‘చంద్ర’ ఇక లేడన్నది తెలిశాక నాకొక్కసారి కాలచక్రం వెనక్కి తిరిగి ఐదు దశాబ్దాల కిందటి విషయాలన్నీ నా మనసు తెరపై ఆవిష్కరించింది. నాకు పెయింటింగ్ నేర్చుకోవాలని కోరిక. ఫైనార్ట్స్ కాలేజీ అప్లికేషన్ తెచ్చి పెట్టినవాడు నా మిత్రుడు వెంకట్రెడ్డి. ఎలానో అలా సీటు వచ్చేసింది. నా ఫైనార్ట్స్ కాలేజీ రంగప్రవేశం కూడా జరిగింది.
ఫైనార్ట్స్ కాలేజీలో చంద్ర నాకు మిత్రుడయ్యాడు. నాలాగే తనకు కూడా స్నేహం అంటే ప్రాణం. మరింకేంటి జిగిరీలమైపోయాం. అప్పటికి (1966) నా వయస్సు 19 ఏండ్లు. పెండ్లయి రెండేండ్లు గడిచింది. నా కంటే తను ఒకటి రెండేండ్లు పెద్దవాడనుకుంటాను. ఆయన కమర్షియల్ ఆర్ట్ చేస్తున్నాడు. నేను ‘పేయింటింగ్’ కోసం చేరాను.
చంద్ర రాసిన కథలు ఎంతో విశిష్టమైనవి. ఎంతో వైవిధ్యభరితమైన కథా వస్తువులను అతడు గ్రహించాడు. కథనాన్ని కూడా చాలా ఆసక్తిగా నడపగలడతను. వాటి మీద కూడా ఎలాంటి వర్క్ జరుగలేదు. పై వాటి నన్నింటినీ తను సీరియస్గా తీసుకోలేదు. రానురాను ఒక నిర్ల్లిప్తమైన ధోరణిలో పడిపోయాడు. దాంతో ప్రతిదాన్నీ నిరాకరించడం మొదలుపెట్టాడు. అది సరైన ధోరణి కాదు అని నాకు తెలుసు. కానీ, ఈ విషయాన్ని చంద్రకు చెప్పే నాథుడేడీ. ఒకవేళ ఎవరైనా చెప్పినా వినే రకం కాదు చంద్ర.
చంద్ర ఇల్లు నారాయణగూడలోఉండేది. ఆ ఇంట్లో నలగురైదుగురు కిరాయిదార్లు. దాశరథి, వట్టికోట ఆళ్వారుస్వామి కూడా దాంట్లో ఉండేవారు. ఆ ఇంటి యజమాని పల్లాదుర్గయ్య గారనుకుంటాను. అది మొదలుగా దశాబ్దాల తరబడి చంద్ర ఇంటికి వెళ్తూనే ఉన్నాను. చంద్ర ద్వారా నాకు పరిచయమైన రచయితల జాబితా చిన్నదేమీ కాదు. బుచ్చిబాబు, రమేష్బాబు (గోపీచంద్గారి అబ్బాయి), డి.వెంకట్రామయ్య, వి.రాజా రామ్మోహనరావు, యెర్రంశెట్టి శాయి, శ్రీపతి, వేటూరి సుందర రామమూ ర్తి, వాసిరెడ్డి సీతాదేవి, బీఎన్ శాస్త్రి, భైరవయ్య, నగ్నముని, నిఖిలేశ్వర్, దండమూడి మహీధర్, ఎన్నెస్ ప్రకాశ్రావు, రమణమూర్తి, పోతుకూచి సాంబశివరావు, శివరాజు సుబ్బలక్ష్మి, ఇలా.. రాస్తూ పోతే ఈ జాబితా పెద్దదే. అప్పటికి నాకు పుస్తకాలు చదివే అలవాటు కాస్త ఎక్కువే. దానికి తోడు నేను చంద్ర మూలంగా రచయితల ప్రపంచంలోకి వచ్చిపడ్డాను. చంద్ర వ్యక్తిత్వం గురించి ప్రత్యేకంగా చెప్పాలి. ప్రముఖంగా తను స్నేహపాత్రుడు.ఈ ఇష్టమైన మిత్రుల మధ్య గడపడమంటే.. చంద్రకు చాలా సరదా!
