మ చుట్టూ చేరి ఒకరు పాట చెప్పగా మిగిలినవారు పాడుతూ, చప్పట్లు కొడుతూ ఆడుతారు. ఆట పూర్తయ్యాక బొడ్డెమ్మతో కూడిన పీటను పూజాగృహంలో దాచి పెడ్తారు. ప్రతిదినం పూలను మారుస్తుంటారు. చివరి రోజున బొడ్డెమ్మను దగ్గరలో ఉన్న పొలం బావి వద్దకు తీసుకెళ్లి నీళ్లలో ఓలలాడించి జార విడుస్తారు. దీన్ని బొడ్డెమ్మను నిద్రపుచ్చడం అంటారు. బతుకమ్మలో పెద్దవారి గుంపుకు, బొడ్డెమ్మలో చిన్నవారి గుంపుకు ప్రాధాన్యం ఎక్కువ.
ఆధునిక కాలంలో కన్యల ఆలోచనా సరళిలో వస్తున్న మార్పులకు అనుగుణంగా ఆచరణ విధానాలు కూడ మారిపోతున్నాయి. అందుకు ప్రతిరూపమే నేడు మాటమాత్రంగా మిగిలిపోతున్న “బొడ్డెమ్మ పండుగ”.
“బొడ్డెమ్మ” అనే మాటకు అర్థాన్ని బొడ్డెమ్మ పాటలలోని ఇతివృత్తాలను తరచి చూస్తే ఒక్క విధంగా ఊహించవచ్చు. బొట్టె, బొట్టియ, బొట్టియడు, బొట్టెడు అనే పదాలు పిన్న వయసులోనున్న కొడుకుకూ, కూతురుకూ సామాన్య వాచకాలు. కదలక మెదలక కాళ్లు ముడుచుకొని కూర్చొన్న వారిని చూచి ‘బొడ్డెమ్మవలె కూర్చున్నది’ అంటారు. ‘మా అమ్మ, మా బొడ్డెమ్మ’ అని పెద్దవారు చిన్న పిల్లలను ముద్దు చేయుటాన్ని తెలంగాణలో చూడచ్చు. వీటన్నింటిని పరిశీలిస్తే ‘బొడ్డెమ్మ ’ అనే పదానికి పిన్న వయస్సులో ఉన్న కుమార్తెలు, కన్యలు చేసే వ్రతమని మనం అర్థం చేసుకోవచ్చు.
బొడ్డ అనగా అత్థి (మేడి) చెట్టు అని అర్థం. మేడి భారతదేశపు అతి ప్రాచినమైన మహావక్షాలలో ఈ మేడి చెట్టు పూజ- బొడ్డ పూజ- ఉదుంబర గౌరి పూజగా కన్యల చేత ఆచరింపబడుతూ వ్యాప్తిలోనికి వచ్చి ఉండవచ్చు.
బొడ్డెమ్మ పూజ సందర్భంలో పిల్లల భావాలకు అనుకూలమయిన చిన్న చిన్న పాటలతో బాటుగా బతుకమ్మ పండుగలో పెద్దవారు పాడే పెద్ద పెద్ద పాటలను కూడ పెద్ద వారిని అనుకరిస్తూ పాడుతారు. ఇవన్నీ మౌఖిక ప్రచారంతో కూడుకొన్న పాటలే. ఈ పాటలకు కూడ బతుకమ్మ పాటలలో వలెనే ఉయ్యాల, వలలో, గౌరమ్మ, చందమామ, కోలు మొదలయిన మకుటాలు ఉంటాయి.
ఆకలాయెనే హంస ఉయ్యాలో
దూపలాయెనె హంస ఉయ్యాలో
తల్లి గారింటికి ఉయ్యాలో
పోయిరావే హంస ఉయ్యాలో
తల్లి ఏమన్నదే ఉయ్యాలో ఓ
రామజిల్కా ఉయ్యాలో
తల్లి తన పొత్తులా ఉయ్యాలో
తిని పొమ్మన్నదే ఉయ్యాలో
పుట్టింటికి వచ్చిన ఆడబిడ్డకు ఆ ఇంటివారు చేయు మర్యాదలలో ఉండే భేదాన్ని పై గీతం ప్రతిబింబిస్తుంది.
చిన్నప్పుడు మేము బొడ్డెమ్మ చుట్టు తిరుగుతూ పాడుకొనిన ఒక పాట ఇలాగుంది
ఇచ్చే టోడీశ్వరుడు ఉయ్యాలో
రాసెటోడు బ్రహ్మ ఉయ్యాలో
ఇరవై ఆవుల మంద ఉయ్యాలో
ఈశ్వరుడిచ్చెనే ఉయ్యాలో
అరవై ఆవుల మంద ఉయ్యాలో
బ్రహ్మ ఇచ్చెనే ఉయ్యాలో
ఈ పాట అర్థాన్ని తరచిచూస్తే ఆనాటి గ్రామీణ సంపద, పాడి సమద్ధి కన్నులకు కట్టినట్లుంటుంది. ఆనాటి గ్రామీణులు ఆశించిన ఇంతకు మించిన సంపద ఏమున్నది. పాడి సమృద్ధితో కలకలలాడే ఇండ్లతో కూడిన పల్లెలే నిజమైన రేపల్లె కదా.
డా. బి. రామరాజుగారు సేకరించిన ‘తెలంగాణా పల్లె పాటలు’ లోని ఒక వ్యంగ్యాత్మకమైన పాట ఇలా వుంది.
మాలుమర్తి మేడ మీద చందమామ వెండియ్య వేనగరులు చందమామ
ఇత్తడియ్య చీరెలకు చందమామ
రాగియ్య కడుపలు చందమామ
రాగియ్య కడుపలకు చందమామ ముత్యాల ముగ్గులు చందమామ
ముత్యాల ముగ్గులకు చందమామ వజ్రాల వాకిండ్లు చందమామ
ఈ పాటలోని ముత్యాల ముగ్గు లు, వజ్రాల వాకిండ్లు, పగడాల పందిళ్లు – సిరి సంపదలతో తులతూగు గృహాన్ని సూచిస్తుంది. ఇదే విధంగా మరెన్ని పాటలో…ఈ పండుగలో బాలికల కళాకౌశలం బొడ్డెమ్మను రూపొందించడంలోను, సాయంకాలం జరుపు నృత్యగీతాలలోను ప్రస్ఫుటమవుతున్నది.
బొడ్డెమ్మను పూజించే రోజుల్లో ప్రతిదినం సాయంకాలం పూట ఇంటి ముందు ప్రదేశాన్ని అలికి ముగ్గులు పెట్టి బొడ్డెమ్మకు ప్రతిరూపంగా పుష్పాలతో అలంకరించిన పుట్టమన్నుతో కూడిన పీటను ముగ్గుల మధ్యన ఉంచుతారు. పిల్లలందరూ చక్కగా అలంకరించుకొని కలసికట్టుగా బొడ్డె మ్మ చుట్టూ చేరి ఒకరు పాట చెప్పగా మిగిలినవారు పాడుతూ, చప్పట్లు కొడుతూ ఆడుతారు.
“బొడ్డెమ్మ” అనే మాటకు అర్థాన్ని బొడ్డెమ్మ పాటలలోని ఇతివృత్తాలను తరచి చూస్తే ఒక్క విధంగా ఊహించవచ్చు. బొట్టె, బొట్టియ, బొట్టియడు, బొట్టెడు అనే పదాలు పిన్న వయసులోనున్న కొడుకుకూ, కూతురుకూ సామాన్య వాచకాలు.
-డా. చింతపల్లి వసుంధరారెడ్డి 97012 22386