ప్రకృతిని పెనవేసుకొని కుటుంబ, సామాజిక సంబంధాలను ప్రతిబింబించే బతుకమ్మ పండుగ తెలంగాణ సంస్కృతికి ప్రతీక. ప్రపంచంలో ఎక్కడాలేని ఈ ఆటపాటల పండుగ తెలంగాణ వ్యవసాయ సంస్కృతి నుంచి ఆవిర్భవించింది. ఈ పండుగ భాద్రపద మాసం చివరలో వచ్చే అమావాస్య (పితృ అమావాస్య రోజు నుంచి మొదలై అష్టమి వరకు 9 రోజులు జరుగుతుంది. బతుకమ్మ పండుగకు సంబంధించి రకరకాల కథలున్నాయి. అన్నింటి సారాంశం ఆడపిల్లను గౌరీదేవిగా భావించి గౌరవించి, పూజించటమే. కుటుంబసభ్యులంతా బంధు మిత్రులతో కలిసి జరుపుకొనే పండుగ సంబురమిది.
రకరకాల పూలను సేకరించుకోవడంతో పాటు అందంగా, పద్ధతిగా బతుకమ్మను వరుస క్రమంలో పేర్చడంలో కళాత్మకత కనిపిస్తుంది. బతుకమ్మకు ఉపయోగించే పూలన్నీ ప్రకృ తి సహజంగా లభించేవి. తంగేడు, గునుగుపూలు ప్రత్యేకమైనవి. వీటితోపాటు గుమ్మడిపూలు, కట్లపూలు, కలువలు, రుద్రాక్ష పూలు, గోరింట, పోకబంతి, సీతజడలు బతుకమ్మ తయారీలో ముఖ్యమైనవి. ఇంకా బంతి, చేమంతి, గులాబీలతో కూ డా బతుకమ్మను భక్తిశ్రద్ధలతో పేర్చుతాం. ఎంతపెద్దగా పేర్చుతామనే దాన్నిబట్టి తాంబాళాలను, శిబ్బిలను ఎంపిక చేసుకుంటారు. తపుకు లేదా పళ్ళెంలో ముందుగా గుమ్మడి ఆకులు వంటి పెద్ద ఆకులను ఆధారంగా వేసి మొదటి వరుసలో తంగేడు, తర్వాత వరుసలో గునుగు తర్వాత ఇతర పూలతో సమంగా, అందంగా పేర్చుతూ మధ్య లో ఉన్న ఖాళీని ఆకులతో, రెక్కలతో నింపుతూ పైదాకా తీసుకొని వచ్చి గోపురం ఆకారం వచ్చేదాకా పొందికగా అమర్చడంలో పేర్చేవాళ్ళ నేర్పరితనం కనిపిస్తుంది. ఒక్కటి కాకుండా తోడు బతుకమ్మను కూడా తయారుచేస్తారు. బతుకమ్మ పైభాగంలో పసుపు ముద్దతో చేసిన గౌరమ్మ నుంచి, కుం కుమబొట్టు నద్ది ఆడవాళ్లంతా పసుపు కుంకుమ, అక్షింతలతో పూజిస్తారు.
పూలను సేకరించి, అవసరమైనట్లు కత్తిరించి, కట్టలు కట్టి, రంగులద్ది బతుకమ్మలను పేర్చడంలో మగవాళ్ళు కూడా నిమగ్నమవుతారు. పుట్టినరోజు (పెత్రమాస రోజు) పులగం అంటూ మొదలుపెట్టి 9 రోజులు రకరకాల ప్రసాదాలను గౌరమ్మకు సమర్పిస్తారు. 6వ రోజు అర్రెం (బతుకమ్మ అలిగిన రోజు) అని బతుకమ్మను పేర్చరు. చివరిరోజు అంటే 9వ రోజు వాళ్ల వాళ్ల శక్తిని బట్టి సద్దులను నైవేద్యంగా పెడతారు. అందుకే సద్దుల బతుకమ్మ అంటారు. పెండ్లయి ఎన్నేండ్లయినా ఈ పండుగకు ఆడపిల్లలను పుట్టింటికి పిలవడం ఒక ఆనవాయితీ. ప్రతిరోజూ సాయంత్రం ఆడవాళ్లు, చిన్నారులు దగ్గరలోని గుడి ప్రాంగణంలో కానీ, ఇంటిముందు కానీ శుభ్రం చేసి ముగ్గులతో అలంకరిస్తారు. ఆప్రదేశంలో బతుకమ్మలను పెట్టి చుట్టూ చేరి ఆటపాటలతో అందరూ చుట్టూ తిరుగుతూ గౌరీదేవిని పూజిస్తారు.