రకరకాల సంభాషణలు, చర్చలు, వాదనలు. ఒకటి కాదు.. ఒక్కోసారి పోట్లాటల దాకా పోయేవి. కానీ చంద్రకు కోపం వస్తే ఎవ్వరినైనా తిట్టేవాడు. దాచుకోవడం తెలియనివాడు చంద్ర. నిష్కపటి. తన వాదం కోసం కూడా అప్పుడప్పుడు గట్టిగా పట్టు పట్టేవాడు.
తను కొంతకాలం కనిపించలేదు. తర్వాత తెలిసింది.. భార్గవి అనే ఓ టీచర్ (రచయిత్రి)ని పెండ్లి చేసుకున్నాడని. వాళ్లిద్దరూ ఓ రెండు గదులు అద్దెకు తీసుకొని కాపురం పెట్టారు. అది కూడా నారాయణగూడలోనే. ఇక నేను అక్కడికి వెళ్లేవాడిని. తర్వాత ఆ ఇంటికి కాస్త దూరంలో దీపక్మహల్ ఎదురు లేన్లో పెద్ద ఇల్లు తీసుకున్నాడు. భార్గవి పలహారాలు చేసిపెట్టేది. లేకపోతే చంద్ర తాజ్మహల్ కాఫీకి తీసుకెళ్లేవాడు.
చంద్ర ఇంట్లో ఆయన మాతో మాట్లాడుతూనే తను పని చేసుకునేవాడు. రచయితల వద్ద డబ్బు దాదాపుగా తీసుకునేవాడు కాదు. స్టూడెంట్స్ ఏదైనా ‘ఆర్ట్ వర్క్’ కావాలని వచ్చినా అంతే. చంద్రకు సినిమాలంటే చాలా పిచ్చి. దాదాపు అన్ని సినిమాలు చూస్తుండేవాడు. చంద్రకు ప్రతి విషయంపై కచ్చితమైన అభిప్రాయాలుండేవి. ముక్కుసూటి మనిషి.
ప్రచురితమైన విప్లవ, అభ్యుదయ పుస్తకాల్లో సింహభాగం చంద్ర ముఖచిత్రాలతోనే వెలువడేవి. వాటికి డబ్బు తీసుకునే వాడుకాదు. విరసం (విప్లవ రచయితల సంఘం) ఏర్పడినప్పుడు చంద్ర దాంట్లో సభ్యుడు. నన్నూ దాంట్లో చేర్చుకొమ్మని చంద్రను కోరాను. కానీ ఎందుకో చంద్ర ఆ పని చేయలేక పోయాడు. ఇక నేను మరీ వేచి ఉండకుండా అప్పటికే నేను నడిపే ‘ఆర్ట్ లవర్స్’నే రాజకీయపరం చేశాను. అది అతిత్వరలోనే రాజకీయ సాంస్కృతిక సంస్థగా రూపుదిద్దుకున్నది. దాంట్లోంచి 1973 నాటికే గద్దర్ లాంటి మేలైన కళాకారులెందరో వచ్చి ప్రజా సాంస్కృతికరంగాన్ని తీర్చిదిద్దారు. ఇప్పుడు వారందరికి కూడా చంద్ర ఆప్తుడే.
నేను కాలేజీలో మొదటి సంవత్సరం మధ్యలో ఒక నాటకంలో ఒక ముఖ్యపాత్ర ధరించాల్సి వచ్చింది. దానికి ఎన్.పి.విఠల్ (లెక్చరర్) రచన, దర్శకత్వం వహించాడు. వయసులో పెద్దవాడైనా చంద్ర ఆ నాటకంలో నాకు కొడుకుగా నటించాడు. దానికి స్పెషల్ అవార్డు ఏదో వచ్చింది. నాటకంలో నాన్ననయినందున అప్పటినుంచి చంద్ర నన్ను ‘నాన్న’ అని పిలిచేవాడు. అలా 19 ఏండ్లకే నేను కాలేజీకి అంతటికీ ‘నాన్న’నైపోయాను.
ఆ రోజుల్లో కళాభవన్లో గ్రాఫిక్ వర్క్ షాప్ జరిగేది. లక్ష్మాగౌడ్ మొదలు చిత్రకారుల్లో చాలామంది అక్కడికొచ్చి గ్రాఫిక్స్ చేస్తుండేవాళ్లు. చంద్రకూడా ఇక్కడ మంచి వర్క్ ప్రొడ్యూస్ చేశాడు. ఆ వర్క్ మూలంగానే నేను ఎడిట్ చేసిన ‘art @ telangana’లో చంద్రకి స్థానం లభించింది. చంద్రని ఆ పుస్తకంలో అకామడేట్ చేయడం వల్ల నేనెంతో సంతోషించాను.
చంద్ర చాలా చిన్న వయసు నుంచే బొమ్మలు వేస్తున్నాడు. కానీ మెచ్యూరిటీ వచ్చినప్పటినుంచి అతను వేసిన బొమ్మలు చాలా విలువైనవి. సామాన్యంగా చంద్రలాంటి కళాకారులు ప్రింట్ మీడియాకు అంకితమైనారు. బాపు, మోహన్ ఈ కోవలోకే వస్తారు. అట్లా చాలామంది కళాకారులున్నారు. వారందరూ బేసికల్గా ఇలస్ట్రేటర్లు. బొమ్మలకు వారు కలర్స్ వాడుతారు. దాంతో వాళు పెయింటర్స్ ఐపోరు. చంద్రకూడా పెయింటర్ కావటానికి ప్రయత్నం చేయలేదు (ఒక్క గ్రాఫిక్స్ తప్పించి). చంద్ర లాంటి కళాకారుల చిత్రాలపై పరిశోధన జరగాల్సిన అవసరం ఉన్నది. ముందు దానికి సంబంధించిన మెటీరియల్ అంతా ఒక్కచోటికి రావాలి. నిష్ణాతులైనవారు ఈ అంశాలపై పని చేయాల్సిన అవసరం ఎంతో ఉన్నది.
నా పుస్తకాలు ‘జననం’, ‘ధార’, ‘వర్గీస్ పాటలు’,‘కికి’, ‘వర్గీస్ వ్యాసాలు’.. మొదలైన ఎన్నో పుస్తకాలకు చంద్ర ముఖచిత్రాలు గీశాడు. అంతేకాకుండా నేను ప్రచురించిన డజన్లకొద్ది పుస్తకాలకు కూడా తనే ముఖచిత్రాలు వేసిపెట్టాడు. ఎన్నడూ ఒక్క పైసా తీసుకోలేదు. అది చంద్ర ఇంటెగ్రిటీ.
తను చేసిన ‘బాడీ ఆఫ్ వర్క్’ని అంచనా వేయాల్సి ఉంటుందన్న బేసిక్ ఆలోచనకే అతను ఎంతోదూరం. ఈ విషయాలన్నీ పోగై.. గొప్ప పనులు చేసిన కళాకారుని వ్యక్తిగత ప్రతిభని మసకబారుస్తాయి. ఇది ఒకరకంగా చరిత్ర తప్పిదమవుతుంది. ఒక సృజనాత్మక కళాకారుడు చేసిన ఒక అర్ధ శతాబ్దపు పనిని మనం ఏం గౌరవిస్తున్నాం. అలా గౌరవించాలని ఆశించిన కోరికని ఆ కళాకారుడే బతికి ఉన్నప్పుడు ఎంతవరకు మన్నించాడు అన్నదే ఇక్కడ ముఖ్యమైన అంశ మై నిలుస్తుంది. ఒక కళాకారుడు తనను తాను ఎప్పుడూ సెల్ఫ్ డిస్ట్రాయ్ చేసుకోకూడదు. అది కళా, సాంఘిక చరిత్రలకు ఎంతో నష్టం కలిగిస్తుం ది. ఎవ్వరు చెప్పినా వినని మొండితనం నేడు ఓ ఉన్నత వ్యక్తిత్వానికి ఏం విలువ కట్టింది! తనపై తనకు నమ్మకం లేకనా లేక, సమా జం నాకేం చేసిందనే ఒక నిర్లక్ష్యమైన ధోరణా? ఏది నిజమైనా.. నష్టం నష్టమే కదా! అది పూడ్చలేని నష్టం. ఇప్పటికైనా దీన్ని సరిదిద్ది ఏ రకంగానైనా సామాజిక వితరణ శాలురకు, కళాత్మక ఆత్మలకు నేటి సమాజం ఏమైనా చేయగలదా? ఆలోచించాలి.
-బి. నర్సింగరావు
99080 10404