బతుకమ్మ పండుగ విశిష్టతపై పరిశోధనలు జరుగుతున్నప్పటికీ కృత్రిమ ఆటపాటల వల్ల అసలు మూలాలు, మౌఖిక సాహిత్యం మరుగవుతున్నయా అనిపిస్తున్నది. నేటి తరానికి బతుకమ్మ అంటే ఇదే అనే భావన కలిగే అవకాశం ఉన్నది.
అనేక పౌరాణిక గాథలు, కుటుంబ సామాజిక సంబంధాలను ప్రతిబింబించే బతుకమ్మ పాటలు ఎంతో శ్రావ్యంగా, విషయ విశ్లేషణతో కూడి ఉంటాయి. ఆ పాటల్లో కొన్ని.. ‘ఒక్కొక్క పువ్వేసి చందమామ.. ఒక్క జాము ఆయె చందమామ.. శివుడేల రాడాయె చందమామ.. శివుడి పూజ వేళాయో చందమామా…’, ‘ఏమేమి పువ్వొప్పునే గౌరమ్మ.. ఏమేమి కాయొప్పునే.. గుమ్మడీ పువ్వొప్పునే గౌరమ్మ… గుమ్మడి కాయొప్పునే…’, ‘ఇద్దరక్క చెల్లెండ్లను ఉయ్యాలో…ఒక్కరికిస్తే ఉయ్యా లో… ఒక్కడే మాయన్న ఉయ్యాలో… వచ్చన్న పోడాయ ఉయ్యాలో’ ‘శ్రీరాములు తల్లియూ ఉయ్యాలో… శ్రీమతీ కౌసల్య ఉయ్యాలో’ ‘శ్రీ లక్ష్మీ నీ మహిమలూ గౌరమ్మ… చిత్రమై తోచునమ్మా గౌరమ్మ… ఒక్కొక్క అక్షింతలూ గౌర మ్మా’… ఇట్లాంటి పాటలన్నీ ప్రత్యేకంగా చదివి నేర్చుకోకుండానే ఆడవాళ్లందరికీ వచ్చేవి.
అపార్ట్మెంట్, గేటెడ్ కమ్యూనిటీల్లో కూడా ఉత్సాహంగా బతుకమ్మ ఆడుతున్నారు. అయితే సహజమైన ఆటపాటల్లా కాకుండా డీజేలు, వేగవంతమైన పాటలకు అనుగుణంగా నాట్యాలు, దాండియా లాంటి కోలాటాలతో హోరెత్తించడాన్ని చూస్తుంటే బతుకమ్మ ఆట అసలు అర్థమే మారిపోయిందా అనిపిస్తుంది. ఒకరినొకరు మనసారా పలకరించుకోవడం కంటే ఫొటోలు, వీడియోలకే ప్రాధాన్యం పెరిగిపోయిందా అనిపిస్తుంది.
బతుకమ్మ ఆటలో భాగంగా అక్క, వదినె, చెల్లె, అత్త, చిన్న, పెద్దమ్మ అంటూ వరుసలు కలిపి పలకరించుకోవడం మంచి అనుభూతినిచ్చేది. సమూహంలో ఒక్కరు లేదా ఇద్దరు రాగయుక్తంగా పాట చెప్తుంటే మిగతావాళ్లు గొంతెత్తి పాడుతుంటే వినసొంపుగా ఉండేవి. ఆ పాటలన్నీ అందరూ నేర్చుకోవడానికి వీలుంటుంది. ఎవరు పాడాలి, ఎట్లా పాడాలి, ఏ పాట పాడాలని చర్చించుకుంటూ పాడుతూ ఆడటంలో ఆనందం ఉంటుంది. మాన వ సంబంధాలు మరింత మెరుగుపడుతాయి. ఎక్కడున్నా మనం ఈ పండుగను తప్పకుండా జరుపుకోవలసిందే, జరుపుకుంటున్నాం కూడా. మానవీయ కోణంలో ఆలోచించడంతో పాటు, ఆత్మీయతానుబంధాలకు ప్రాధాన్యం ఇచ్చే ఇట్లాంటి మన పండుగల సంస్కృతిని, సాహిత్యాన్ని భాషా సంపదను భావితరాలకు అందించాల్సిన బాధ్యత మనందరిపైనా ఉన్నది.
– డాక్టర్ కొమర్రాజు రామలక్ష్మి, 98492 34725